Liczba i struktura gospodarstw

Po wejściu Polski do Unii Europejskiej i objęciu polskiego rolnictwa wspólną unijną polityką rolną istotnie wyhamowana została dotychczasowa silna tendencja (trwająca od początku okresu transformacji systemowej) polegająca na stałym zmniejszania się sektora gospodarstw osób prawnych. W latach 2002-2010 liczba tych gospodarstw zmniejszyła się z 4650 do 4329, a więc o 6,9% podczas gdy w latach 1996- 2002 o 21,8%.

Tabl. III.2.1. Zmiany w liczbie i strukturze gospodarstw osób prawnych na tle ogółu gospodarstw w latach 2002-2010.

Gospodarstwa ^{2002 2010} 2010/2002

Liczba % liczba %

Ogółem 2933228 100,0 2277613 100,0 77,6

- w tym osób fizycznych 2928578 99,84 2273284 99,8 77,6

Osób prawnych ogółem 4650 100,0 4329 100,0 93,1

1. Prywatne osób prawnych 3384 72,8 3409 78,7 100,7

- własności krajowej 3188 68,6 3132 72,3 98,2

- spółdzielnie produkcji rolnej 1238 26,6 837 19,3 67,6

- spółki krajowe 1124 24,2 1749 40,4 155,6

- pozostałe krajowe 801 17,2 546 12,6 68,2

- własności zagranicznej i mieszanej^* 212 4,3 277 5,4 141,3

2. Publiczne 1266 27,2 920 21,3 72,7

- państwowe 935 20,1 679 15,7 72,6

w tym: Skarbu Państwa 734 15,8 543 12,5 74,0

- komunalne (samorządowe)^** 331 7,1 241 5,6 72,8

* w 2002 były 32 gospodarstwa własności mieszanej i ^{** w} 2002 roku 3 a w 2010 roku 4 gospodarstwa własności

mieszanej państwowo-komunalnej.

Źródło: przeliczenie i zestawienie własne na podstawie: Systematyka i charakterystyka gospodarstw rolnych, PSR 2002, GUS, Warszawa 2003; Charakterystyka gospodarstw rolnych, PSR 2010, GUS, Warszawa 2012 oraz niepublikowanych danych GUS.

Zmniejszyła się także powierzchnia użytków rolnych ogółem będąca w ich dyspozycji z 2040,9 tys. ha do 1842,6 tys. ha, a więc o 198,3 tys. ha (o 9,7%), ale znacząco mniej niż w latach 1996-2002 (zmniejszenie o 1260 tys. ha, a więc o 39,2%).

Wyżej przedstawione wskaźniki były efektem zdecydowanie zróżnicowanych tendencji w poszczególnych formach prawno-własnościowych gospodarstw. W analizo-wanym okresie utrzymała się tendencja zmniejszania się liczby gospodarstw publicznych i spółdzielczych. W latach 2002-2010 liczba gospodarstw publicznych zmniejszyła się o 27,3%, a powierzchnia użytków rolnych w ich władaniu o 39,3% podczas gdy w latach 1996-2002 odpowiednio o 39,2% i 42,4%. Liczba podmiotów i powierzchnia użytków rolnych w spółdzielniach produkcji rolnej zmniejszyła się o 1/3 podczas gdy w latach 1996-2002 o ½ (patrz tabele III.1.1- III.2.2). Natomiast w tych latach nastąpiło wyraźne ożywienie w rozwoju grupy gospodarstw prywatnych osób prawnych, zorganizowanych w innej formie niż spółdzielnie produkcji rolniczej (SPR). W grupie tej liczba gospodarstw własności krajowej wzrosła o 17,7%, a powierzchnia użytków rolnych (UR) w ich władaniu aż o 30,9%, natomiast własności zagranicznej i mieszanej odpowiednio o 41,3% i o 31,9%.

Tabl.III.2.2. Zmiany w powierzchni i strukturze użytków rolnych (UR) w gospodarstwach osób prawnych na tle ogółu gospodarstw w latach 2002-2010.

Gospodarstwa 2002 2010 2010/ 2002 2010 Ogółem w tys.ha ^% Ogółem w tys.ha ^% UR w dobrej kulturze w tys. ha % ogółu Ogółem 16899,3 100,0 15503,0 100,0 91,7 14603,2 94,2

- w tym osób fizycznych 14858,4 87,9 13660,4 88,1 91,9 13055,8 95,6

Osób prawnych ogółem 2040,9 100,0 1842,6 100,0 90,3 1547,5 84,0

1. Prywatne osób prawnych 1107,3 54,3 1275,7 69,2 115,2 1245,9 97,7

- własności krajowej 968,3 47,4 1092,3 59,3 112,8 1067,6 97,7

- spółdzielnie produkcji rolnej 323,9 15,9 248,7 13,5 76,8 243,3 97,8

- spółki krajowe 623,1 30,6 782,3 42,3 125,5 764,8 97,8

- pozostałe krajowe 21,2 1,0 61,3 3,3 289,2 59,5 97,1

- własności zagranicznej i mieszanej 139,0 6,8 183,4 10,0 131,9 178,3 97,2

2. Publiczne 933,5 45,7 566,9 30,8 60,7 301,6 53,2

- państwowe 916,7 44,9 552,7 30,0 60,3 288,0 52,1

w tym: Skarbu Państwa 499,8 24,5 432,8 23,5 86,6 172,6 39,9

- komunalne (samorządowe) 15,9 0,8 12,6 0,7 78,8 12,1 96,0

- własności mieszanej 0,9 0,0 1,5 0,1 153,0 1,5 95,4

Źródło: jak w tabeli III.2.1.

W rezultacie powyższych zmian wyraźnie zmieniła się struktura użytków rolnych według form prawno-własnościowych gospodarstw. Jeszcze w 2002 roku w strukturze tej dominujący udział miały gospodarstwa państwowe i spółdzielcze (60,8%, w tym państwowe 44,9%, a spółdzielcze 15,9%), a w 2010 roku udział ten był już mniejszościowy (43,5%, w tym państwowe 30%, a spółdzielcze 13,5%). Natomiast w strukturze tej zdecydowanie rósł udział gospodarstw prywatnych osób prawnych (poza spółdzielniami produkcji rolniczej czyli

SPR) zarówno własności krajowej (w liczbie z 41,9% do 53,0%, a w użytkach rolnych z 31,6% do 45,8%), jak i własności zagranicznej oraz mieszanej (odpowiednio z 4,3% do 5,4% i z 6,8 do 10%). W rezultacie udział gospodarstw prywatnych osób prawnych w latach 2002-2010 (mimo zmniejszenia się sektora gospodarstw spółdzielczych) wzrósł w ogólnej liczbie gospodarstw osób prawnych z 72,8% do 78,7%, a w strukturze użytków rolnych tych gospodarstw z 54,3% do 69,2%.

Tabl.III.2.3. Zmiany w strukturze gospodarstw osób prawnych według grup obszarowych na tle tych zmian w sektorze gospodarstw osób fizycznych w latach 2002-2010

Grupy Obszarowe w ha

Gospodarstwa osób prawnych Gospodarstwa osób fizycznych

Liczba _2010/ 2002 Struktura % liczba _2010/ 2002 Struktura % 2002 2010 2002 2010 2002 2010 2002 2010 Ogółem 4650 4329 93,1 100,0 100,0 2928578 2273284 77,6 100,0 100,0 0-5 827 488 59,0 17,8 11,3 2123150 1576311 74,2 72,5 69,3 5-10 349 280 80,2 7,5 6,5 426520 351462 82,4 14,6 15,5 10-20 328 310 94,5 7,1 7,2 266295 224335 84,2 9,1 9,9 20-30 185 181 97,8 4,0 4,2 64080 61100 95,3 2,2 2,7 30-50 246 259 105,3 5,3 6,0 31432 35737 113,7 1,1 1,6 50-100 417 444 106,5 9,0 10,3 11977 16764 140,0 0,4 0,7 >100 2298 2367 103,0 49,4 54,7 5124 7575 147,8 0,2 0,3 100-200 450 461 102,4 9,7 10,6 2907 5047 173,6 0,1 0,2 200-300 331 347 104,8 7,1 8,0 779 1351 173,4 0,03 0,06 300-500 545 596 109,4 11,7 13,8 746 781 104,7 0,03 0,03 500-1000 572 603 105,4 12,3 13,9 515 330 64,1 0,02 0,01 >1000 400 360 90,0 8,6 8,3 177 66 37,3 0,01 0,00

Źródło: jak w tabeli III.2.1.

W strukturze gospodarstw osób prawnych zdecydowanie dominują gospodarstwa bardzo duże obszarowo, a więc o powierzchni 50 ha użytków rolnych i więcej. W latach 2002-2010 liczba tych gospodarstw wzrosła z 2715 do 2811 (o 3,5%) przy spadku powierzchni ich użytków rolnych z 2,02 do 1,82 mln ha (o prawie 10%). W rezultacie ich udział w strukturze ogółu gospodarstw prawnych w tym okresie znacznie wzrósł (z 54,4% do 65,0%), a bardzo wysoki udział w strukturze użytków rolnych utrzymał się zasadniczo na tym samym poziomie (odpowiednio 98,9% i 98,8%). Pozostałe gospodarstwa, a więc małe, średnie i duże obszarowo (od 30 do 50 ha użytków rolnych) nie miały większego znaczenia z punktu widzenia struktury użytków rolnych. Udział gospodarstw małych, w tym szczególnie bardzo małych, w strukturze ogółu analizowanych gospodarstw, chociaż znaczący (w 2002 roku 25,3% - małe, w tym 17,8% - bardzo małe), szybko spadł (w 2010 roku odpowiednio 17,8% i 11,3%), a ich udział w strukturze użytków rolnych pozostał minimalny (w 2002 roku 1,1%, a w 2010 roku 1,2%). Łączny udział gospodarstw średnich i dużych obszarowo (od 10 do 50 ha użytków rolnych) zasadniczo pozostał bez zmian (udział w strukturze ogółu gospodarstw nieznacznie wzrósł, z 16,5% do 17,4%, a udział w strukturze użytków rolnych pozostał na tym samym poziomie – około 0,9%).

Przedstawiona struktura obszarowa gospodarstw osób prawnych zdecydowanie różniła się od struktury gospodarstw osób fizycznych. W sektorze tym, mimo pewnej poprawy w ostatnich latach, wciąż dominują gospodarstwa małe obszarowo (w 2010 roku 84,8% ogółu gospodarstw i 36,2% użytków rolnych w tym sektorze), a gospodarstwa bardzo duże obszarowe wciąż niewielki (odpowiednio 1% i 20,5%).

Tabl.III.2.4. Zmiany w strukturze użytków rolnych (UR) w gospodarstwach osób prawnych według grup obszarowych na tle tych zmian w sektorze gospodarstw osób fizycznych w latach 2002 i 2010

Grupy obszarowe w ha

Gospodarstwa osób prawnych Gospodarstwa osób fizycznych

UR w tys. ha _2010/ 2002 Struktura % UR w tys. ha _2010/ 2002 Struktura % 2002 2010 2002 2010 2002 2010 2002 2010 Ogółem 2040,9 1842,6 90,3 100,0 100,0 14858,4 13660,4 91,9 100,0 100,0 0-5 1,5 1,1 73,3 0,1 0,1 3159,5 2444,1 77,4 21,3 17,9 5-10 2,5 2 80,0 0,1 0,1 3029,1 2501,0 82,6 20,4 18,3 10-20 4,9 4,5 91,8 0,2 0,2 3651,5 3089,5 84,6 24,6 22,6 20-30 4,5 4,5 100,0 0,2 0,2 1536,6 1474,4 96,0 10,3 10,8 30-50 9,7 10 103,1 0,5 0,5 1171,7 1347,5 115,0 7,9 9,9 50-100 30,2 32,6 107,9 1,5 1,8 799,7 1137,4 142,2 5,4 8,3 >100 1987,6 1787,9 90,0 97,4 97,0 1510,2 1666,4 110,3 10,2 12,2 100-200 66,1 66,0 99,9 3,2 3,6 394,2 682,5 173,1 2,7 5,0 200-300 82,3 86,8 105,4 4,0 4,7 189,3 327,4 172,9 1,3 2,4 300-500 215,4 236,6 109,9 10,6 12,8 291,2 292,8 100,5 2,0 2,1 500-1000 401,0 418,7 104,4 19,6 22,7 351,5 219,1 62,3 2,4 1,6 >1000 1222,9 979,8 80,1 59,9 53,2 283,9 144,7 51,0 1,9 1,1

Źródło: jak w tabeli III.2.1.

W sektorze gospodarstw prawnych zasadnicze znaczenie mają więc zmiany w zbiorowości gospodarstw bardzo dużych obszarowo. W zbiorowości tej w latach 2002- -2010 rosła liczba wszystkich grup gospodarstw od 50 do 1000 ha (liczba ich wzrosła z 2315 do 2451, a więc o 5,9%), a najbardziej dynamicznie rosła grupa z powierzchnia 300-500 ha (wzrost o 9,4%). W zbiorowości tej wzrosła też powierzchnia użytków rolnych o 5,8%. Natomiast zmniejszyła się wyraźnie liczba gospodarstw o powierzchni 1000 ha użytków rolnych i więcej (z 400 do 360, a więc o 10%). Powierzchnia użytków rolnych w tej grupie obszarowej zmniejszyła się jeszcze bardziej, bo aż o prawie 20%. Jest to przede wszystkim efekt kontynuacji procesu prywatyzacji gospodarstw skarbowych.

Należy jednak zwrócić uwagę, że struktura obszarowa gospodarstw osób prawnych jest znacząco zróżnicowana w zależności od ich formy organizacyjnej i własnościowej (tabl. III.2.5). Można to prześledzić na danych z PSR 2010. Zdecydowanie największy udział gospodarstw dużych obszarowo (50 ha użytków rolnych i więcej), w tym przede wszystkim 100 ha użytków rolnych i więcej, miały gospodarstwa spółdzielcze (odpowiednio 79,8%

i 68,1%), własności zagranicznej i mieszanej (75,8% i 67,5%), spółek krajowych, z reguły powstałych na bazie mienia popegeerowskiego (75,2% i 66,2%), oraz państwowe (72,0% i 57,3%). Najmniejsze udziały gospodarstw małych obszarowo (do 10 ha użytków rolnych) miały gospodarstwa spółdzielcze (8,2%) i państwowe (8,6%). Wyższe udziały takich gospodarstw miały spółki krajowe (13,3%) i gospodarstwa własności zagranicznej oraz mieszanej (12,3%). Wynika to ze znacznie większego udziału w tych formach własnościowo-organizacyjnych gospodarstw z powierzchnią do 1 ha użytków rolnych. Może to wskazywać, że w tego typu gospodarstwach było więcej niż w gospodarstwach państwowych ferm drobiarskich i trzody chlewnej opartych na paszach z zakupu. Natomiast bardzo rozproszoną strukturę obszarową miały gospodarstwa samorządowe (41,1% gospodarstw małych obszarowo, 22,8% średnich obszarowo oraz 36% dużych obszarowo) i pozostałe prywatne krajowe (poza spółdzielniami produkcji rolniczej i spółkami) − odpowiednio 49,3%, 30,1% i 20,7%. Jednak struktura obszarowa i tych grup gospodarstw jest zdecydowanie korzystniejsza niż gospodarstw osób fizycznych, w szczególności typu rodzinnego.

Tabl.III.2.5. Struktura gospodarstw osób prawnych ogółem według grup obszarowych i podstawowych form prawno-własnościowych tych gospodarstw w 2010 roku

Gospodarstwa Ogółem ^{Grupy obszarowe w ha użytków rolnych, udział w %}

Do 1 1-5 5-10 10-20 20-30 30-50 50-100 ≥100

Ogółem 2277613 31,4 37,8 15,4 9,9 2,7 1,6 0,8 0,4

w tym: osób fizycznych 2273284 31,4 37,9 15,5 9,9 2,7 1,6 0,7 0,3

Osób prawnych ogółem 4329 3,2 8,1 6,5 7,2 4,2 6,0 10,3 54,7

1. Prywatne 3409 3,5 7,9 6,4 6,8 3,8 5,3 9,3 57,0 - krajowe 3132 3,3 8,3 6,7 7,2 3,9 5,2 9,4 56,1 - SPR 837 1,3 3,8 3,1 5,1 2,3 4,5 11,7 68,1 - spółki krajowe 1749 4,5 5,4 3,4 4,2 2,8 4,5 9,0 66,2 - pozostałe krajowe 546 2,6 24,4 22,7 19,6 10,1 8,4 7,0 5,3 - własności zagranicznej^* 277 5,8 3,2 3,2 3,2 2,2 6,5 8,3 67,5 2. Publiczne 920 2,0 8,9 6,6 8,4 5,7 8,6 13,9 46,0 - państwowe 679 1,2 3,1 4,3 6,3 4,9 8,2 14,7 57,3 w tym: skarbowe 543 1,1 3,3 4,8 7,4 5,7 9,8 15,8 52,0 - samorządowe^** 241 4,1 25,3 13,3 14,1 7,9 9,5 11,6 14,1

Źródło i odnośniki jak w tabeli III.2.1.

Efektem wyżej przedstawionej struktury gospodarstw była także zróżnicowana w poszczególnych formach prawno-własnościowych struktura użytków rolnych według grup obszarowych. Najkorzystniejszą strukturą, a więc najmniejszym udziałem użytków rolnych w gospodarstwach małych obszarowo i najwyższym ich udziałem w gospodarstwach z powierzchnia 100 i więcej ha charakteryzowały się gospodarstwa państwowe (odpowiednio prawie 0% i 98%) i spółki krajowe (0,1% i 97,7%), natomiast relatywnie gorszą gospodarstwa

samorządowe (odpowiednio 2,9% i 69,3%) oraz pozostałe prywatne krajowe (poza spółdzielniami produkcji rolniczej i spółkami) – odpowiednio 2,2% i 86,3%. Jednak struktura obszarowa nawet tych dwóch ostatnich grup gospodarstw prawnych była zdecydowanie korzystniejsza niż gospodarstw osób fizycznych (tabl. III.2.5 i III.2.6).

Tabl.III.2.6. Struktura użytków rolnych w gospodarstwach osób prawnych ogółem według grup obszarowych i podstawowych form prawno-własnościowych tych gospodarstw w 2010 roku

Gospodarstwa Ogółem ^{Grupy obszarowe w ha użytków rolnych w %}

do1 1-5 5-10 10-20 20-30 30-50 50-100 ≥100

Ogółem 15502975 1,7 14,1 16,1 20,0 9,5 8,8 7,5 22,3

- w tym osób fizycznych 13660413 1,9 16,0 18,3 22,6 10,8 9,9 8,3 12,2

Gospodarstwa osób prawnych 1842562 0,0 0,1 0,1 0,2 0,2 0,5 1,8 97,0 1. Publiczne 566856 0,0 0,0 0,1 0,2 0,2 0,5 1,7 97,2 - państwowe 552697 0,0 0,0 0,0 0,1 0,1 0,4 1,3 98,0 w tym: skarbowe 432764 0,0 0,0 0,0 0,1 0,2 0,5 1,5 97,7 - pozostałe 119933 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 0,9 98,9 - samorządowe 14160 0,0 1,3 1,6 3,7 3,4 6,5 14,2 69,3 2. Prywatne prawne 1275705 0,0 0,1 0,1 0,3 0,2 0,5 1,8 96,9 - SPR 248722 0,0 0,0 0,1 0,3 0,2 0,6 2,9 95,9 - spółki krajowe 782324 0,0 0,0 0,1 0,1 0,2 0,4 1,5 97,7 - pozostałe krajowe 61257 0,0 0,7 1,5 2,4 2,2 2,8 4,2 86,3 - zagraniczne i mieszane 183403 0,0 0,0 0,0 0,1 0,1 0,4 0,9 98,5

Źródło: jak w tabeli III.2.1.

Podstawowe znaczenie przy ocenie gospodarstw rolnych ma jednak odsetek gospodarstw prowadzących działalność rolniczą, struktura gospodarstw prowadzących tę działalność i struktura posiadanych przez te gospodarstwa użytków rolnych.

W analizowanych latach w sektorze gospodarstw prawnych, podobnie jak w sektorze gospodarstwach osób fizycznych, nastąpił wyraźny wzrost udziału gospodarstw prowadzących działalność rolniczą (tabl. III.2.7). Był to efekt objęcia od 2004 roku polskiego rolnictwa wspólną unijną polityką rolną (przede wszystkim wprowadzenia dopłat obszarowych) i związanej z tym zmiany definicji gospodarstwa prowadzącego działalność rolniczą. W latach 2002-2010 udział ten w gospodarstwach osób prawnych wzrósł z 76,9% do 96,5%, a w gospodarstwach osób fizycznych z 74,2% do 83%. Znacznie większy wzrost tego odsetka w gospodarstwach prawnych był przede wszystkim efektem korzystniejszej struktury obszarowej, a szczególnie zdecydowanie mniejszego udziału gospodarstw z najmniejszych grup obszarowych (przede wszystkim do 1 ha użytków rolnych, nie objętych dopłatami obszarowymi) i większego udziału w tych grupach obszarowych ferm zwierząt gospodarskich

(nie posiadających użytków rolnych lub posiadających niewielki ich obszar). W 2010 roku w grupie obszarowej do 1 ha użytków rolnych sektora gospodarstw osób fizycznych było 308,2 tys. (43,1%) nie prowadzących działalności rolniczej, podczas gdy w sektorze gospodarstw prawnych 4,5% (5 gospodarstw). W grupie obszarowej 1 ha i więcej użytków rolnych różnice te były już niewielkie. W sektorze gospodarstw osób fizycznych − 5,0% (78,2 tys. gospodarstw), a w sektorze osób prawnych 4,5% (147 gospodarstw).

Tabl.III.2.7. Gospodarstwa prawne prowadzące działalność rolniczą i użytki rolne w tych gospodarstwach w latach 2002 i 2010 Gospodarstwa Liczba % ogółu w grupie Użytki rolne w tys. ha % ogółu w grupie 2002 2010 2002 2010 2002 2010 2002 2010 Ogółem 2177591 1891065 74,2 83,0 15160,2 15026,2 89,7 96,9

- w tym osób fizycznych 2174015 1886888 74,2 83,0 13517,7 13379,0 91,0 97,9

Osób prawnych ogółem 3576 4177 76,9 96,5 1642,5 1647,2 80,5 89,4

1. Prywatne osób prawnych 2739 3349 80,9 98,2 1077,5 1273,9 97,3 99,9

- własności krajowej 2550 3076 80,0 98,2 943,5 1090,6 97,4 99,8

- spółdzielnie produkcji rolnej 1002 826 80,9 98,7 318,0 248,5 98,2 99,9

- pozostałe 1548 2250 79,4 98,0 625,5 842,1 97,1 99,8

w tym: spółki krajowe 960 1714 85,4 98,0 609,6 781,1 97,8 99,8

własności zagranicznej^* 189 273 96,4 98,6 134,1 183,3 96,5 99,9

2. Publiczne 837 828 66,1 90,0 565,0 373,3 60,5 65,8

- państwowe 557 595 59,6 87,6 550,2 359,2 60,0 65,0

w tym: Skarbu Państwa 369 459 50,3 84,5 371,1 239,3 74,2 55,3

-komunalne (samorządowe)^** 331 233 100,0 96,7 14,8 14,1 87,1 100,0

*

i mieszanej^**i własności mieszanej państwowo-komunalnej ( 3 gospodarstwa w 2002 roku i 4 w 2010 roku).

Źródło: jak w tabeli III.2.1.

Udział gospodarstw prowadzących działalność rolniczą w ogólnej liczbie gospodarstw był i jest silnie zróżnicowany w zależności od formy prawno-własnościowej tych gospodarstw (tabl. III.2.7). Udział ten, mimo dużego wzrostu w analizowanych latach, był i jest najmniejszy w gospodarstwach państwowych (59,6% w 2002 roku i 87,6% w 2010 roku), a w szczególności w gospodarstwach Skarbu Państwa (odpowiednio (50,3 i 84,5%), a więc średnio biorąc w gospodarstwach największych obszarowo. Był to efekt trwającego wciąż jeszcze procesu zagospodarowania (przede wszystkim prywatyzacji) mienia, w tym także użytków rolnych, po zlikwidowanych państwowych gospodarstwach rolnych. W pozostałych gospodarstwach osób prawnych krajowych udział ten był znacznie większy i w 2010 roku stał się bardzo wyrównany (od 98,0 % w spółkach krajowych do 98,7% w spółdzielnia produkcji rolnej czyli SPR). Należy podkreślić, że udział gospodarstw prawnych prowadzących działalność rolniczą we wszystkich ich formach był większy niż w sektorze gospodarstw osób fizycznych (tabl. III.2.7).

W rezultacie wyżej przedstawionych zmian średni udział użytków rolnych (UR) w gospodarstwach prawnych prowadzących działalność rolniczą w UR gospodarstw prawnych ogółem był, i jest, stosunkowo niski (w 2002 r. 80,5%, a w 2010 r. 89,4%), a więc znacznie niższy niż w sektorze gospodarstw osób fizycznych (odpowiednio 91,0% i 97,9%). Wynika to z faktu, że jeszcze pewna część UR w gospodarstwach po zlikwidowanych PGR nie jest sprywatyzowana, a działalność rolnicza w tych gospodarstwach została dawno wygaszona. W pozostałych gospodarstwach osób prawnych wskaźnik ten był wyższy niż w gospodarstwach osób fizycznych i był bliski 100% (tabl. III.2.7).

Tabl. III.2.8. Struktura gospodarstw prawnych prowadzących działalność rolniczą według grup obszarowych użytków rolnych i podstawowych form prawno-

-własnościowych tych gospodarstw w 2010 r.

Gospodarstwa

Liczba gospo- darstw

Udział (%) w grupach obszarowych:

do 1 1-5 5-10 10-20 20-30 30-50 50-100 ≥100

Ogółem gospodarstwa 1891065 21,5 41,8 18,3 11,8 3,2 1,9 0,9 0,5

w tym: osób fizycznych 1886888 21,6 41,9 18,3 11,8 3,2 1,9 0,9 0,4

Gospodarstwa osób prawnych 4177 3,2 7,9 6,2 6,9 4,1 5,8 10,2 55,8 1. Publiczne 828 1,9 8,8 6,6 7,9 5,7 8,3 13,5 47,2 - państwowe 595 1,3 2,9 3,9 5,2 4,7 7,9 14,1 60,0 w tym: skarbowe 459 1,3 3,0 4,3 6,1 5,7 9,6 15,2 54,7 - samorządowe 233 3,4 24,0 13,7 14,6 8,2 9,4 12,0 14,6 2. Prywatne prawne 3349 3,5 7,6 6,1 6,7 3,8 5,2 9,3 57,9 - SPR 826 1,2 3,8 2,8 4,8 2,3 4,4 11,9 68,9 - spółki krajowe 1714 4,4 5,1 3,0 4,0 2,7 4,4 8,9 67,3 - pozostałe krajowe 536 2,6 23,9 22,8 19,8 10,3 8,4 7,1 5,2 - zagraniczne i mieszane 273 5,9 3,3 2,6 3,3 1,8 6,2 8,4 68,5

Źródło: jak w tabeli III.2.1.

Struktura obszarowa gospodarstw prowadzących działalność rolniczą i gospodarstw ogółem w sektorze gospodarstw osób prawnych niewiele się różni (porównaj tabl. III.2.5 i III.2.8). Należy zwrócić uwagą, że w sektorzegospodarstw osób fizycznych w odróżnieniu od gospodarstw prawnych struktura gospodarstw prowadzących działalność rolniczą była znacznie korzystniejsza niż struktura gospodarstw ogółem. Przede wszystkim dużo mniejszy był udział gospodarstw z powierzchnią do 1 ha użytków rolnych włącznie (odpowiednio 21,6% i 31,4%) oraz znacznie większy udział gospodarstw dużych obszarowo (30 ha i więcej) − odpowiednio 3,2% i 2,6%. Natomiast w strukturze gospodarstw prawnych prowadzących działalność rolniczą był tylko nieco większy udział gospodarstw o powierzchni 100 ha użytków rolnych i więcej (odpowiednio 55,8% i 54,7%), a nieco mniejszy gospodarstw

małychobszarowo (odpowiednio 17,3% i 17,8%).W strukturze tej zdecydowanie największy udział gospodarstw bardzo dużych obszarowo, w tym przede wszystkim 100 ha użytków rolnych i więcej, miały gospodarstwa spółdzielcze (odpowiednio 80,8% i 68,9%), własności zagranicznej i mieszanej (76,9% i 68,5%), spółek krajowych (76,2% i 67,3%), oraz państwowe (74,1% i 60%). Natomiast bardzo rozproszoną strukturę obszarową miały gospodarstwasamorządowe(41,1%małeobszarowo,22,8%średnioobszaroweoraz36%duże obszarowo) i w szczególności pozostałe prywatne krajowe (poza spółdzielniami produkcji rolniczejczyli SPR-amiispółkami)−odpowiednio49,3%,30,1%i20,7%.

Tabl.III.2.9. Struktura użytków rolnych w gospodarstwach według grup obszarowych

i podstawowych form prawno- własnościowych tych gospodarstw w 2010 roku

Gospodarstwa Użytki rolne

ogółem w ha

Udział (%) w grupach obszarowych w ha użytków rolnych:

do 1 1-5 5-10 10-20 20-30 30-50 50-100 ≥100

Ogółem 15026225 1,2 13,6 16,4 20,5 9,8 9,0 7,8 21,7

- w tym osób fizycznych 13378975 1,4 15,3 18,4 23,0 11,0 10,0 8,5 12,4

Gospodarstwa osób prawnych 1647250 0,0 0,1 0,1 0,3 0,3 0,6 1,9 96,8 1. Publiczne 373334 0,0 0,1 0,1 0,3 0,3 0,7 2,2 96,3 - państwowe 359236 0,0 0,0 0,0 0,1 0,2 0,5 1,7 97,4 w tym: skarbowe 239304 0,0 0,0 0,1 0,2 0,3 0,7 2,2 96,6 - pozostałe 119932 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 0,9 98,9 - samorządowe 14098 0,0 1,2 1,6 3,7 3,4 6,2 14,3 69,6 2. Prywatne prawne 1273917 0,0 0,1 0,1 0,3 0,2 0,5 1,8 97,0 - SPR 248472 0,0 0,0 0,1 0,2 0,2 0,6 2,9 96,0 - spółki krajowe 781090 0,0 0,0 0,0 0,1 0,1 0,4 1,5 97,8 - pozostałe krajowe 61030 0,0 0,7 1,4 2,4 2,2 2,7 4,2 86,4 - zagraniczne i mieszane 183324 0,0 0,0 0,1 0,1 0,1 0,3 0,9 98,5

Źródło: jak w tabeli III.2.1.

W rezultacie wyżej przedstawionych uwarunkowań także struktura użytków rolnych według grup obszarowych w gospodarstwach osób prawnych prowadzących działalność rolniczą nie różniła się od tej struktury w gospodarstwach prawnych ogółem (porównaj tabl. III.2.6 i III.2.9). W 2010 roku w grupie gospodarstw prowadzących działalność, udział gospodarstw bardzo dużych obszarowo w użytkach rolnych ogółem wynosił 98,7%, w tym w gospodarstwach 100 ha i więcej − 96,8%, a więc nawet nieco mniej niż ten udział w gospodarstwach osób prawnych ogółem (odpowiednio 98,8% i 97%). Był to efekt problemów strukturalnych w gospodarstwach Skarbu Państwa, w których w 2010 roku właśnie w grupie gospodarstw największych obszarowo był znaczący udział tych bez działalności rolniczej. W tej formie gospodarowania w latach 2002-2010 udział użytków rolnych w gospodarstwach prowadzących działalność rolniczą w użytkach rolnych ogółem zmniejszył się z 74,2% do 55,3%. Wynikało to z faktu, że prywatyzowane były przede wszystkim gospodarstwa prowadzące działalność rolniczą, a nie gospodarstwa z wygaszoną działalnością.