In ż . M . W O D N I C K I .
W ia d o m o ś c i w s t ę p n e . U w a g i h i s t o r y c z n e .
P rz e d k ilk u la ty u k a z a ły się n a r y n k a c h z a g ra n ic z nych, a od n ie s p e łn a d w u c h l a t i n a r y n k u k ra jo w y m n o w e ź ró d ła ś w ia tła e le k try c z n e g o — la m p y sod ow e oraz lam py rtęcio w e n a n i s k i e n a p i ę c i e (rys. 1 i 2).
P rz y k ła d y z a s to s o w a n ia ty c h la m p o m a w ia liś m y ju ż n ie je d n o k ro tn ie n a ła m a c h n a sz e g o czaso p ism a .
N o w e te la m p y p o s ia d a ją b. c e n n ą z a le tę , a m ia n o w icie w y tw a r z a ją ś w ia tło w sp o só b w y ją tk o w o e k o n o miczny. N a le ż y b o w ie m p a m ię ta ć , że d a ls z e m u e k o n o m ic z n e m u ro z w o jo w i ż a ró w e k s to ją n a p rz e s z k o d z ie p e
*) P P C z y te ln ik o m , in te r s u ją c y m się b liż e j k o m ó r k ą fo to e lb k try c z n ą , ra d z im y z a p o z n a n ie się z a r ty k u łe m
p t • K o m ó rk a f o to e le k try c z n a ” p p o r. K ie s e w e tte ra , z a m ie sz c z o n y m w „ P rz e g lą d z ie W o jsk o w o - T e c h n ic z n y m ”, r. 1935, s t y c z e ń , z e sz y t I, to m X V III.
R ys. 2.
L a m p a rtę c io w a , 75-w atow a; 3000 lu m e
nów .
STR. 62 • W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E • Nr . 2
D o p ie ro w y n a le z ie n ie p rz e z W e h n e l t a w r. 1904 t. zw . e le k tro d o k s y d o w a n y c h*) (u tle n io n y c h ) u m o żliw iło z n a c z n e z m n i e j s z e n i e s p a d k u n a p ię c ia n a e le k tro d a c h , ro z w ią z u ją c je d n o c z e śn ie s p r a w ę z a s ila n ia r u r ś w ie tlą c y c h z sieci n is k ie g o n a p ię c ia . T rw a ło ś ć e le k tr o d p o m y s łu W e h n e lta b y ła je d n a k ż e ta k zn ik o m a , że m o w y b y ć n ie m o gło o te c h n ic z n y m ic h z a s to s o w a n iu — w p ie r w o tn e j p o sta c i. D o p ie ro d łu g o le tn ie , m o zo ln e p ra c e b a d a w c z e p rz e p ro w a d z o n e w b o g a to w y p o sa ż o n y c h la b o r a t o r ia c h w ie lk ic h z a g ra n ic z n y c h w y tw ó rn i ż a ró w e k u m o ż liw iły s p o rz ą d z e n ie e le k tro d o k s y d o w a n y c h o d o s ta te c z n ie d u ż e j trw a ło ś c i, o d p o w ia d a ją c e j w s z e lk im w y m a g a n io m n o w o c z e sn e j te c h n ik i.
I ta k w r. 1914 p ra c o w a li n a d e le k tro d a m i o k s y d o w a n y m i F r a n e k i H e rtz , w ro k u zaś 1919 a m e r y k a ń s k ie T -w o W e stin g h o u se L a m p Co (w y n a la z c y : A. H. C o m p to n i C. C. V a n V o o rh is) o p a te n to w a ło m e to d ę w y tw a r z a n ia la m p ś w ie tlą c y c h (ja rz e n io w y c h ) n a n is k ie n a p ię c ie . W r. 1923 ci sa m i w y n a la z c y o trz y m a li szkło o d p o rn e n a d z ia ła n ie so d u , k tó r y z n a jd u je się w la m p ie .
W ty m ż e czasie w B e rlin ie , w p ra c o w n ia c h n a u k o w y c h Z a k ła d ó w „ O s ra m “ , p ro w a d z ili p ra c ę n a d e le k try c z n y m i w y ła d o w a n ia m i w p a rz e so d u d w a j u c z e n i — s ły n n y D r P ir a n i o ra z D r L a x . W la ta c h 1925, 1936 i 1937 w la b o r a to r ia c h P h ilip s a w E in d h o v e n (H o lan d ia) D r G.
Z e c h e r w p a d ł n a p o m y s ł z a s to s o w a n ia w r u r a c h ja r z e n io w y c h n is k ie g o n a p ię c ia g a z u s z l a c h e t n e g o — obok p a r y m e ta lu , p rz y c z e m , ja k o gazu, u ż y ł o n m ie sz a n in y h e lu i a rg o n u .
W r . 1930 z je d n e j s tro n y b a d a n ia D - r a P ir a n i‘ego o ra z je g o w sp ó łz a w o d n ik ó w , z d ru g ie j z a ś s tro n y p ra c e d o św ia d c z a ln e D - r a D r u y v e n s te in 'a i jeg o w s p ó łp ra c o w n ik ó w („ P h ilip s “, E in d h o v e n ) w y k a z a ły , że do zapocząt
kow an ia w y ła d o w a ń w r u r z e ja rz e n io w e j n isk ieg o n a p ię c ia n a jle p ie j n a d a je się n e o n. R ys. 3 ilu s tr u je zale
ż-Lrn/w
c h a r a k te r z e g azu „p o m o cn iczeg o “ . D a lsz e je d n a k ż e b a d a n ia w y k a z a ły , że p rz y c iś n ie n iu g a z u p o w y ż e j 2 m m s łu p k a rtę c i, u ży cie n e o n u je s t o w ie le sk u te c z n ie jsz e i b a rd z ie j celow e, an iż e li sto so w a n ie a rg o n u lu b k ry p to n u . P o n a d to p rz y w y ż sz y c h c iś n ie n ia c h w a r
to ść w y d a jn o ś c i la m p y p o z o sta je p ra w ie s ta łą d la n e o n u , p o d c z a s g d y d la in n y c h gazó w — siln ie m a le je .
W o s ta tn ic h la ta c h w s p o m n ia n e w y żej f a b r y k i ż a ró w e k w y k o n a ły sz e re g n a j r o z m a its z y c h ty p ó w la m p ja rz e n io w y c h n i s k i e g o n a p ię c ia , n a p e łn io n y c h cezem , k a d m e m , p o ta s e m , sodem , cy n k ie m , t a le m i r tę c ią (rys. 4). L a m p y te z n a la z ły s p e c ja ln e z a s to so w a n ie p rz y n a u k o w y c h b a d a n ia c h f iz y k a ln y c h — w d z ie d z in ie o p ty k i, fiz y k i w id m o w e j, f o to m e trii s p e k tr a ln e j, p rz y p o m ia ra c h p o la r y z a c ji i t. p.
T ech n ik a św ie tln a p o s łu g u je się w p r a k ty c e w y łą c z n ie la m p a m i sod ow ym i i rtęciow ym i. P ie rw s z e z a s to s o w a n ia la m p so d o w y ch d a tu j ą od s ie r p n ia 1931 r., k ie d y la m p y „ O sra n T a “ z a sto so w a n o do o ś w ie tle n ia je d n e j z u lic (E h re n b e r g s tr a s - se) w B e rlin ie (rys. 5). P ie rw s z e n a to m ia s t
la m p y „ P h ilip s 'a “ z a sto so w a n o do o ś w ie tle n ia k o ry ta rz a w je d n y m z g m a c h ó w f irm y — w E in d h o v e n . W arto n a d m ie n ić , że p ie rw s z e la m p y „ P h ilip s 'a “ n a p e łn io n e b y ły a rg o n em .
Rys. 4.
W idok la m p y jarzenio
w ej n a p e ł
nionej ta lem .
R ys. 3.
W y k re s z a le żn o ści p o m ię d z y w y d a jn o ś c ią la m p y św ie tlą c e j (w L m /W ) a c iś n ie n ie m p g azu „pom o cn iczeg o “ (w m m
s łu p k a rtę c i).
ność w y d a jn o ści — w lu m e n a c h n a w a t — la m p y ś w ie tlą c e j od ciśn ien ia z n a jd u ją c e g o się w n ie j t. zw . „p o m o cn iczeg o “ g a z u sz la c h e tn e g o . W p ie rw s z y c h la ta c h ro z w o ju la m p so d o w y ch sto so w a n o n ie w ie lk ie c iś n ie n ia —p o n iż e j 0,7 m m s łu p k a rtę c i. N a w y k re s ie (rys. 3) w id ać, że w a rto ś c i w y d a jn o ś c i la m p y p rz y w z ra s ta ją c y m c iśn ie n iu
—• do w a rto ś c i ok. 0,7 m m s łu p k a rtę c i m a le ją d la h e lu , w z r a s ta ją n a to m ia s t d la k r y p to n u i n e o n u , a n a jw ię c e j — d la a rg o n u . D la te g o te ż n a p o c z ą tk u sto so w a n o a rg o n w
R ys. 5.
P ie r w s z a u lic a o św ie tlo n a la m p a m i so d o w y m i (B erlin , s ie rp ie ń 1931 r.).
L a m p y s o d o w e .
1 . F i z y k a l n e w ł a s n o ś c i e l e k t r y c z n e g o w y ł a d o w a n i a w l a m p i e s o d o w e j n i s k i e g o n a p i ę c i a .
la m p y sodow ej, w ła sn o ś c i ele k - ja r z e n io w e j ni-C h cąc z ro z u m ie ć z a s a d ę d z ia ła n ia
m u s im y n a jp ie r w p o z n a ć f i z y k a l n e try c z n e g o w y ł a d o w a n i a w r u r z e sk ieg o n a p ię c ia .
L a m p y so d o w e (rys. 6) n a p e łn io n e są, ja k w iadom o, n ie ty lk o m e ta lic z n y m so d em , lecz i g azem szlach etn ym *) o m a ły m c iś n ie n iu , w y n o sz ą c y m k il k a m ilim e tró w słu p k a rtę c i. P o d w p ły w e m p rz e p ły w a ją c e g o p rz e z la m p ę p rą d u e le k try c z n e g o g az te n zaczyn a się jarzyć; m a m y w ięc tu
*) S ą to e le k tro d y m e ta lo w e , p o k ry te tle n k a m i b a r u lu b p o ta s u .
*) G az te n n a z w a liś m y ju ż i b ę d z ie m y ta k ż e w p rz y szłości n a z y w a li g azem „ p o m o c n ic z y m “ . S e n s te j n azw y
sta n ie się ja s n y z d alszy ch ro z w a ż a ń .
♦* I A U O M ? » »
STR. 64 • W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E • Nr. 2
C h a ra k te ry s ty c z n ą c e ch ą w id m a ś w ia tła s ło n e c z n e go je s t je g o c i ą g ł o ś ć w p rz e c h o d z e n iu od je d n e j b a r w y do n a s tę p n e j. P o d o b n e w id m o p o s ia d a ją w sz e lk ie c ia ła siln ie ro z ż a rz o n e . B liższe b a d a n ia w id m sło ń c a o ra z in n y c h ź ró d e ł ś w ia tła w y k a z a ły , że e n e rg ia p ro m ie n is ta is tn ie je n ie ty lk o w p o sta c i w id z ia ln y c h d la lu d z k ie g o o k a p ro m ie n i św ia tła , lecz ró w n ie ż i w p o s ta c i p ro m ie n i n i e w i d z i a l n y c h . P ro m ie n ie te is tn ie ją z a ró w n o n a p r z e d łu ż e n iu w id m a p o za jeg o k o ń c e m c z e rw o n y m (są to t. zw . p ro m ie n ie p o d c z e rw o n e , czy li in acz ej in f r a c z e r - w one), — j a k i p o z a k o ń c e m fio le to w y m (t. zw . p ro m ie n ie n a d fio le to w e , czy li u tra fio le to w e ). P o d c z a s g d y fa le in f ra c z e rw o n e są n ie d o s trz e g a ln e d la o k a lu d z k ie g o i z a z n a c z a ją się w y ra ź n ie p rz e z sw e d z ia ła n ie c iep ln e, — fa le u ltra fio le to w e d a ją się n a m w e z n a k i p rz e z sw e d z ia ła n ie ch em iczn e.
R ys. 7.
W id m o la m p — so d o w ej (Na) o ra z rtę c io w e j (Hg).
P a r y m e ta li ja r z ą się p o d w p ły w e m w y ła d o w a ń p r ą d u e le k try c z n e g o . R o z k ła d a ją c w z n a n y n a m sposób ś w ia tło la m p j a r z e n i o w y c h n a jeg o e le m e n ty , — o trz y m a m y n a e k r a n ie — z a m ia s t o p isa n e g o w y żej w id m a ciąg łeg o — p o je d y ń c z e p r ą ż k i lu b te ż g ru p y k o lo ro w y c h p rą ż k ó w . A z a te m w idm o lam p jarzen iow ych nie p osiada ciągłości. T a k n p . w id m o la m p y so d o w ej („N a“) p o k a z a n e n a ry s . 7 w s k a z u je , że fa la ś w ie tln a o d łu g o ści X = 589 m jr je s t „ n a jm o c n ie js z a “ i w y n o si 98,2%
w id z ia ln e g o p ro m ie n io w a n ia . D la p o ró w n a n ia p rz y p o m i
n a m y , że n o r m a ln a ż a ró w k a z a m ie n ia w ś w ia tło z a le d w ie ok. 5% d o p ro w a d z o n e j do n ie j e n e rg ii e le k try c z n e j.
P o z a t ą fa lą w id o c z n e są n a w id m ie jeszcze in n e, a m ia now icie: X = 498 m(i., X = 568 m jr o raz X = 616 mjj..
S tr u m ie n ie św ie tln e ty c h lin ij w id m a są je d n a k ż e b. m a łe, to te ż m o żem y ich n ie u w z g lę d n ia ć , p rz y jm u ją c j e d n o cześn ie, że św ia tło lam p y sod ow ej jest jednobarw ne — żółte. D ru g ie w id m o (dolne) p o k a z a n e n a ry s. 7 doty czy la m p y rtę c io w e j („H g“), o k tó r e j m o w a b ę d z ie w d a lsz y m c ią g u a r ty k u łu .
(C. d. n.).