Ludność niemiecka w Błaszkach

Obok zamieszkującej Błaszki ludności żydowskiej istotnym elementem stanowiącym o zaludnieniu polskich miast była znacznie mniej liczna warstwa ludności niemieckiej zarówno wyznania luterańskiego, jak i augsbursko-reformowalnego. Znaczna część tej grupy ludności z czasem

przeszła proces asymilacji do polskości68.

Jak już zostało wspomniane, po 1793 r. na ziemiach dawnej Rzeczpo-spolitej włączonych do terytorium Królestwa Prus, rozpoczął się proces osiedlania się rzemieślników pochodzenia niemieckiego. Osadnictwo prze-mysłowe, kontynuowane w czasach Księstwa Warszawskiego, narastało w wyniku konieczności poszukiwania przez rząd i prywatnych właścicieli siły roboczej. Jednak już znacznie wcześniej posiadacze ziemscy zaintereso-wani byli sprowadzaniem na znaczne jeszcze wówczas na terenach Europy Wschodniej obszary nieużytków rolnych chłopów–kolonistów, w związku

z dobrą koniunkturą na eksport płodów rolnych69. Nasilenie

koloniza-cji niemieckiej nierozerwalnie związane jednak było z włączeniem części

66 Tamże, s. 74.

67 Kołodziejczyk, Małe…, s. 19.

68 Tamże, s. 20.

69 W. Gliński, Działalność warszawskiej konfraterni niemieckiej jako przykład aktywności

społeczno-religijnej w końcu XVIII i w pierwszych dziesięcioleciach wieku XIX, [w:] Studia z histo-rii społeczno-gospodarczej XIX i XX w., pod red. W. Pusia, Łódź 2008, T. V, s. 206.

terytorium dawnej Rzeczpospolitej w obręb państwa pruskiego. Rząd ber-liński sprzyjał akcji kolonizacyjnej, co spowodowało, że w wielu miastach powstały znaczne skupiska protestanckie. Wpływ na wzrost liczby ludności niemieckiej na terenie zaboru pruskiego miało także osiedlanie się w okresie rozbiorów urzędników i żołnierzy, którzy jednak w znacznej części opuścili

zajmowane dotychczas tereny po 1816 r.70 W proces kolonizacyjny włączyli

się prywatni właściciele miast, uzyskujący dochody z propinacji, dzierżawy folusza lub czynszu, korzystając z faktu, że w miastach rządowych trudno było znaleźć dla osadników zatrudnienie. Dlatego chętnie udzielali im pla-ców pod budowę domów, dostarczali materiałów budowlanych i wznosili

nowe folusze71. Podobnie działo się w Błaszkach, gdzie zainteresowany

sprowadzaniem kolonistów był właściciel miasta. Jednak kolonizacja nie-miecka nie spotykała się z aprobatą przede wszystkim miejscowych chrze-ścijańskich stowarzyszeń rzemieślniczych, ponieważ osłabiało to przymus

cechowy72, stanowiąc konkurencję dla lokalnego rynku. Po okresie rządów

pruskich akcja osadnicza przybrała bardziej zorganizowany charakter w okresie Księstwa Warszawskiego, kiedy to dekretem z marca 1809 r. rząd przyznawał szereg ulg i przywilejów imigrantom. Cudzoziemcom nadano zwolnienie z cła na przywożone mienie ruchome, zwolniono ich także od

służby wojskowej73.

Jak już wspomniano, nowo przybyłymi kolonistami, zasiedlającymi miasta i miasteczka byli najczęściej kupcy i wyrobnicy niemieccy, którzy w Błaszkach w większej liczbie pojawili się już w okresie Księstwa

War-szawskiego74. Charakterystyczną cechą osadnictwa niemieckiego był fakt,

że niechętnie zamieszkiwali oni miasta o charakterze rolniczym75. Jako że

w Błaszkach mieszczanie nie trudnili się rolnictwem, koloniści znaleźli tutaj odpowiednie miejsce dla swoich rodzin. Ten napływ osadników nie-mieckich, zapoczątkowany już po II rozbiorze a rozwijający się po utworze-niu Księstwa Warszawskiego, był zapewne dość znaczny, skoro wpłynął w latach 1793–1808 na wysoką dynamikę wzrostu liczby mieszkańców

w wielu miastach i miasteczkach departamentu kaliskiego76.

Również władze Królestwa Polskiego, wzorem centralnych władz Księstwa Warszawskiego, podjęły szereg działań, mających zachęcić obcych rzemieślników do osiedlania się na obszarze kraju. Już w marcu 1816 r. zapewniono mocą rozporządzenia namiestnika Królestwa znaczne

70 Tamże, s. 209.

71 J. Śmiałowski, Zduńska Wola. Monografia miasta do 1914 r., Łódź 1974, s. 23.

72 Kowalczyk, Polityka gospodarcza…, s. 83.

73 Szczepański, op. cit., s. 53.

74 Napływ do Księstwa zagranicznych fabrykantów i majstrów ułatwić miały dwa rozporządzenia (20 marca 1809 r. i 29 stycznia 1812 r.), obiecujące różne ulgi cudzoziem-com. Zob.: J. Janowicz, Zarys rozwoju przemysłu w Królestwie Polskim, Warszawa 1907, s. 16.

75 Puś, Żydzi..., s. 11.

przywileje przesiedlającym się do Polski rzemieślnikom, których zwolniono na 6 lat od wszelkich podatków oraz wraz z synami zwolniono ich także

od służby wojskowej77. Jakie znaczenie przywiązywały władze państwowe

do akcji osiedleńczej, może tłumaczyć fakt, że premiowano nawet agentów, którym udało się zwerbować kolonistów chcących osiedlić się na terenie

Królestwa78. Takie działania rządu spowodowały, że również w Błaszkach

osiedlali się rzemieślnicy szukający warunków do zakładania własnych warsztatów. Trzeba także pamiętać, ze poza stworzonymi warunkami do osadnictwa, osiedlający się w miastach i miasteczkach Królestwa koloniści niemieccy musieli spotkać się z pozytywnym nastawieniem dotychczaso-wych ich mieszkańców, przez co szybko wtopili się w lokalną społeczność, powoli odgrywając wśród niej niepoślednią rolę. Przenosząc się z lepiej roz-winiętego pod względem ekonomicznym miejsca zamieszkania, przynosili ze sobą do nowych miejsc także inne potrzeby, wyższą technikę i nieznane

miejscowym przyzwyczajenia79.

W 1827 r. na terenie Błaszek zamieszkiwało 114 mieszczan pocho-dzenia niemieckiego, a więc stanowili oni wówczas ok. 9% ogółu

ludno-ści miasteczka80. Ten napływ przedstawicieli wyznania protestanckiego

związany był ze wzrostem liczby warsztatów sukienniczych w Błaszkach. Jednak dalszy wzrost osadnictwa rzemieślników z terenów Prus był ogra-niczony poważną barierą natury religijnej, którą był m. in. brak kościoła ewangelickiego zarówno na terenie miasta, jak i jego najbliższej okolicy. Problem ten nie został nigdy rozwiązany, choć jego wagę dostrzegał już w 1819 r. ówczesny burmistrz Błaszek Piotr Ćwierdziński, który w

„Opi-saniu Historycznym oraz Topograficzno-Statystycznym miasta dziedzicznego Błaszek” z dnia 7 lipca 1820 r. monitował do władz departamentu

kali-skiego: „…gdyby rząd wyznaczył zapomogę dla budów, gdyby wystawił kościół

wyznania ewangelickiego, dla którego zjeżdżaliby rękodzielnicy z zagranicy, któ-rych duża liczba się zgłasza, dla braku domów ich zamieszczać w Błaszkach nie można…”81. Ludność niemiecka nie opuściła Błaszek w okresie załamania się rozwoju sukiennictwa w Królestwie Polskim po wojnie 1830–1831 r. W okresie popowstaniowym, kiedy część rzemieślników obcego pocho-dzenia „zrażonych” skutkami powstania opuszczała dotychczasowe miejsce osiedlenia, na ich miejsce przybywali nowi koloniści, co spowodo-wało, że w kolejnych latach na terenie Błaszek znajdujemy nadal znaczny

procent ludności pochodzenia niemieckiego82. Jeszcze w 1858 r. Błaszki

77 Janowicz, op. cit., s. 18. W 1820 r. wydano nowe rozporządzenie, zapewniające ko-lejne przywileje i ulgi dla osadników. Zob.: Tamże.

78 Szczepański, op. cit.

79 Tamże, s. 20.

80 Buchalski, op. cit., s. 44.

81 AGAD, KRSW, 563.

82 N. Gąsiorowska, Z dziejów przemysłu w Królestwie Kongresowym, „Ekonomista”, R. 1916, T. I, s. 227.

zamieszkiwało 219 przedstawicieli wyznania ewangelickiego, co stano-wiło 8% ogółu mieszkańców, natomiast w 1860 r. ich liczba nieznacznie

uległa zmniejszeniu i wynosiła 21783. Wpłynęło to na spadek odsetka

lud-ności ewangelickiej w mieście do 7,5%.