Ludwika Ostrowska – szkic biograficzny

udwika Ostrowska urodziła się 5 września 1851 r. w pałacu w Maluszynie². Jej ojcem był Aleksander Ostrowski herbu Ko-rab (1810–1896), matką – Helena z Morstinów herbu Leliwa (1815 –1892). Hrabianka była najmłodszym, szóstym dzieckiem Aleksandra i Heleny. Najstarszym bratem był August (1836–1898), starszą i jedyną siostrą – Maria (1838–1925). Grupę rodzeństwa tworzyli ponadto bracia Jan Leon (1840–1918) i Józef (1850–1923)³. Czwartym w kolejności dzieckiem Aleksandra i Heleny był Konrad, urodzony w 1846 r. Chłop-czyk zmarł jednak dość wcześnie, bo już w 1848 r., a więc jeszcze przed narodzinami Ludwiki.

2 Archiwum Państwowe w Łodzi (dalej: APŁ), Archiwum Potockich i Ostrowskich z Maluszyna (dalej: APiOM), Papiery osobiste Ludwiki Ostrowskiej córki Aleksandra 1851–1926, sygn. II/87.

3 J. Kita, Pani na Maluszynie. Ludwika hrabina Ostrowska (1851–1926), „Wiadomości Ziemiańskie”, red. W. Włodarczyk, R. 5, 2006, nr 28, s. 54.

L

Karolina Studnicka-Mariańczyk

22

Środowisko rodzinne wywierało istotny wpływ na rozwój Ludwiki jako dziecka oraz ukształtowało jej późniejszą postawę życiową⁴. Dzie-ciństwo małej hrabianki upływało w szczęśliwej atmosferze domu ro-dzinnego, pod czujnym okiem matki oraz opiekunek, nauczycielek i wy-chowawczyń. W późniejszym wieku, w miarę dorastania, Ludwika stop-niowo przejmowała obowiązki pani domu, zarząd nad przydomowym gospodarstwem oraz ogrodem. Interesowały ją również sprawy społeczne, czego wyrazem było jej zaangażowanie w działalność dobroczynną oraz prace prowadzone przez stowarzyszenie ziemianek⁵.

Ostrowscy należeli do grupy zamożnego ziemiaństwa, a szlacheckie pochodzenie dokumentowali zapisami pochodzącymi z XVI w. Znaczenie i bogactwo rodu budowali Ostrowscy od wielu pokoleń. Majątek w Malu-szynie stał się ich własnością w 1738 r. – nabywcą był Kazimierz Ostrowski. Kolejnymi właścicielami Maluszyna byli: Michał – pradzia-dek Ludwiki, Wojciech, a wreszcie jego ojciec Aleksander Ostrowski⁶. Każdy z gospodarzy powiększał rodową majętność i przyczyniał się do wzrostu efektywności folwarków wchodzących w skład maluszyńskiej domeny. Największe zasługi w rozwój Maluszyna wniósł ten ostatni, przekształcając folwarki w nowoczesne gospodarstwa rolne, ze znaczą-cym udziałem hodowli zwierzęcej oraz przetwórstwa spożywczego. Osią-gane wysokie dochody z działalności gospodarczej pozwoliły A. Ostrow-skiemu przebudować wcześniejszy dwór w Maluszynie i nadać mu formę okazałej rezydencji – pałacu⁷. Tam właśnie narodziła się Ludwika.

Wysoki poziom kulturalny Aleksandra i Heleny Ostrowskich, ich sta-tus społeczny oraz pragnienie zagwarantowania jak najlepszej przyszłości swym dzieciom były motywem działań mających na celu zapewnienie im właściwego, wysokiego wykształcenia. Zgodnie z XIX-wiecznymi nor-mami społeczno-obyczajowymi (kulturowymi) edukacja domowa chłop-ców była początkowym etapem kształcenia, przygotowującym ich do podjęcia nauki w szkołach na poziomie średnim i wyższym. Dziewczęta korzystały zazwyczaj tylko z kształcenia domowego, do wyjątków nale-żały sytuacje, gdy dorastające panny podejmowały naukę w szkołach

4 Ibidem, s. 53–54.

5 Ibidem.

6 A.J. Zakrzewski, Osiem wieków Żytna. Zarys życia społeczności lokalnej [w:] Żytno (1198–1998), red. A.J. Zakrzewski, Żytno 1998, s. 45–47.

7 Szerzej zob. K. Studnicka-Mariańczyk, Siedziba ziemiańska Ostrowskich herbu Korab w Maluszynie, Warszawa 2013.

Dwa obrazy z życia Ludwiki Ostrowskiej – autorki pamiętnika ²³ elementarnych bądź średnich⁸. Model edukacji domowej dziewcząt był realizowany również w rodzinie Ostrowskich, należy jednak podkreślić, że starali się oni o to, by edukacja ta była na jak najwyższym poziomie⁹. Zatrudniano nauczycielki dysponujące najlepszymi referencjami, ujmują-cą osobowością i odpowiednią wiedzą czy umiejętnościami. Zazwyczaj były to cudzoziemki, albowiem ceniono możliwość naturalnej nauki języ-ków obcych. Pozwalało to nie tylko na swobodną komunikację podczas zagranicznych podróży, ale też gruntowne poznanie kultury innych, do-minujących w Europie, nacji. Dzięki takiemu podejściu Ludwika biegle posługiwała się językami: francuskim, niemieckim, angielskim i rosyj-skim, znała też łacinę¹⁰. Ślad owych językowych kompetencji możemy odnaleźć również w „Pamiętniku”, kilka fragmentów zostało bowiem napisanych w języku niemieckim i angielskim. Umiejętności językowe uzupełniała znajomość literatury – zarówno klasycznej czy też należącej do kulturowego kanonu, jak i najnowszej, reprezentującej najlepsze osią-gnięcia europejskie. Hrabianka dysponowała też podstawami wiedzy ogólnej – przyrodniczo-geograficznej, matematyczno-fizycznej i histo-rycznej. Program edukacji obejmował ponadto kształcenie umiejętności praktycznych oraz rozwój artystycznych uzdolnień. Ludwika władała umiejętnością rzeźby, rysunku i malarstwa, umiała grać na kilku instru-mentach, znała też podstawy artystycznego śpiewu¹¹. Umiejętności te pozwalały zarówno na świadomy odbiór dzieł wysokiej artystycznej kul-tury, jak też podejmowanie prób własnej twórczości. Największą przy-jemność sprawiały jej prace rzeźbiarskie oraz gra na fortepianie¹².

Podstawy wiedzy i umiejętności uformowane na etapie edukacji domowej pozwalały jej na dalsze, samodzielne już kształcenie, podejmo-wanie lektur z zakresu historii, filozofii czy socjologii. Wiedzę z obszaru botaniki czy chemii Ludwika nierzadko wykorzystywała w praktyce pro-wadzenia sadu i ogrodu warzywnego, natomiast umiejętności matema-tyczno-rachunkowe, a także wiedza ekonomiczno-prawnicza były

8 D. Rzepniewska, Kobieta w rodzinie ziemiańskiej w XIX wieku. Królestwo Polskie [w:]

Kobieta i społeczeństwo na ziemiach polskich w XIX w., red. A. Żarnowska i A. Szwarc, Warszawa 1990, s. 43; T. Epsztein, Edukacja dzieci i młodzieży w polskich rodzinach zie-miańskich na Wołyniu, Podolu i Ukrainie w II połowie XIX wieku, Warszawa 1998, s. 37.

9 Szerzej: A.J. Zakrzewski, Z dziejów dziewiętnastowiecznej rodziny ziemiańskiej.

Ostrowscy h. Korab z Maluszyna [w:] H. Ostrowska, op. cit., s. 18 i nn.

10 J. Kita, Pani na Maluszynie..., s. 54.

11 Ibidem. Zob. też: J. Łosik, Wychowanie i edukacja młodego ziemianina Józefa Ostrow-skiego w drugiej połowie XIX w. w Królestwie Polskim [w:] Rodzina. Historia i współcze-sność. Studium monograficzne, red. W. Korzeniowska i U. Szuścik, Kraków 2010.

12 H. Ostrowska, op. cit., 342 i nn.

Karolina Studnicka-Mariańczyk

24

datne przy podejmowaniu decyzji gospodarczych, w tym także przy pro-wadzeniu zarządu nad domowym i przydomowym gospodarstwem. Sze-rokie horyzonty intelektualne uformowane w procesie edukacji oraz sa-mokształcenia, nadto zaś wzorce rodzinne naznaczone postawą obywatel-sko-patriotycznego zaangażowania, motywowały Ludwikę do świadomej aktywności na polu działań społecznych, podejmowania prób literackich i publicystycznych, udziału w dyskusjach na forum organizacji ziemiań-skich, dotyczących spraw programowych czy metod działania.

Zachowana w domowym archiwum korespondencja, artykuły pu-blicystyczne czy próby literackie ukazują L. Ostrowską jako osobę inteli-gentną i wykształconą, natomiast jej fotografie czy portrety z czasów młodości przedstawiają postać atrakcyjnej, urodziwej dziewczyny, póź-niej zaś interesującej kobiety o szlachetnych rysach twarzy i mądrym, jasnym spojrzeniu. Mimo tych walorów, wspartych artystycznymi talen-tami i życzliwą wobec ludzi osobowością, Ludwika nie założyła własnej autonomicznej rodziny – do końca swych dni pozostawała w stanie pa-nieńskim. Nie znaczy to, że brakowało kandydatów do ręki hrabianki – przeciwnie, kawalerów starających się o względy młodej panny i jej rodziców było kilku. Nie znajdywali oni jednak uznania Ludwiki bądź nie zyskiwali pełnej akceptacji A. Ostrowskiego, co w połączeniu z brakiem zdecydowania córki skutkowało odmową wobec matrymonialnych zabie-gów¹³. Stanu wolnego byli też dwaj starsi bracia hrabianki – Jan Leon oraz Józef.

L. Ostrowska, podobnie jak jej matka, była osobą bardzo religijną, głęboko wierzącą. Rzutowało to na jej ideologiczne zapatrywania oraz działalność dobroczynną. Połączenie poglądów – naznaczonych ziemiań-ską ideologią i chrześcijańskim systemem wartości – z wrażliwością spo-łeczną skutkowało szeroką aktywnością filantropijną¹⁴. Dziedziczka Ma-luszyna dbała o kształcenie dzieci chłopskich, fundowała edukacyjne sty-pendia, dorastające panny kierowała na kursy zawodowe i kształcące.

W pałacu zorganizowała system szkolenia panien służących, a dworskie warsztaty tkackie wykorzystywała jako ośrodek kształcenia zawodowe-go¹⁵. Utrzymywała również wiejskie szkoły i ochronki, miejscowy szpi-tal, a osoby wymagające specjalistycznego leczenia bądź opieki wysyłała do właściwych zakładów, pokrywając równocześnie koszty pobytu.

13 Ibidem, s. 30; s. 356–357.

14 Zob.: T. Epsztein, Między wsią a miastem. Działalność społeczna i kulturalna ziemianek z Lubelszczyzny w II połowie XIX i w XX wieku [w:] Ziemiaństwo na Lubelszczyźnie III:

Panie z dworów i pałaców, t. 2, red. H. Łaszkiewicz, Lublin 2007, s. 148–157, 161–166.

15 J. Kita, Pani na Maluszynie..., s. 58.

Dwa obrazy z życia Ludwiki Ostrowskiej – autorki pamiętnika ²⁵ Wszystkie te działania służyły nie tylko indywidualnej pomocy, ale miały też na celu podniesienie ogólnego poziomu kultury warstwy chłopskiej, poprawę warunków egzystencji i wzrost zamożności. Cele te przyświeca-ły także działalności społecznej prowadzonej w ramach stowarzyszenia ziemianek¹⁶.

L. Ostrowska wspierała ponadto szereg organizacji edukacyjnych, opiekuńczych i dobroczynnych, udzielała finansowego i materialnego wsparcia instytucjom kościelnym, fundowała stypendia niezamożnym kle-rykom, wspomagała działalność zakonów. Pomoc świadczyła też w trud-nych latach wojny światowej oraz w okresie powojennym. Owa postawa zjednała jej wielki szacunek w środowisku ziemiańskim, wśród ducho-wieństwa, także w środowisku lokalnym – wśród miejscowych chłopów.

Dziedziczka Maluszyna zmarła w marcu 1926 r., pozostawiając po sobie pamięć osoby zaradnej, skutecznej w działaniu oraz życzliwej wo-bec bliźnich, zawsze gotowej do niesienia pomocy potrzebującym. Wraz z jej śmiercią dobra Ostrowskich przeszły na własność blisko spokrew-nionych Potockich z linii chrząstowskiej¹⁷.