3. Marketing biblioteczny jako przedmiot zainteresowania badaczy
3.1. Marketing biblioteczny w literaturze przedmiotu
W polskiej literaturze naukowej temat marketingu bibliotecznego poru-szany jest coraz częściej. Zainteresowanie tym tematem przypada na początek lat dziewięćdziesiątych, kiedy została opublikowana, licząca około trzydziestu stron, praca Zbigniewa Żmigrodzkiego Propaganda biblioteczna – ważna funk‑ cja biblioteki współczesnej (1992)17. Tytuł świadczy o ciągłym funkcjonowaniu w nomenklaturze branżowej tamtych lat dzisiaj niestosowanej już terminologii:
17 Autorki odsyłają w tym rozdziale do opisów bibliograficznych cytowanych publikacji, które zamieszczono w załączniku 2. Znajduje się tam bibliografia polskich
„propaganda” to termin obecnie nieużywany z powodu negatywnych skojarzeń z okresem PRL-u. Autor zwrócił uwagę na konieczność promocji biblioteki, co było dość nowatorskim podejściem w odniesieniu do dotychczasowej poli-tyki jej zarządzania. Rok publikacji pracy, 1992, można by przyjąć za początek zainteresowania środowiska naukowego bibliologów marketingiem bibliotecz-nym, gdyby nie opublikowany rok wcześniej w „Rocznikach Bibliotecznych” krótki tekst Anny Łozowskiej Przyczynek do problematyki marketingowej w bi‑ bliotece akademickiej (1991, s. 45–50). W 1992 roku Emilia Mostowicz
w rów-nie prestiżowym czasopiśmie naukowym – „Przegląd Biblioteczny” – zamieści-ła artykuł dotyczący marketingu w dzia– zamieści-łalności bibliotek i ośrodków informacji (s. 35–43).
W tej części wywodu zostanie omówiona literatura naukowa dotycząca marketingu bibliotecznego w Polsce, ze zrozumiałych względów – w ograniczo-nym zakresie. Zainteresowanych szczegółową analizą danych bibliograficznych publikacji wydanych w latach 1992–2016 autorki odsyłają do sporządzonego na ten temat zestawienia, w którym starano się uwzględnić wszystkie ważniej-sze prace wydane we wskazanych latach (por. zał. 2). Wykaz liczy 107 pozy-cji. Publikacje zbiorowe zostały dodatkowo uzupełnione wykazem zawartych w nich artykułów, z podaniem nazwiska autora, tytułu oraz liczby stron tekstu. Artykuły niezwiązane ściśle z marketingiem bibliotecznym, a zamieszczone w pracach zbiorowych jemu poświęconych opatrzono adnotacją „nie dotyczy” i nie uwzględniano ich w dalszej analizie. Uporządkowany chronologicznie ma-teriał może stać się podstawą do pogłębionych badań związanych z rozwojem marketingu bibliotecznego w Polsce.
Na początku lat dziewięćdziesiątych opublikowana została książka Jac-ka Wojciechowskiego Marketing w bibliotece (1993) i być może to właśnie
ją należałoby uznać za przełomową, pomijając tym samym pracę Żmigrodz-kiego i krótkie teksty Łozowskiej i Mostowicz. Z pewnością jest ona bardziej znacząca i w sposób bezpośredni odnosząca się do marketingu biblioteczne-go. Autor wyjaśnił w niej pojęcie „marketingu” oraz odniósł jego koncepcję do instytucji non profit, jakimi są biblioteki. Wojciechowski opisał specyfikę
marketingu w bibliotekarstwie, w tym poruszył tematykę reklamy i public re‑ lations. Jako pierwszy zwrócił uwagę na rolę personelu w strategii
marketingo-wej. Trzy lata później, razem z Radosławem Cybulskim, napisał artykuł, któ-ry ukazał się w „Rocznikach Bibliotecznych”, pt. Marketing w bibliotekarstwie polskim (Cybulski, Wojciechowski 1996, s. 159–176). W 1996 roku Ewa
Gło-wacka opublikowała tekst Strategia zarządzania totalnego (TQM) w bibliote‑ kach. Wojciechowski, Cybulski i Głowacka dalej zajmowali się marketingiem publikacji na temat marketingu bibliotecznego (1991–2016) w porządku chronolo-gicznym.
3. Marketing biblioteczny jako przedmiot zainteresowania badaczy
55
w bibliotekach, skupiając uwagę na różnych jego aspektach, niejednokrotnie dając temu wyraz w działalności publikacyjnej.W 1998 roku Katarzyna Łączkowska zamieściła w niebibliologicznym pe-riodyku „Finanse. Zarządzanie. Inżynieria” artykuł pt. Marketing w bibliotece
(s. 57–63), a rok później Ewa Głowacka w „Zagadnieniach Informacji Nauko-wej” opublikowała tekst Koncepcja biblioteki jako „uczącej się” organizacji (1999,
s. 80–87).
W związku z rozwojem przemysłu i gospodarki, który jest ściśle związany z potrzebą zaspokajania potrzeb klientów i dostosowaniem polityki przed-siębiorczości do rynku odbiorców, XXI wiek cechuje coraz większe zainresowanie tematami marketingowymi w bibliotekarstwie. Piszą na ten te-mat wybitni polscy bibliolodzy, inforte-matolodzy oraz przedstawiciele nauk związanych z marketingiem i zarządzaniem. Wśród ważniejszych publikacji pierwszego dziesięciolecia (artykułów, prac zbiorowych i wydawnictw zwar-tych) możemy wymienić (w porządku chronologicznym): artykuł Ewy Gło-wackiej Marketing w bibliotece a kompleksowe zarządzanie jakością usług bi‑ bliotecznych (2001, s. 347–355), prace zbiorowe: Andrzeja Chodyńskiego,
Mariana Huczka i Ireny Sochy (red.) Zarządzanie w organizacjach non‑profit: strategie, marketing (2001) i Zarządzanie marketingiem w organizacjach nie‑ dochodowych (2002)18, książkę Ewy Głowackiej Rola pracowników informacji w zarządzaniu wiedzą w organizacjach (2002), pracę pod redakcją
Andrze-ja Chodyńskiego Zarządzanie organizacjami z perspektywy gospodarki opartej na wiedzy (2003), książki: Mariana Huczka Marketing organizacji non profit
(2003), Ewy Głowackiej Zastosowanie „benchmarkingu” w doskonaleniu dzia‑ łalności bibliotek (2004), prace pod redakcją: Elżbiety Barbary Zybert Kul‑ tura organizacyjna w bibliotekach. Nowe i stare idee w zarządzaniu biblioteką
(2004), Andrzeja Chodyńskiego, Mariana Huczka i Ireny Sochy Nowoczesne koncepcje zarządzania w organizacjach non profit (2005), publikacje:
Joan-ny Kamińskiej Marketing wewnętrzny w bibliotece (2006) oraz pod redakcją
Mai Wojciechowskiej Marketing biblioteczny: rozważania, dyskusje, konteksty
(2007). Wymienione tytuły to zaledwie niektóre z długiego zestawu publika-cji (por. zał. 2 i 3).
Autorami, którzy mogą poszczycić się największym dorobkiem w pierw-szym dziesięcioleciu XXI wieku są: Marian Huczek i Andrzej Chodyński. W drugiej dekadzie na szczególną uwagę zasługują regularnie wydawane pra-ce pod redakcją Mai Wojciechowskiej: Strefa kultury. Strefa nauki. Współczesny obraz biblioteki (2014), część czwarta książki Czytelnictwo w dobie informacji
18 Książka zredagowana we współpracy autorów z Instytutu Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach i Instytutu Zarządzania Organizacjami z Wyższej Szkoły Zarządzania i Marketingu w Sosnowcu.
cyfrowej pt. Wpływ marketingu i działań projakościowych na czytelnictwo (2015,
s. 240–339), Zarządzanie zasobami niematerialnymi bibliotek w społeczeństwie wiedzy (2016).
Wśród prac dotyczących marketingu bibliotecznego odnajdziemy: pra-ce zbiorowe, artykuły i publikacje zwarte. Do wymienionych nazwisk należy dodać Beatę Żołędowską-Król, która opracowała rozdział do książki pod red. Anny Tokarskiej Marketing biblioteczny (2003, s. 640–651), publikowała też
w różnych periodykach i pracach zbiorowych.
Prace zamieszczano najczęściej w czasopismach (w porządku alfabetycz-nym): „EBIB”, „Ekonomia i Humanistyka”, „Ekonomia i Zarządzanie”, „Finan-se. Zarządzanie. Inżynieria”, „Przegląd Biblioteczny”, „Toruńskie Studia Bi-bliologiczne”, „Zagadnienia Informacji Naukowej”, „Zarządzanie Biblioteką”, „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Humanitas”, „Zeszyty Naukowe Państwo-wej Wyższej Szkoły ZawodoPaństwo-wej we Włocławku”.
Analiza danych liczbowych na podstawie zgromadzonych opisów biblio-graficznych prac jest uzasadniona również ze względu na cel, jakim jest wyło-nienie najbardziej zaangażowanych w problemtykę marketingu bibliotecznego czy zarządzania biblioteką autorów (por. wykres 1). Przy założeniu, że mini-malny udział publikacyjny wynosi 5 aktywności, przy czym jako „aktywność” należy rozumieć napisanie artykułu, książki, redakcję pracy zbiorowej, należa-łoby wymienić (w porządku „aktywnościowym”): Maję Wojciechowską (25), Mariana Huczka (21), Beatę Żołędowską [Żołędowską‑Król] (18), Joan‑ nę Kamińską (15), Irenę Sochę (9), Zdzisława Gębołysia (8), Ewę Głowacką
(8), Pawła Marca (8), Janinę Przybysz (8), Stefana Kubowa (7), Pawła Pioter-ka (7), Artura Jazdona (5), Annę Sobiech (5). Wśród wymienionych twórca-mi prac autorskich są: Joanna Katwórca-mińska (2006), Maja Wojciechowska (2006b, 2014) i Beata Żołędowska-Król (2006).
Spośród osób, których nie ma w „najaktywniejszej trzynastce”, ale mogą poszczycić się w omawianym zakresie publikacją zwartą, należy wymienić (w porządku chronologicznym ukazywania się prac): Jacka Wojciechowskie‑ go (1993, 2010), Jana Sójkę (1994), Elżbietę Barbarę Zybert (2004), Ma‑ rię Wandę Sidor (2005), Małgorzatę Jaskowską (2007). Wyminione prace
dotyczą marketingu bibliotecznego w tym: promocji, strategii marketingowej, kultury organizacyjnej, jakości usług bibliotecznych, marketingu wewnętrzne-go, zarządzania zmianami, wizerunku, zagadnień public relations, komunikacji
3. Marketing biblioteczny jako przedmiot zainteresowania badaczy
57
0 5 10 15 20 25 Artur Jazdon Anna Sobiech Stefan Kubów Paweł Pioterek Zdzisław Gębołyś Ewa Głowacka Paweł Marzec Janina Przybysz Irena Socha Joanna Kamińska Beata Żołędowska [Żołędowska-Król] Marian Huczek Maja Wojciechowska 5 5 7 7 8 8 8 8 9 15 18 21 25Wykres 1. Najbardziej aktywni autorzy piszący o marketingu bibliotecznym i zarządzaniu
biblioteką, według liczby aktywności publikacyjnej (1991–2016)
Aktywność należy rozumieć jako napisanie publikacji zwartej, redakcję pracy zbiorowej lub napisanie artykułu.
Źródło: opracowanie własne, 28.01.2018.
Podsumowując, należy stwierdzić, że badacze zajmujący się marketingiem bibliotecznym wykazali się, począwszy od lat dziewięćdziesiątych XX wieku, dużą aktywnością publikacyjną. Jest to jeden z ważniejszych tematów, który gościł na łamach naukowych periodyków, ale również nie brak w tym zakresie publikacji zwartych oraz opracowań zbiorowych. W publikacjach najczęściej poruszano tematy: wizerunek biblioteki, zarządzanie jakością i public relations.
Prace mają charakter teoretyczny, ale również możemy w nich znaleźć krótkie raporty z badań ilościowych.