P R Z E L I C
k 1 : Ó E E
C H C l A L B " î è
k o r k
ô w '
STR. 42 W I A D O M O Ś Ć E L E K T R O T E C H N I C Z N E Nr. 2
TYP
SNT015
W A R S Z A W A , D Z I E L N A 7 2 TEL. 1 1 . 9 4 - 7 7 , 1 1 . 9 4 - 8 8
~ J . j i , f
rV 4» l F -
P S ® 5 ' ■
— P r e c y z y j n y w y z w a l a c z , p o s i a d a j ą c y
• w y r a ź n q s k a lę
• m e c h a n i c z n e r y g l o w a n i e
• k o m p e n s a c j ę t e m p e r a t u r y
— Ł a t w a w y m i e n n o ś ć k o n t a k t ó w
P r a c a b e z s z m e r o w a
o to k i l k a z a l e t n o w e g o w y ł q c z n i k a n a d m i a r o w o - z a n i k o w e g o s t e r o w a n e g o z o d l e g ł o ś c i
Nr. 2 W I A D O M O S C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E • STR. 43
E L E K T R Y C Z N E N A P Ę D Y D L A W A L C O W N I
i H UT
S i l n i k i a s y n c h r o n i c z n e we w s z e lk ic h w y k o n a n ia c h
o m o c y do 3 0 0 0 K M S i l n i k i p r q d u s t a ł e g o
o m o c y do 1 0 0 0 K M Z e s p o ł y p r z e t w o r n i c o w e N a p ę d y p o m o c n i c z e
• ♦ • ♦ •
ROHN—ZIELIŃSKI
B R O W N B O Y E R I
STR. 44 W A D O M O S C e l e k t r o t e c h n i c z n e Nr . 2
J . J O H
S P . A K C .
W Ł O D Z I
BIURA WŁASNE:
WARSZAWA KRAKÓW PO Z N A Ń K A T O W IC E LWÓW
GDAŃSK M o to r e d u k to r w b u d o w a n y w p ł a s z c z s i l n i k a
W Y K O N Y W A : P R Z E K Ł A D N I E Z Ę B A T E W S K R Z Y N I A C H O L I W N Y C H
•
M O T O R E D U K T O R Y D O W B U D O W A N I A W P Ł A S Z C Z SILNIKA Z W B U D O W A N Y M W N I E S I L N I K I E M
•
P Ę D N I E . S P R Z Ę G Ł A S P R Ę Ż Y S T E . N A P R Ę Ż A C Z E . T O KARKI I WIERTARKI
PHILIPSA KOKDimoRUcmmom
do p o p r a w i e n i a współczynnika mocy
COS na różne
n a p i ę c i a s i e c i od 3 8 0 do 17000 V
Szczegółowe oferty i kosztorysy w ysyłają:
POLfKIE ZAKŁADU PHILIPS i
UJVDZIAt PRZEMYSŁOWY
warszawa karolkouua 36-44
Nr. 2 • W A D 0 M O S C I e l e k t r o t e c h n C Z N E • STR. 45
P o l s k i P r z e m y s ł E l e k t r y c z n y
» E L I N"
S p ó ł k a z o g r a n i c z o n ą o d p o w i e d z i a l n o ś c i ą
W A R S Z A W A K R A K Ó W L W Ó W
J a w o r z y ń s k a 8 K o p e r n i k a 6/11 p. Z i m o r o w i c z a 15
T e l . 2 7 1 0 0
T e l . 8 1 2 1 3 T e l . 1 1 1 3 7
3 0 0 a m p e ro w y p rz e w o ź n y z e s p ó ł
PATENTOWANE ZESPOŁY DLA SPAWANIA ELEKTRYCZNEGO
s y s łe m irD -ra R O S E N B E R G A
Z a l e t y :
S p a w a n ie p rq d em stałym
Z u p e łn ie ciqg ła re g u la c ja prqdu bez do>
d o d a tko w y c h a p a ra tó w i bez s tra t S am o czyn n a re g u la c ja n a p ięc ia W yso ka spraw ność i w yd ajn o ść
Jak w y n ik a z u m ie s z c z o n e g o o b o k z d ję c ia c h a r a k te r y s ty k i s ta ty c z n e j m a s z y n y , je j s z c z e g ó ln q w ła ś c iw o ś c iq je s t w y jq tk o w o n is k ie n a p ię c ie b ie g u lu z e m (o k . 4 0 — 5 0 V .), z a p e w n ia ją c e c a łk o w ite b e z p ie c z e ń s tw o o b s łu d z e ta k ż e w n a jn ie k o r z y s tn ie j
szych w a ru n k a c h p r a c y a ró w n o c z e ś n ie o b n iż a jq c e o d p o w ie d n io 50 100 150 200 250 300 350 400 " 450 z u ż y c ie e n e r g ii.
99
C E N T R A L N E BIURO S P R Z E D A Ż Y P R Z E W O D Ó W
C E N T R O P R Z E W Ó D "
S p ó łk a z o g r. o d p . W A R S Z A W A , K R Ó L E W S K A 2 3 . T e l . 3 4 0 - 3 1 , 3 4 0 - 3 2 , ' 3 4 0 - 3 3 i 3 4 0 - 3 4
— — — —— — —
PRZEWODY IZOLOWANE
Z F A B R Y K K R A J O W Y C H W W Y K O N A N I U PRZEPISOWYM, OZNACZONE ŻÓŁTĄ NITKĄ S. E. P.
Tablice licznikowe
W yłączniki d rążko w e
Bezpieczniki
do m o w e Lampy ręczne Wtyczki
r i T f f l T ® r A r s n
, Fabryka Elektrotechniczna
In Ż .W ł. Piata I Paweł Zauder Łódź, ul. Sienkiew icza 1<3
STR. 46 W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E Nr . 2
A p a r a ty . e le k try c z n e d l a s ta tk ó w m o rsk ic h
^ ^ a s z y n y i A p a ra ty Elek- iry czn e d o statk ów m orskich M aszyny, transform atory i d ła w ik i d la ra d io sta cji n a d a w cz y ch .
P rzetw orn ice rod zaju p rąd u , n a p ię c ia i o k resów .
P rą d n ice trójfazow e i je d n o fazow e.
A p a ra ty elek tr y czn e d o s u w n ic i żóraw i.
■
R egu latory ob rotów i roz
ruszniki sa m o c z y n n e d o sil
n ik ó w w ię k s z y c h m ocy.
«
M aszyny i a p a r a ty elek try c z n e d o sp e c ja ln y c h ce ló w .
W Y R A B I A
WYTWÓRNIA APARATÓW ELEKTRYCZNYCH
K. i W. P U S T O Ł A
S P Ó Ł K A K O M A N D Y T O W A
W a r s z a w a 4, ul. J a g ie llo ń s k a 4/6. T e le fo n 10.33-26
k t o c h c e d o b r z e i z o l o w a ć
k u p u j e d o b r q f a ś m ę i z o l a c y j n q . P r z y n a j b l i ż s z e j s p o s o b n o ś c i r a d z i m y w y p r ó b o w a ć n a s z w y r ó b . T a ś m y c z a r n a i b i a ł q d o s t a r c z a m y o p a k o w a n e w s t a n i o l i w k>-qżkach 5 0 , 1 0 0 i 1 5 0 gr.
Z A K Ł A D Y K A U C Z U K O W E
P IA STÓ W , SP. AKC.
W A R S ZA W A , Z Ł O T A 35, TEŁ. 5.3 3 -49 i 5.6 2 -60
Inż. EDMUND ROMER
L W Ó W , U L . O B M I Ń S K I E G O N r . 1 6
TEL 2 7 8 - 3 7
N o w e c e n n i k i n a d s y ł a m y n a ż q d a n i e .
p o l e c a :
E L E K T R Y C Z N E P R Z Y R Z Ą D Y P O M I A R O W E
a m p e r o m ie r z e , w o lto m ie r z e , p r z y r z q d y w ie lo z a - k re s o w e , o h m o m ie rz e , o p o r n ik i p r e c y z y jn e
O P O R N I K I S U W A K O W E
w s z e l k i c h t y p ó w i w i e l k o ś c i
D F* O Ei N E
O 0 1
. O i 5 Z l : N 1 A
4 silniki na prąd stały do sprzedania i
1) B e r g m a n n 440 V; 71 A;
28 kW ; 38 K M z r e g u la c ją o b r o tó w w z a k r e s ie 530—
1250 o b r /m in z e s t e r o w a n ie m a u to m a ty c z n y m , 2) V e r e in ig t e E le k t r o m o t o r -
W e r k e 220 V; 32 A; 5,9 kW;
8 K M 950 o b r /m in z r o z r u s z n ik ie m ,
3) A . E . e . 220 V; 12,2 A; 2,2 kW;
3 K M z r e g u ł. o b r . w z a k r e sie 990 -1580 o b r /m in , z e s t e r o w a n ie m a u to m a ty c z n ., 4) G la s e r ó r B a u m 220 V, 12,7 A;
3 K M z r e g u la c ją o b r o tó w w z a k r e s ie 1280—1920 o b r / m in z e s te r o w a n ie m a u t o m a ty c z n y m , lo c o P o z n a ń . S iln ik i te z n a jd u ją s ię w n a j le p s z y m s t a n ie u ż y w a ln o ś c i.
Z a p y ta n ia k ie r o w a ć d o B iu ra O g ło s z e ń „ P A R “ , P o z n a ń , A l. M a r c in k o w sk ie g o p o d N r.
„2.133“ .
S I L N I K I E L E K T R Y C Z N E n a p rą d s ta ły 110. 220 i 440 V sp r ze d a je z e s k ła d u
Z a k ła d E le k t r o m le r n . J U L I A N S Z W E D E W a rsza w a , u l. K o p e r n ik a 14.
A g r e g a t D ie s lo w s k ) z g e n e r a to r e m t r ó jf a z o w y m 6300 V, o k . 240 k V A , w d o b r y m sta n ie ,
p o s z u k iw a n y d o k u p n a Z a rzą d M ie jsk i, N o w y T arg.
P o s z u k u j ę u ż y w a n y , le c z w d o b r y m s ta n ie je d n o fa z o w y n o r m a ln y , b e z p o ś r e d n i w a t o m le r z la b o r a t o r y jn y na 300 V i 5 A . S t . C z y że w sk i, B a r a n o w ic z e , M a ła 6.
S i l n i k i e le k t r y c z n e pr. zmien
nego 3000 V, od 20 do 250 KM stale na składzie. Biuro Technicz
ne Inż. S. Lebenhaft Łódź, ul.
Wólczańska 35, telefon 205-59.
W y t w ó r n i a s z y l d r i k ó w m o - ś ię ż n y c h t r a w io n y c h c z a r n o -
o k s y d o w a n y c h i in n y c h Z. J A W O R S K I Ł ó d ź , N a r u to w ic z a 87
T e c h n i k a - E l e k t r y k a z k ilk u le tn ią p r a k ty k ą w d u żej e le k t r o w n i p a r o w e j
p o s z u k u j e P r z e d s ię b io r s tw o g ó r n ic z o - p r z e m y s ło w e . O fe r ty z o d p i
s a m i ś w i a d e c t w p r o s im y k i e r o w a ć d o A dm . „W . E .“ W a r
s z a w a 1, K r ó le w sk a 15 p o d
„ E le k tr y k “ .
S P R Z E D A M Y
u ż y w a n e silniki n a p r ą d s t a ł y ;
F a b r y k i A . E . G.
440 V, 20 K M , 950 o b r m in 440 V, 10 K M , 950 440 V, 8 K M , 1260 440 V, 8 K M , 1310
F a b r y k i B . B . C.
110 V, 3,5 K M , 1000 110 V, 3,5 K M , 1000 Z a p y ta n ia p r o s im y k ie r o w a ć p o d a d r e se m :
C U K R O W N I A ¿ W I E C I E S p ó łk a z o g r a n ic z o n ą o d p o w ie d z ia ln o ś c ią w ś w i e c i u n W isłą .
N a jm n ie js z e o g ło s z e n ie w u k ła d z ie 4 - s z p a lto w y m na w y s o k o ś ć 1 5 m m k o s z tu je 2 zł.
K a ż d y n a s tę p n y w ie rs z m ilim e tr o w y 1 5 g ro s z y .
O f e r t y i lu ź n o d o łg c z o n y z n a c z e k z a 2 5 g ro s z y na d a ls z t w y s y łk ę w in n y b y ć n o d s y ła n e w o s o b n e j k o p e r c ie
z z a z n a c z e n ie m g o d ła .
i N r. 2
^ 5 S
W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E STR. 47
S A M O C Z Y N N E
W Y Ł Ą C Z N IK I O LEJO W E
n a s z e g o
sq n ie z a w o d n e w d z ia ła n iu i w y - r ó ż n ia jq się la k s o lid n ą b u d o w ą jak i d o k ł a d n o ś c i ą w y k o n a n i a w s z y s tk ic h c z ę ś c i s k ł a d o w y c h . D z ię k i ty m z a le to m n a j p o w a ż niejsze Z a k ła d y w Polsce stosują nasze w y łą c z n ik i w e w s z y s tk ic h w y p a d k a c h , g d z i e z a c h o d z i p o t r z e ba a b s o lu tn e g o z a b e z p ie c z e n ia ró ż n y c h u rz ą d z e ń e le k tr y c z n y c h .
Nr. 2
STR. 48 W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E
D o b r e f i l t r y p o w i e t r z n e p r z e d ł u ż a j q życi e maszyn
IF i l t r y
DELBAG
y i s c i N
n i e
zawód
z q!Chrońcie przed szkodliwym działaniem kurzu g e n e ra to ry , k o m p re s o ry , s iln ik i i t. p
r z B. F I L I P S K I
Ż O R Y , G Ó R N Y Ś L Ą S K U L. N O W A 6 , TEL. 3 0
W y łq c z n ik rtę c io w o n e o n o w y
n i e z a w o d n e w d z i a ł a n i u
W Y Ł Ą C Z N I K I , P R Z E Ł Ą C Z N I K I , P R Z E K A Ź N I K I , T E R M O M E T R Y KONTAKTOWE S T A Ł E I ZMI EN
NE, B E Z P I E C Z N I K I C I E P L N E
R T Ę C I O W E
W y r o b u f. A. Z u c k s c h e r d t , G l a s i n s t r u m e n t e n - F a b r l k
P r z e d s t a w i c i e l s t w o :
I n ż . A . C H O M I C Z W a r s z a w a , u l . Ś - ł o K r z y s k a 2 8
„DACHO"
te le fo n 6-1 6 -1 5A K U M U L A T O R Y
O Ł O W I A N E
i Ż E L - N I K L O W E
W S Z E L K IC H P O J E M N O Ś C I I W E W S Z Y S T K IC H M O Ż L I W Y C H W Y K O N A N I A C H
• S T A C Y J N E
• S T A R T E R O W E
• R A D I O W E
• D O W Ó Z K Ó W
• D O W O Z Ó W M O T O R O W Y C H
• D O S Y G N A L I Z A C J I
L A T A R K I » E L E K T R Y C Z N E • N I K A •
Z A K Ł A D Y A K U M U L A T O R O W E
s y s t.S. A .
CENTRALA: WARSZAWA, UL. ZŁOTA 35. TEL. 562-60
ODDZIAŁY: POZNAŃ - LWÓW - BYDGOSZCZ - KATOWICE
- w P L A R 2 Y • C E N A Z E S Z Y T U 1 Z Ł . 2 0 G R .
W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E
C Z A S O P I S M O D L A E L E K T R Y K Ó W - P R A K T Y K Ó W
R ed akto r: in ż. e l. W ł o d z i m i e r z K o ł e l e w s k i • W a r s z a w a , ul. K r ó l e w s k a 15. Tel. 5 2 2 - 5 4
R O K V I • L U T Y 1 9 3 8 R. • Z E S Z Y T 2
Treść zeszytu 2 -g o : 1. ELEKTRYCZNE S P A W A N IE Ł U K O W E in i.-e l. T. Ż a rn e c k i. 2. O B S Ł U G A S T A C Y J N Y C H A K U M U L A T O R Ó W K W A S O W Y C H in ż.-el. T. M o n k ie w ic z . 3. O Z A S T O S O W A N IU F O T O O G N IW A D O P O M IA R O W F O T O M E T R Y C Z N Y C H inż. St. K ę
dzierski. 4. LA M P Y S O D O W E I R TĘ C IO W E inż. M. W o d n ic k l. 5. D Z IA Ł B E ZP IEC ZEŃ STW A P R A C Y : „ Z A P O R A Ś W IE T L N A " PRZY M A S Z Y N A C H . 6. N O W IN Y E LE K TR O TEC H N IC ZN E. 7. SK R Z Y N K A T E C H N IC Z N A . 8. N O W O S C W D Z IE D Z IN IE M O S T K Ó W P O M IA
R O W Y C H .
Elektryczne spawanie łukowe.
I n i . - e l . T. Ż A R N E C K I.
(C ią g d a ls z y ).
M a s z y n y s p a w a l n i c z e p r q d u s t a ł e g o . P r ą d n ic a a p o l u p o p r z e c z n y m ( s y s ł . D . r a R o s e n b e r g a ) .
W o m a w ia n y c h d o ty c h c z a s* ) p rą d n ic a c h d o s p a w a nia —■ z a ró w n o o w ła s n y m , j a k i o b cy m w z b u d z e n iu , — napięcie n a z a c isk a c h w y w o ła n e b y ło p rz e z p o le m a g n e tyczne w z b u d z o n e w b ie g u n a c h z a o p a trz o n y c h w u z w o jenia m a g n e s u ją c e .
O prócz te g o — g łó w n eg o (z a sa d n ic z e g o ) — p o la m a gnetycznego, k tó re g o lin ie sił p rz e c h o d z ą p rz e z b ie g u n y , szczelinę p o w ie trz n ą , <twornik o raz ja rz m o m a s z y n y
su n ię c ia sz c z o te k n a k o m u ta to r z e z p o ło żen ia n a ry s . 20
w p o ło żen ie p o k a z a n e n a ry s . 22 *).
R ys. 20.
P o le g łó w n e d w u b ie g u n o w e j p rą d n ic y p r ą d u sta łe g o . (rys. 20), p o w s ta je przy ob ciążen iu p rą d n ic y d o d a t k o w e p o le m a g n e ty c z n e , k tó r e z o s ta je w z b u d z o n e w tw o rn ik u p rz e z p rą d , p r z e p ły w a ją c y w je g o u z w o je n iu ; pole to p o s ia d a k ie r u n e k p r o s t o p a d ł y d o k ie r u n k u pola g łó w n e g o i s tą d n o si n a z w ę pola poprzecznego (ry s. 2 1).
W n o r m a ln y c h p rą d n ic a c h p r ą d u sta łe g o (u ż y w a n y c h n p . do o ś w ie tle n ia ) p o le p o p rz e c z n e je s t sła b sz e od p o la g łó w n e g o ; w y w o łu je ono 'z n ie k s z ta łc e n ie p o la m a g n e ty c z n e g o p r ą d n ic y (r y s . 2 2), z m u s z a ją c n a s do p rz e -
*) p o r. z e sz y t X II/1 9 3 7 r. „W . E .” str. 337.
R ys. 21.
P o p rz e c z n e p o le tw o rn ik o w e .
R ys. 22.
W y p a d k o w e p o le p r ą d n ic y p r ą d u s ta łe g o (p rzy o b ciąż en iu ).
*) D o k ła d n ie o m ó w io n e z o sta ło p o le p o p rz e c z n e w zeszy cie 7/1936 r. „W . E .“ s tr. 183 — 184.
STR. 50 © W I A D O M O Ś C I E L E
Is tn ie n ie p o la p o p rz e c z n e g o z o stało w yk orzystan e — w celu o sią g n ię c ia d o g o d n e j d la s p a w a n ia c h a r a k t e ry s ty k i sta ty c z n e j — w prądnicy styst. D -ra R osen b e rg a . P o c z ą tk o w o o m ó w im y je d y n ie z a s a d ę d z ia ła n ia te j p rą d n ic y , bez u w z g lę d n ie n ia je j o so b liw o ści k o n s tr u k -
R ys. 23.
S ta n m a g n e ty c z n y p rą d n ic y s p a w a ln ic z e j o p o lu p o p rz e c z n y m p rz y b ie g u ja ło w y m .
c y jn y o h . S c h e m a ty c z n ie p rą d n ic a ta p o k a z a n a je s t n a ry s . 23. G łó w n e p o le m a g n e ty c z n e (I>1 (ry s. 23) w z b u d zo n e w czasie p ra c y p rą d n ic y p rzez u z w o je n ie szeregow e u m ieszczo n e n a b ie g u n a c h p rą d n ic y , w y tw a rz a n e je s t w sta n ie ja ło w y m p rą d n ic y (t. j. w te d y , gd y je s t ona n ie - d b ciąż o n a) p rz e z m a g n e ty z m szczątk o w y . L in ie sił p o la b ie g n ą p rz e z m a g n e s y m , tw o rn ik t o raz ja rz m o j p rą d n ic y . T w o rn ik p rą d n ic y p o sia d a d w u b ie g u n o w e u z w o je n ie w y k o n a n e z p rę tó w ; n a sc h e m a c ie — d la u p ro sz c z e n ia —• p r ę ty te p o k a z a n e są, ja k o rozm ieszczone n a ob w o dzie tw o m ik a . N a k o m u ta to rz e , k tó r y d la p ro s to ty zo stał n a sc h e m a c ie p o m in ię ty , u s ta w io n e są d w i e p a r y szczo
te k , a m ia n o w ic ie : szczo tk i robocze a — p o d b ie g u n a m i, o ra z pom ocnicze szczotki b — b i w s tre fie o b o ję t
n e j, t. j. ta m , gdzie u m ieszcza się zw y k le szczo tk i p rz y n o rm a ln e j p rą d n ic y * ) ; szczo tk i b — b i są z w a rte p rz e w o d e m p o zn ik o m ej o p o rn o ści.
G d y p r ę t y w iru ją c e g o tw o rn ik a p rz e c in a ją pole ' I \ , w zn ieca się w n ic h siła e le k tro m o to ry c z n a , p o w o d u ją c a p rz e p ły w p r ą d u i p rz e z u z w o je n ie tw o rn ik a , p om ocnicze szczo tk i b — bj i łą c z ą c y je p rz e w ó d p. N a ry s . 24 p o k a z a n y je s t ro z p ły w p r ą d u i w p rę ta c h tw o rn ik a . J a k w id zim y , w iru ją c e p r ę t y tw o rn ik a z p rz e p ły w a ją c y m p rz e z n ie p r ą d e m i d z ia ła ją , ja k nieruchom a w' przestrzeni z w o jn ic a ; d o o k o ła te j z w o jn ic y tw o rz y s ię t. zw . poprze-
*) U s ta w ie n ie szczo tek n a sc h e m a c ie ry s. 23 o d p o w ia d a t. zw . u z w o je n iu p ie rśc ie n io w e m u (G ra m m e ’a ) ; p rzy u z w o je n iu b ę b n o w y m — n a s k u te k o d p o w ied n ieg o w y g ię cia p o łą c z e ń czo ło w y ch c e w e k — u s ta w ie n ie szczo tek w sto s u n k u do b ie g u n ó w p rą d n ic y b ę d z ie c o k o lw ie k in n e.
k t r o t e c h n i c z n
czne p o le m a g n e ty c z n e <I), p r o s t o p a d ł e d o p o la <1^ ; p o w s ta n iu p o la p o p rzeczn eg o i’2 s p r z y ja k s z ta łt m a s y w n y c h n a b ie g u n n ik ó w n, p rz e z k tó r e p o le to częściow o p rz e b ie g a .
P o d o b n ie , ja k p o w s ta ł p r ą d i, g d y p r ę ty tw o rn ik a p rz e c in a ły p o le $ , t a k i p rz y p rz e c in a n iu p o la p o przecz-
R y s. 24.
P o p rz e c z n e pole tw o rn ik o w e w p r ą d n ic y sp aw aln iczej sy st. D - r a R o se n b e rg a .
(in n e , is tn ie ją c e je d n o c z e śn ie , p o la m a g n e ty c z n e — dla p rz e jrz y s to ś c i — p o m in ię to ).
n e g o 'I'2 p o w s ta je w w iru ją c y c h p r ę ta c h tw o r n ik a n o w a siła e le k tro m o to ry c z n a i n a szcz o tk a c h a — a x po jaw ia się n a p ię c ie . G d y o b w ó d w e w n ę trz n y p r ą d n ic y je s t o tw a r
ty i p r ą d w ty m ob w o d zie n ie p ły n ie , — w ó w czas napięcie n a szczo tk ach a — a i n ie p rz e k r a c z a n a o g ó ł 40 V; jest to n a p ię c ie b ie g u ja ło w e g o p rą d n ic y . Z a m k n ijm y teraz o bw ód z e w n ę trz n y p rą d n ic y p rz e z d u ż y opór, ta k aby p o p ły n ą ł n ie w ie lk i p r ą d I (o n a tę ż e n iu k ilk u a m p eró w ) p rz e z u z w o je n ie tw o rn ik a , p rz e z szczo tk i a — a t , u zw o
je n ie szereg o w e u m ieszczo n e n a b ie g u n a c h p rą d n ic y oraz p rz e z Obwód z e w n ę trz n y . P r ą d I, p ły n ą c y p rz e z u zw o jen ie
R ys. 25.
P rz e b ie g p o la m a g n e ty c z n e g o <I>;, .
Nr. 2 W A D O M O S C E L E K T R O T E C H N I C Z N E STR. 51
m agnesów , w z m o c n i p o le ^ w y w o ła n e w istanie ja ło w y m p rąd n icy p rz e z m a g n e ty z m sz czątk o w y . W zro st p o la <T>1
p ow oduje z k o le i w z ro s t p r ą d u i o ra z w z m o c n ie n ie pola poprzecznego $ 2. P o n ie w a ż n a p ię c ie n a szczo tk ach a — a Ł przy s ta łe j lic z b ie o b ro tó w tw o r n ik a p rą d n ic y , ro ś n ie p r o p o rc jo n a ln ie d o p o la *I>2, — p o w s ta n iu p r ą d u I w o b w o -
R ys. 26.
Przebieg lin ij sił w p r ą d n ic y o p o lu p o p rz e c z n y m p rz y o b c ią ż e n iu — w czasie s p a w a n ia .
(W ja rz m ie je s t tu w rz e c z y w is to śc i w ię c e j lin ij sił, n iż n a ry s. 23).
dzie z e w n ę trz n y m to w a rz y s z y w zrost n apięcia n a z acis
kach p rą d n ic y .
P rz y d a ls z y m w z ro śc ie p r ą d u I z ja w is k o k o m p lik u je się. P rą d I p r z e p ły w a ją c y p rz e z p r ę t y tw o r n ik a w zb u d za nowe pole m a g n e ty c z n e (I>3, p ro s to p a d łe do p o la <I>2 i s k ie r o
w ane p rz e c iw n ie d o p o la (ry s . 2 5 ). L in ie p o la (I>3
biegną p rz e z tw o r n ik t, n a b ie g u n n ik i n o ra z p rz e z p o w ie trze m ięd zy o b y d w o m a n ab ie g u n m ik a m i. P o le $ 3 rośnie w raz ze w z ro ste m p r ą d u I i s ta r a się w y p c h n ą ć z t w o r nika n a z e w n ą trz lin ie sił g łó w n eg o p o la ‘I^. W tw o m ik u p o zo staje w te n sp o só b p o le 4>tw = (ry s . 26).
W zrost p r ą d u I p o w o d u je , j a k w ie m y , w zrost p o la 'I', ; ten o sta tn i n ie tr w a je d n a k ż e d łu g o : c ie n k ie ja r z m o p r ą d nicy n a sy c a się sz y b k o i z a m ia s t p o la <T> 2 w z r a s ta pole ro zp ro szo n e 3>r (r y s . 26). T a k w ię c p r z y p o w ię k s z a ją c y m się o b ciąż en iu p r ą d n ic y (p r z y w z ro śc ie p r ą d u s p a w a n ia T)
w z ra sta p o c z ą tk o w o p o le ‘Li, w z ro s t te n z o s ta je je d n a k ż e szybko z a h a m o w a n y p rz e z ro z p ro s z e n ie o ra z n a s y c e n ie m a g n ety czn e. P o le <!>., ro ś n ie p ra w ie p ro p o r c jo n a ln ie do p rą d u I. P rz y w z ro śc ie n a tę ż e n ia p r ą d u I p o le <T>tw = ^ —
— $ p o c z ą tk o w o ro ś n ie , p ó ź n ie j zaś sz y b k o m a le je , b y w reszcie p r z y p e w n y m n a tę ż e n iu p r ą d u I o siąg n ąć w a r tość zero ( s ta n z w a r c ia ) .
W ra z ze z m ia n ą w ie lk o ś c i w y p a d k o w e g o p o la <I>tw z m ie n ia s ię n a tę ż e n ie p r ą d u i, a w ięc i p o le <I>2, p rz e z p rą d te n w z b u d z o n e . A p o n ie w a ż w ie m y , że o d p o la <I>2 z a le ż y n a p ię c ie n a z a c is k a c h p rą d n ic y , m o żem y w ięc z ro z u m ie ć
o b ecn ie p rz e b ie g c h a r a k te r y s ty k i sta ty c z n e j p rą d n ic y D - r a R o se n b e rg a (ry s . 28): p rz y w zro ście p r ą d u I n a p ię cie p r ą d n ic y p o c z ą tk o w o ro śn ie , p o czem o p a d a dosyć stro m o do z e ra . N isk ie n a p ię c ie b ie g u ja ło w e g o o raz s t r o - m ość c h a r a k te r y s ty k i s p r a w i a ją m . in., że p rą d n ic a R o s e n b e rg a nadaje się do z a s ila n ia łu k u spaw alniczego.
W p o p rz e d n io o p is a n y c h p rą d n ic a c h s ta n z w a r c i a b y ł z w ią z a n y z z a n ik ie m p o la m a g n e ty c z n e g o w b ie g u n a c h p r ą d n ic y . P o u s ta n iu z w a rc ia p o w ró t n a p ię c ia n a s tę p o w a ł d o p ie ro p o p o w ro tn y m n a m a g n e s o w a n iu b ie g u nów . W o m a w ia n e j p rą d n ic y o polu poprzecznym podczas s ta n u z w a rc ia w b ie g u n a c h i ja r z m ie is tn ie je p o le m a g n e ty c z n e i je d y n ie z tw o rn ik a p o le to z o s ta je w y p c h n ię te n a z e w n ą trz p rz e z p o le <I>3. T o też, g dy s t a n z w a rc ia m in ie , p o w ró t n a p ię c ia n a s tę p u je szy b k o , gdyż w y sta rc z y d o te g o c e lu je d y n ie n ie z n a c z n e z m n ie js z e n ie p r ą d u I, a w ra z z n im i p o la ‘1’ .,. O m a w ia n a p r ą d n ic a p o sia d a w ię c sto s u n k o w o m ałą b ezw ładność, co sta n o w i ró w n ie ż o je j p r z y d a tn o ś c i d o c e ló w sp a w a ln ic z y c h .
N a s ta w ie n ie w ie lk o ś c i p r ą d u w łu k u ( w zależności od g ru b o ś c i sp a w a n e g o p rz e d m io tu ) o raz p r ą d u z w a rc ia w p rą d n ic y o p o lu p o p rz e c z n y m o d b y w a się p rz e z r e g u l a c j ę o p o rn o ści m a g n e ty c z n e j d la lin ij s ił p o la . Im w ię k sz a b ę d z ie ta opo rn o ść m a g n e ty c z n a , ty m p rz y m n ie js z y m p rą d z ie I n a s tą p i ró w n o ść p rz e c iw d z ia ła ją c y c h sobie p ó l i $ , a w ięc ty m p rę d z e j z a ró w n o pole ($ 2
ja k i n a p ię c ie n a s z c z o t
k a c h s — Si s p a d n ie do z e ra . W p rą d n ic a c h syst.
D - r a R o s e n b e rg a o p a te n to w a n y c h p rz e z f i r m ę „ E lin “ z m ia n a o p o r
n o ści m a g n e ty c z n e j d la s tr u m ie n ia dh o d b y w a się p rz e z z a n u rz a n ie w w y d rą ż o n y m b ie g u n ie m m a s y w n e g o rd z e n ia ru c h o m e g o r (rys. 27).
N a r y s u n k u ty m p o k a z a n y je s t p rz e k r ó j b ie g u n a w s ta n ie o d p o w ia d a ją c y m n a jm n ie js z y m p rą d o m s p a w a n ia I.
C ały s tr u m ie ń m a g n e ty c z n y m u s i p rz e jś ć p rz e z c ie n k ę śc ia n k ę c b ie g u n a , k tó r a s ta n o w i d la te g o s tr u m ie n ia o l
b rz y m ią o p o rn o ś ć m a g n e ty c z n ą ; w s k u te k t e go r o ś n ie siln ie ro z p ro s z e n ie m a n e ty c z n e s tr u m ie n ia $ i, ja k to p o k a z a n e b y ło w ła ś n ie n a ry s . 26. P o k rę c a ją c k ó łk ie m k, w s u w a m y rd z e ń r w w y d rą ż e n ie b ie g u n a m, p o w ię k s z a ją c w te n sposób p rzek ró j czynnego żela za, a ty m s a m y m p o w ięk szając s tr u
m ie ń <5 i w tw o r n ik u i o s ią g a ją c c o ra z to w ię k sz e p r ą d y z w a rc ia I. N a ry s . 27 w id o c z n y je s t p o n a d to b ie g u n z w r o t
n y (czyli k o m u ta c y jn y ) z w u m ie sz c z o n y w e w n ą tr z m a sy w n e g o n a b ie g u n n ik a n. B ie g u n z w ro tn y słu ż y do p o le p s z e n ia k o m u ta c ji i z m n ie js z e n ia is k rz e n ia n a sz c z o t
k a c h p r z y o b c ią ż e n iu p rą d n ic y .
R ys. 27.
P rz e k ró j b ie g u n a p rą d n ic y s p a w aln icz ej syst. D -ra R osenberga.
U ( n a p ię c ie n a szczotkach a - a i )
\ Umcxx
\ V \ _ł ___ L---
5 0
Z ,
100 15 0 2 0 0 2 5 0 3 0 0 J z
Rys. 28.
C h a ra k te ry sty k i sta ty c z n e p r ą d n ic y D - r a R o se n b e rg a p rzy róż
n y c h p o ło żen iach ru ch o m y ch r d z e n i b ieg u n ó w .
STR. 52 • W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E
N a ry s . 28 p o k a z a n y je s t szereg c h a r a k te r y s ty k s ta ty c z n y c h d la p r ą d n ic y o p o lu p o p rz e c z n y m sy st. D - r a R o se n b e rg a o trz y m a n y c h p rz y r ó ż n y c h p o ło ż e n ia c h ru c h o m y c h rd z e n i r b ie g u n ó w . K rz y w e , d a ją c e m n ie js z y p r ą d z w a rc ia J z w o b w o d zie łu k u , o d p o w ia d a ją w ię k sz e m u w y su n ię c iu ru c h o m y c h rd z e n i r z b ie g u n ó w , i o d w ro tn ie . N a jw ię k sz y p r ą d z w a rc ia ( n a ry s . 28 ok. 275 A ) u z y sk a n o p rz y c ałk o w ic ie w s u n ię ty c h rd z e n ia c h r b ie g u nów . J a k w id a ć z p rz e b ie g u ty c h c h a ra k te ry s ty k , w szy stk ie on e p o s ia d a ją w sp ó ln y p u n k t b ie g u ja ło w e g o B. Z a słu g u je n a u w a g ę to, że w ię k sz y m p rą d o m z w a rc ia J z o d p o w ia d a ją w yższe n a p ię c ia m a k s y m a ln e U m . T łó m a c z y się to ty m , że m a m y w ó w czas g łę b ie j w s u n ię te rd z e n ie r, w o b ec czego p o c z ą tk o w o s tru m ie ń $ ro ś n ie dość zn aczn ie, p o w o d u ją c w z ro st w y p a d k o w e g o s tru m ie n ia 4>tłV, a ty m sa m y m p r ą d u i o raz s tru m ie n ia p o p rzeczn eg o 3>2, a w ięc i n a p ię c ia TJ n a sz c z o tk a c h a — aj. D zięk i te m u n a c h y le n ie c h a r a k te r y s ty k w są sie d z tw ie p u n k tó w p ra c y P je s t p ra w ie w szęd zie je d n a k o w e .
R ys. 29.
P rą d n ic a s p a w a ln ic z a o p o lu p o p rz e c z n y m sy st. D -ra R o se n b e rg a .
N a ry s . 29 w id o c z n a je s t p rą d n ic a sp a w a ln ic z a syst.
D - r a R o se n b e rg a , p rz y s to so w a n a do u s ta w ia n ia n a sta łe w w a rs z ta c ie — do n a p ę d u p a s e m z tr a n s m is ji; w idoczne je s t tu ta k ż e k ó łk o k do re g u lo w a n ia p o ło żen ia ru ch o m eg o rd z e n ia . R ys. 30 p rz e d s ta w ia p rą d n ic ę sp a w a ln ic z ą
R ys. 30.
W id o k p rą d n ic y sp a w a ln ic z e j do n a d le w a n ia szyn.
o p o lu p o p rz e c z n y m u ż y w a n ą w tr a m w a ja c h e le k try c z n y c h do n a d le w a n ia szyn, do re p a r a c ji ro z ja z d ó w i t. p.;
je s t o n a n a p ę d z a n a s iln ik ie m p r ą d u s ta łe g o M >z w ła sn y m ro z ru s z n ik ie m R. W idoczny je s t p o n a d to n a p ę d z a n y przez te n sa m siln ik w a ł g ię tk i z ta r c z ą szlifie rsk ą , k tó r a słu ż y d o w y ró w n y w a n ia n a d la n y c h p o w ie rz c h n i, o raz k ó ł
k o k do r e g u la c ji p o ło żen ia ru c h o m e g o rd z e n ia .
Z esp ó ł p r z e w o ź n y s k ła d a ją c y się z o sad zo n y ch n a w sp ó ln y m w a le p rą d n ic y s p a w a ln ic z e j o p o lu p o p rz e c z n y m o ra z s iln ik a tró jfa z o w e g o — p o k a z a n y je s t w czasie
R ys. 31.
W id o k p rz e w o ź n e g o z e sp o łu s p a w a ln ic z e g o w czasie p ra c y .
p ra c y n a ry s . 31; w id o k t e n d a je n a m je d n o c z e śn ie pew ne w y o b ra ż e n ie o w a r u n k a c h p ra c y sp a w a c z a .
(C . d. n .).
Obsługa stacyjnych
akumulatorów kwasowych.
In ż . s le k t r . T. M O N K IE W IC Z
(D o k o ń c z e n ie ).
U s z k o d z e n i a a k u m u l a t o r ó w k w a s o w y c h .
Z w a r c i e p ł y t a k u m u l a t o r a .
D ru g ą p rz y c z y n ą , p o w o d u ją c ą u sz k o d z e n ie b aterii, są z w a r c i a w e w n ą trz a k u m u la to r ó w . Z w a r c ia te m ogą b y ć sp o w o d o w a n e b ą d ź p rz e z c z y n n ik i n a tu r y p rz y p a d k o w ej, ja k n p . d o s ta n ie się k a w a łk a m e ta lu do naczynia,
a lb o n a s k u te k u sz k o d z e n ia p ły t — w y p a c z e n ia lu b w y k rz y w ie n ia , b ą d ź te ż w re sz c ie p rz e z ta k ie n a t u r a l n e zjaw isk o , ja k g ro m a d z e n ie się o s a d u n a d n ie n aczy n ia.
P rz y c z y n y w y p a c z e n ia p ły t o m ó w io n e ju ż z o sta ły po
p rz e d n io *). Co się zaś ty c z y trz e c ie j z p o ś r ó d p rzy czy n zw arć, to w ie m y , że p ły ty a k u m u la to r o w e z b ie g ie m cza
su z u ż y w a ją się ; p rz y k a ż d y m b o w ie m ła d o w a n iu b a te rii część m a s y c z y n n e j w y k ru s z a się i o p a d a n a d n o n aczy n ia w p o s ta c i w ię k sz y c h lu b m n ie js z y c h cząsteczek , tw o rz ą c o s a d . Z b ie g ie m c z a su o s a d u teg o g ro m a d z i się ta k z n a c z n a ilość, że z a c zy n a o n dotykać d o ln y c h k ra w ę d z i p ły t, zw ierając j e sto p n io w o .
P rz y z w a rc iu p ły t a k u m u la to r a — n ie z a le ż n ie od p rz y c z y n y z w a rc ia — w e w n ą trz a k u m u la to r a p o p ły n ie p r ą d w y ró w n a w c z y , sto p n io w o r o z ła d o w u ją c y a k u m u - la to i. Im m n ie js z a je s t o p o rn o ść w m ie js c u z w a rc ia oraz im d łu zszy je s t o k re s tr w a n i a z w a rc ia , ty m w ię k s z e jest o b n iżen ie n a p ię c ia a k u m u la to r a o ra z g ę sto śc i e le k tro litu . D łu g o trw a łe z w a rc ie s ta je się je d n o c z e śn ie p rz y c z y n ą p o w s ta w a n ia d u ż y c h k ry s z ta łó w s ia r c z a n u o ło w iu (s u l- f a tu P b2Cb) n a s k u te k lo k a ln e g o w z ro s tu te m p e r a tu r y , w y w o łu ją c ty m s a m y m z n a n e n a m ju ż z ja w is k o zasiarczenia ( s u lfa ta c ji) p ły t a k u m u la to r a . Z a sia rc z e n ie p o tę g u je się w ra z z czasem tr w a n ia z w a rc ia m ię d z y
*) p o r. z e sz y t 1/1938 r. „W . E .” , s tr. 16.
Nr. 2 W A D O M O Ś C E L E K T R O T E C H N I C Z N E STR. 53
pły tam i. O c z y w iste je s t, że p rz y t. zw . c a łk o w ity m z w a r ciu a k u m u la to r o w i z a g ra ż a b . p o w a ż n e u szk o d zen ie.
P rz y z w a rc ia c h c z ę ś c i o w y c h w a k u m u la to rz e w y stęp u je w n im o p ó ź n ie n ie z ja w is k a g a z o w a n ia ; z teg o w łaśnie p o w o d u s tw ie rd z e n ie je d n o c z e sn e g o i ró w n o m ie r
nego g a z o w a n ia (c z y li t. zw . „ g o to w a n ia s ię ” ) w s z y s t
kich a k u m u la to r ó w b a te r ii je s t b. w a ż n e — o ile chodzi o k o n tro lę s ta n u b a te r ii. Ł a tw o stw ie rd z ić , że w o p ó ź n ia jącym się (p o d w z g lę d e m „ g o to w a n ia ” ) o g n iw ie n a p ię c ia oraz gęstość e le k tr o litu są z n a c z n ie m n ie js z e , n iż w p o zostałych o g n iw a c h . D la u w a ż n e g o o b s e rw a to ra , s p r a w u jącego n a d z ó r n a d b a te r ią , o p ó ź n ia n ie się g a z o w a n ia o g niw a da się za w sz e z a u w a ż y ć . W in ie n o n u s u n ą ć p r z y czynę z w a rc ia , a n a s tę p n ie „ p o d ła d o w a ć ” a k u m u la to r . Owo „ p o d ła d o w y w a n ie ” n a le ż y d o k o n y w a ć o stro ż n ie , a ż e by ogniw o n ie „ p rz e ła d o w a ć ”, co w p ły n ę ło b y u je m n ie na stan p ły t. J e ż e li p o u p ły w ie k ilk u d n i o k aże się, że „ p o d ła d o w y w a n ie ” a k u m u la to r a n ie d a ło ż a d n y c h w y ników, i że a k u m u la to r — m im o w sz y stk o — w d a l szym ciąg u o p ó źn ia się z „ g o to w a n ie m ” — n a le ż y z a sto sować i n n y sposób, o k tó r y m m o w a b ę d z ie n iż e j.
Z a s ta n a w ia ją c się n a d p o d a n y m i w y żej p rz y c z y n a m i zw arć w e w n ą trz a k u m u la to r a , ła tw o s tw ie rd z im y , że zw arciom ty m m ożna zapobiec p a d ro d z e sy s te m a ty c z n e g o doglądania i s p r a w d z a n ia s ta n u a k u m u la to r ó w .
• P o m ija ją c o m ó w ie n ie p o w s ta w a n ia o ra z u s u w a n ia zw arć sp o w o d o w a n y c h p rz y c z y n a m i o c h a r a k te r z e p r z y padkow ym , z a s ta n o w im y się n a d sposobam i u su w an ia
zwarć p o ch o d zący ch w s k u te k p o w s ta w a n ia o s a d u . J e ż e li naczynia a k u m u la to r ó w są s z k la n e , u s ta le n ie w y so k o ści osadu, ja k ró w n ie ż o d stę p ó w m ię d z y p ły ta m i, n ie n a s tr ę cza tru d n o śc i; w y s ta r c z y p rz e ś w ie tlić a k u m u la to r n p . za pomocą la m p y p rz e n o ś n e j. S p ra w a k o m p lik u je się, o ile naczynia a k u m u la to r ó w s ą d r e w n i a n e . A b y zb a d a ć w ó w c z a s w y so k o ść o s a d u w a k u m u la to rz e , p o s łu g u je m y się k ą to w n i
k ie m , p o k a z a n y m n a ry s . 4. K ą to w n ik te n z a o p a trz o n y je s t w d e se c z k ę a o d łu g o ś c i 10 — 15 cm i w y so k o ści 10 m m ; w y so k o ść k ą to w n i
k a p r z e k r a c z a w y so k o ść p ły t a k u m u la to r a o 30 -P 35 cm . C h cąc o k r e ślić w y so k o ść o s a d u w a k u m u la to rze, z a n u r z a m y k ą to w n ik do n a c z y n ia a k u m u la to r o w e g o , d o ty k a ją c d e s e c z k ą a do p o w ie rz c h n i o s a d u i m ie rz ą c d łu g o ś ć w o ln e g o k o ń c a k ą to w n ik a p rz y p u ś ć m y — od p o zio m u ciec zy ; n a s tę p n ie — p o o b ró c e n iu k ą to w n ik a o 90° — p o d n o sim y go, d o ty k a ją c g ó rn ą k ra w ę d z ią d e se c z k i a d o ln e j k r a w ę d z i p ły t, p o czem m ie r z y m y p o n o w n ie d łu g o ść w o ln eg o , w y s ta ją c e g o k o ń c a k ą to w n ik a . R ó ż
nica o trz y m a n y c h d łu g o ś c i te g o k o ń c a p lu s w y so k o ść d e seczki a (10 m m ) d a n a m o d stę p p o w ie rz c h n i o s a d u od dolnej k ra w ę d z i p ły t. J e ż e li k ą to w n ik n ie d a się o brócić, oznacza to, że o d s tę p te n je s t m n ie js z y od 10 m m , lu b też, że o sa d d o ty k a ju ż p ły t. C h cąc s tw ie rd z ić , czy o sad d o ty k a p ły t a k u m u la to r a , m ie rz y m y k o le jn o n a p ię c ia m iędzy b lach ą o ło w ia n ą , k tó r ą w y ło ż o n e je s t n a c z y n ie d re w n ia n e a k u m u la to r a , a k ażdą z je g o elek trod . J e ż e li okaże się, że m ie rz o n e w te n sp o só b n a p ię c ie ró w n e je s t zeru lu b te ż b lis k ie z e ra , — zn a c z y to, że o sa d d o ty k a ju ż p łyt. J e ż e li n a to m ia s t n a m iliw o lto m ie rz u o d c z y ta m y p rz y ty c h p o m ia r a c h n p . 1,35 V (m ięd zy b la c h ą o ło w ia n ą a e le k tro d ą d o d a tn ią ) lu b te ż 0,73 V (m ięd zy b la c h ą o ło w ia
n ą a e le k tr o d ą u je m n ą ), — to ż a d n e g o k o n ta k tu m ięd zy p ły tą d o d a tn ią a n a c z y n ie m , w zgl. p o m ię d z y p ły tą u je m n ą a n a c z y n ie m , — n ie m a. N a jczęściej o sa d n a d n ie n a c z y n ia d o ty k a p ły t d o d a tn ic h , k tó r e z b ie g ie m czasu p o w ię k s z a ją sw e w y m ia ry .
P o s tw ie rd z e n iu n a d m ie rn e j ilości o sad u n a d n ie n a c z y n ia n a le ż y go usunąć za p o m o cą s p e c ja ln y c h pomp ak u m u latorow ych . P o d a je m y 'k ró tk i opis d w ó ch częściej sto so w a n y c h p o m p o ra z ic h d z ia ła n ie . J e d n a z ty c h p o m p
— z a w o ro w a — o p a rta n a z a sa d z ie z w y k ły c h k o n s tru k c y j ssący ch p o k a z a n a je s t n a ry s . 5. P o m p a ta s k ła d a się ze
R ys. 5.
Z a w o ro w a p o m p a a k u m u la to ro w a .
sz k la n e g o w a lc a a, g u m o w eg o tło k a t, osadzonego n a sw o rz n iu e b o n ito w y m b; p rz y m o c o w a n y do p o m p k i w ąż g u m o w y c p o sia d a n a k o ń c u s z k la n ą r u r k ę d. P r z y s tę p u ją c d o u s u w a n ia »osadu z n a c z y n ia , m ieszam y p rz e d e w s z y stk im o stro ż n ie s a m osad, a n a s tę p n ie z a n u rz a m y r u r k ę d d o n a c z y n ia i ro z p o c z y n a m y p o m p o w a n ie m ie sz a n in y e le k tro litu z o sad em . W te n sposób p rz e z g u m o w y w ą ż c e le k tr o lit z o sa d e m z o sta je w y p o m p o w a n y p o prz e z r u r k ę e d o o s o b n e g o sz k la n e g o n ac z y n ia , w k tó ry m p o u p ły w ie p e w n e g o c zasu o sad o siąd zie n a d nie, w o b ec czego e le k tr o lit m o ż n a zlać i p o n o w n ie w y k o rz y sta ć . N a le ż y zaznaczyć, że po o d p o m p o w a n iu p o ło w y e le k tr o li tu z n a c z y n ia a k u m u la to r a n a le ż y d o lać do tego n a c z y n ia ś w i e ż e g o e le k tro litu , ab y n ie n a ra z ić ogoło
co n y ch p ły t p rz e z czas d łu ż s z y n a sz k o d liw e d z ia ła n ie p o w ie trz a .
U s u w a n ie o sa d u p r z y p o m o cy o p isa n e j w y żej p o m p k i w y m a g a dość d łu g ieg o czasu. T o te ż o ile o sad n a le ż y u s u n ą ć z n a c z y n ia w
k r ó tk im czasie, p o s łu g u je m y się p o m p k ą o p o d w ó j n y m d z ia ła n iu . P o m p k a t a (ry s. 6) s k ła d a się w rz e c z y w i
sto śc i z d w ó c h p o m p e k : p o m p k i a, w y tw a r z a ją cej p ró ż n ię (p o m p k a p ró ż n io w a ), w sz czeln ie z a m k n ię ty m n a c z y n iu b,
o ra z p o m p k i, tło c z ą c e j ^
p o w ie tr z e do n a c z y n ia P o m p a a k u m u la to r o w a o p o d - e, w k tó r y m z n a jd u je w ó jn y m d z ia ła n iu , się św ie ż y k w a s . K o n ie c
w ę ż y c i g z a n u rz a m y d o n a c z y n ia a k u m u la to r a , z k tó re g o z a m ie rz a m y w y p o m p o w a ć e le k tr o lit w ra z z o s a d em . P o d w p ły w e m d z ia ła n ia p o m p k i a e le k tr o lit — p r z e d o s ta je się p rz e z r u r k ę g u m o w ą c — w ra z z o sa d e m — d o R ys. 4.
Widok k ą to w n ik a do s p r a w d z a n ia w ysokości o sa d u w a k u m u la to rz e .
STR. 54 W I A D O M O Ś Ć E L E K T R O T E C H N I C Z N E Nr. 2
n a c z y n ia b. J e d n o c z e ś n ie p o m p k a d, tło cząc p o w ie trz e do n a c z y n ia e, z a sy s a ró w n ie ż i osad, z n a jd u ją c y się n a d n ie n a c z y n ia a k u m u la to r a . W y p e łn ia ją c y n a c z y n ie e św ieży k w a s sia rk o w y — p o d c iś n ie n ie m p o w ie trz a , k tó r e tł o czone je s t p rz e z p o m p k ę d , — p rz e d o s ta je się p rz e z r u r k ę g do n a c z y n ia a k u m u la to r a , z k tó re g o u s u w a m y osad.
Z a w d z ię c z a ją c p o d w ó jn e m u d z ia ła n iu p o m p k i, po zio m cieczy w n a c z y n iu a k u m u la to r o w y m n ie o b n iż a się ; p ły ty cią g le z a n u rz o n e s ą w e le k tro lic ie , a k u m u la to r zaś m oże n o rm a ln ie p ra c o w a ć w czasie u s u w a n ia o sa d u z a p o m o cą p o m p k i.
Je ż e li chodzi o sz y b k ie u su n ię c ie o sa d u p rz y p o m o cy p o m p k i z a w o ro w e j (ry s. 5 ), to p r a c ę je j m o żn a p r z y ś p i e s z y ć , p o s łu g u ją c s ię t. zw . s y f o n e m . W ty m c e lu b ie rz e m y g r u b ą (o ś r e d n ic y ok. 18 — 20 m m ) r u r ę
¡'" m o w ą g (ry s . 7 ), k tó r e j je d e n k o n ie c z a n u rz a m y do
R ys. 7.
P rz e le w a n ie e le k tro litu z n a c z y n ia a k u m u la to r a do b u tli.
n a c z y n ia a k u m u la to r a a, d ru g i zaś — do p ró ż n e j b u tli b.
Z n a jd u ją c y się w n a c z y n iu a k o n ie c r u r k i m u s i b y ć z a n u rz o n y p r a w ie ido sam eg o o sadu, d r u g i zaś je j k o n iec w in ie n z n a jd o w a ć się p r z y n a jm n ie j o 25 — 30 c m p o n iżej d n a n a c z y n ia a k u m u la to r a a. P o n a p e łn ie n iu r u r k i g w o d ą d e s ty lo w a n ą z a c isk a m y p a lc a m i o b y d w a je j k o ń ce, z a n u rz a ją c je d e n k o n ie c d o n a c z y n ia a a k u m u la to r a , d ru g i zaś — do b u tli b; p o o d ję c iu p a lc ó w e le k tro lit zacznie sa m o rz u tn ie p rz e le w a ć się z n a c z y n ia d o b u tli. M ie
sz a ją c o stro ż n ie e le k tr o lit w n a c z y n iu a p a łe c z k ą szk lan ą, u s u w a m y część o sa d u w ra z z p rz e le w a ją c y m się d o b u tli e le k tro lite m , re s z tę zaś w y p o m p o w u je m y p rz y p o m o cy p o m p k i z a w o ro w e j. G d y p o z o sta ły w n a c z y n iu a e le k tro lit s ta je się g ę stą m asą, d o le w a m y do n ie j w o d y d e sty lo w a n e j, p o czem w y p o m p o w u je m y re s z tk i o sadu.
W obec tego, że u su n ię c ie o sa d u w y m a g a p e w n e j w p ra w y , w sk a z a n e je s t d la p o c z ą tk u ją c e g o d o k o n a n ie p ró b y , p o le g a ją c e j n a w y p o m p o w a n iu o sa d u z n a c z y n ia a k u m u la to r a n iep n zy łączo n eg o do b a te r ii.
Z w a rc ia sp o w o d o w a n e w y p a c z e n ie m p ły t lu b n a g ro d z e n ie m się o sa d u p rz y n o rm a ln y c h w a ru n k a c h e k sp lo a ta c ji b a te r ii n ie p o w in n y m ieć m ie jsc a , gdyż p ro cesy , p o w o d u ją c e w y p a c z e n ie p ły t o ra z w y d z ie la n ie się o sadu, o d b y w a ją się n a o g ó ł t a k w o l n o , że p rz y u w a ż n y m o b s łu g iw a n iu b a te r ii m o żn a u n ik n ą ć ty c h z w a rć bez w ię k szego tr u d u . W y p a c z e n ie p ły t w y w o ła n e z o sta je , ja k w ie m y , w w ięk szo ści p r z y p a d k ó w p rz e z n a d m ie rn e z a s ia r
czenie. G d y p ły ta zaczy n a się w y g in ać, n a le ż y j ą w y p ro sto w a ć . W ty m c e lu w y c ią g a m y z n a c z y n ia a k u m u la to ro w e g o s z k la n ą r u r k ę (o ile iz o lacja p ły t w y k o n a n a je s t za p o m o c ą r u r e k s z k la n y c h ) z n a jd u ją c ą się od w y p u k łe j s tro n y p ły ty i w s u w a m y n a je j m ie js c e d re w n ia n ą lis te w kę, a n a s tę p n ie le k k im n a c is k ie m n a liste w k ę s ta ra m y
się w y p ro sto w a ć p ły tę . Z a b ie g te n , oczyw iście, n ależ y u w a ż a ć z a ty m c z a so w y ; o sta te c z n e g o w y p ro s to w a n ia p ły ty d o k o n y w a n y p o d c z a s g ru n to w n e g o r e m o n tu a k u m u la to ra , — w sta n ie ro z e b ra n y m .
N a d m i e r n e s a m o w y ł a d o w a n i e a k u m u l a t o r ó w .
Z d a rz a się n ie k ie d y , że n a p ię c ie i p o je m n o ść zu p ełn ie n o w eg o a k u m u la to r a (w zgl. b a te r ii) o b n iż a ją się w spo
sób w id o c z n y , w c ią g u k il k u n p . godzin. O ile zew n ę trz n e o g lęd zin y a k u m u la to r a n ie w y k a ż ą w e w n ę trz n e g o z w a r cia lu b u p ły w u p r ą d u w s k u te k złej izo lacji, w ó w czas sp a d e k p o je m n o śc i o g n iw a s p o w o d o w a n y je s t n a d m i e r n y m sa m o w y ła d o w a n ie m . O w o n a d m ie r n e sa m o w y ła d o w a n ie n a s tę p u je n a s k u te k w zm o żo n y ch lok aln ych reak- cyj ch em icznych, z a c h o d z ą c y c h w o g n iw ie. N ieom ylną o z n a k ą ty c h re a k c y j je s t in te n s y w n e g a z o w a n ie ogniw a w o k re s ie w y ła d o w a n ia lu b te ż w n ie c z y n n y m sta n ie b a te rii.
N ależy zazn aczy ć, że s a m o w y ła d o w a n ie a k u m u la to ró w je s t n a o g ó ł z ja w is k ie m n ie u n ik n io n y m . Z p ow odu sz e re g u p rz y c z y n ( j a k n p . z a w ilg o c e n ie iz o la to ró w lu b ich zan ie czy szczen ie, p o k ry w a n ie -się w ilg o c ią n a c z y ń zze- w n ą tr z itp.) b a te r ia , n ie d a ją c p r ą d u n a z e w n ą trz , rozła
d ow u je się w m n ie js z y m lu b w ię k sz y m s to p n iu . P rz y n o r
m a ln y m sta n ie b a te r ii o ra z d o s ta te c z n y m je j odizolow a
n iu sp a d e k p o je m n o śc i b a te r ii w c ią g u d o b y w in ie n w y n osić ok. 1% c a łk o w ite j p o je m n o śc i b a te r ii. Z d a rz a ją się je d n a k w y p a d k i, że s p a d e k p o je m n o śc i w c ią g u d o b y do
ch o d zi d o 40 50% .
G łó w n ą p r z y c z y n ą w y w o łu ją c ą n a d m ie rn e sa
m o w y ła d o w a n ie b a te r ii je s t za n ieczyszczen ie elektrolitu, zw łaszcza p rz e z so le n ie k tó r y c h m e ta li. P o d c z a s ład o w an ia m e t a l , w y d z ie la ją c y s ię n a u je m n y c h p ły ta c h a k u m u la to ra , tw o rz y sz e re g p e w n e g o ro d z a ju z w a r ty c h m ały ch o g n iw lo k a ln y c h (o łó w — k w a s s ia rk o w y — m e ta l) . Gdy b a te r ia n ie p ra c u je , lo k a ln e te o g n iw a w y ła d o w u ją p ły ty u je m n e , p rz e m ie n ia ją c ołów n a d w u tle n e k o ło w iu z w y
d z ie le n ie m w o d o ru . S z k o d liw e są d o m ieszk i c h lo ru , k w a s u solnego i o ctow ego o ra z a m o n ia k u . N a jb a rd z ie j je d n a k p o sp o litą, a p rz y te m w y so ce sz k o d liw ą , je s t do
m ie sz k a ż e l a z a , k tó r e z aw sze z n a jd u je się w e le k tro licie. W dg. p r o je k tu p o ls k ic h p rz e p is ó w n a a k u m u la to ry d o m ie sz k a żelaza w e le k tro lic ie n ie p o w in n a p rz e k ra c z a ć 0,005% *). Ż elazo ro z p u s z c z a się w k w a s ie sia rk o w y m , tw o rz ą c sól, k tó r a p o c h ła n ia tle n od d w u tle n k u oło w iu . P o d czas ła d o w a n ia cząsteo zk i żela za s k ie ro w y w u ją się do u je m n e j e le k tro d y i o d d a ją je j sw ój tle n , r o z ł a d o w u j ą c w te n sposób e le k tro d ę . W c zasie w y ła d o w a n ia a k u m u la to r a c ząsteczk i te w r a c a ją z p o w ro te m do
p ły ty d o d a tn ie j. N a s tę p n ie — w czasie ła d o w a n ia — p ro ces ro zp o czy n a się n a now o, p o w o d u ją c ro z ła d o w y w a n ie e le k tro d y ; p ły ta d o d a tn ia c z e rw ie n ie je p r z y te m i tw a r d n ie je .
Z p o śró d in n y c h m e ta li n a jb a r d z ie j sz k o d liw y m i są p la ty n a i m a n g a n ; p la ty n a je d n a k sp o ty k a się w k w asie sia rk o w y m rz a d k o ; co zaś do m a n g a n u , to ła tw o go m o żem y ro zp o zn ać, gd y ż n a d a je on e le k tro lito w i czerw o n e z a b a rw ie n ie .
N ie b ę d z ie m y o m a w ia li sz k o d liw e g o d z ia ła n ia sze
re g u in n y c h d o m ieszek , ja k c h lo rk ó w , k w a s ó w — solnego, azo to w eg o i octow ego, a rs e n u i t d .; p o d k re ś la m y je d y nie, że w ięk szo ść sz k o d liw y c h ty c h d o m ie sz e k t r a f ia do e le k tro litu w ra z z w o d ą , w o b ec czego n a le ż y z w ra c a ć b a c z n ą u w a g ę n a sk ła d c h e m ic z n y w o d y , u ż y w a n e j d la
*) P r o j e k t te n og ło szo n y z o sta ł w P rz e g lą d z ie E le k tro te c h n ic z n y m “, w z e sz y ta c h 15 i 16 — 1937 r
