Metoda, cel, zakres badań oraz narzędzie badawcze

Wiedza (teoretyczna i praktyczna) stanowi podstawę procesów doskonalenia znormalizowanych systemów zarządzania. Wobec braku badań dotyczących wpływu stosowania znormalizowanych systemów zarządzania na istniejący w organizacji system wiedzy podjęto próbę określenia, w jaki sposób stosowanie znormalizowanego podejścia kształtuje wśród pracowników zapotrzebowanie na określony zakres wiedzy (teoretycznej i praktycznej) niezbędnej w procesie ciągłego doskonalenia. Uwzględniając fakt, że analizowane znormalizowane systemy zarządzania kształtują zapotrzebowanie na inny rodzaj wiedzy (z zakresu zarządzania jakością, z zakresu zarządzania środowiskowego i bhp), na etapie pro-jektowania badań podjęto decyzje o zawężeniu obszaru badawczego do systemu zarządzania bhp. Głównym czynnikiem determinującym taki wybór była możli-wość dość jasnego określenia kategorii wiedzy związanych z obszarem bezpie-czeństwa i higieny pracy oraz względnie niewielka liczba realizowanych badań dotyczących zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Dotychczas realizowa-ne badania w obszarze znormalizowanych systemów zarządzania bhp koncentro-wały się wokół analizy wskaźników wypadków przy pracy w zależności od stopnia zgodności systemu zarządzania z wymaganiami normy dla przedsiębiorstw.¹⁹³

Głównym celem badań było uzyskanie odpowiedzi na pytanie: Czy dojrzałość systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy, mierzona oceną stopnia stosowanych procedur zarządzania zgodnych ze standardami PN–N 18001,

193 D. Podgórski, Z. Pawłowska, L. Pietrzak, Informacja na temat wdrażania systemów zarzą-dzania bezpieczeństwem i higieną pracy w przedsiębiorstwach. Informacja przygotowana na posie-dzenie Rady Ochrony Pracy przez Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badaw-czy, 30 czerwca 2004.

4. STRATEGIA OPARTA NA WIEDZY PODSTAWĄ DOSKONALENIA ZNORMALIZOWANYCH SYSTEMÓW ZARZĄDZANIA

173 minuje stopień wykorzystywania wiedzy teoretycznej i praktycznej z zakresu bhp w procesach doskonalenia?

Przeprowadzone badania dotyczyły dwóch obszarów:

 oceny funkcjonujących w organizacji elementów systemu zarządzania bhp zgodnych z wymogami normy PN–N 18001;

 deklarowanego stopnia wykorzystywania wiedzy z zakresu bhp w proce-sach doskonalenia systemu zarządzania bhp i poprawy warunków bezpie-czeństwa pracy.

Dobór próby do badań miał charakter celowy. Badaniami objęto jednostki organizacyjne posiadające certyfikowany system zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy zgodny z wymogami normy PN–N 18001. Kwestionariusz badaw-czy został wysłany do 145 podmiotów posiadających certyfikowany system zarzą-dzania bhp. Uzyskano odpowiedzi od 96 jednostek, co zapewniło współczynnik zwrotu na poziomie 66,2%. Badania zostały zrealizowane w 2009 roku.

Narzędzie do badań stanowił kwestionariusz składający się z dwóch części.¹⁹⁴ Pierwsza dotyczyła oceny funkcjonowania w organizacji wyszczególnionych elementów systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Na podstawie polskiej normy PN–N 18001 wyróżniono 19 elementów systemu. Respondenci, stosując 5-stopniową skalę Likerta, mieli dokonać oceny funkcjonowania wyróż-nionych elementów systemu zarządzania bhp organizacji, którą reprezentują.

Przyjęta skala ocen oznaczała: 5 – ocena najlepsza, 1 – najgorsza. W dalszej części analizy wyników przyjęto, że ocena funkcjonowania w organizacji wyszczególnio-nych elementów określa stopień dojrzałości systemu zarządzania bhp, mierzony sumą ocen cząstkowych 19 elementów. O wypełnienie kwestionariusza proszono pracowników odpowiedzialnych za nadzorowanie wdrożonego i certyfikowanego systemu zarządzania spełniającego wymagania normy PN–N 18001.

Druga część kwestionariusza dotyczyła wiedzy, a w szczególności stopnia wykorzystywania wskazanych kategorii wiedzy (teoretycznej i praktycznej) w procesie doskonalenia systemu zarządzania bhp i podejmowania decyzji związa-nych z poprawą stanu bhp. Identyfikację przyjętych kategorii wiedzy dokonano w oparciu o przeprowadzone wcześniej badania fokusowe w grupie 12 ekspertów, pracowników służby bhp reprezentujących organizacje z terenu województwa pod-laskiego. W trakcie wywiadów grupowych (focused group interview) prowadzo-nych z uczestnikami spotkania poszukiwano odpowiedzi na pytanie: Jaka wiedza jest niezbędna w procesie doskonalenia działań w obszarze bhp i poprawy warun-ków bezpieczeństwa pracy? Prowadzony wywiad został nagrany, a uzyskane wyniki przeanalizowane w oparciu o oprogramowanie QRS NVivo 8.0. Ostatecznie zidentyfikowanych zostało 13 kategorii wiedzy dotyczących obszaru bhp (tabela 37).

194 Wzór kwestionariusza badawczego zamieszczono w aneksie.

Tabela 39. Zidentyfikowane w trakcie badań fokusowych kategorie wiedzy niezbędne w procesie doskonalenia

Lp. Kategorie wiedzy na temat: Rodzaj wiedzy:

teoretyczna – T praktyczna – P 1. Istniejących zagrożeń na stanowiskach pracy i wynikach oceny ryzyka zawodowego.

Wyniki monitorowania stanu warunków pracy. T

2. Skutków (dla zdrowia i życia człowieka) narażenia na zagrożenia występujące

w środowisku pracy. T

3. Konsekwencji (dla zdrowia i życia człowieka, konsekwencjach finansowych) niedosto-sowania się do istniejących w przedsiębiorstwie procedura, instrukcji, przepisów prawnych.

T 4. Zaistniałych w przedsiębiorstwie wypadkach przy pracy (rodzaje wypadków, liczba

poszkodowanych, skutki wypadków). T

5. Odpowiedzialności za zagadnienia w obszarze bhp (kto za co jest odpowiedzialny,

na wszystkich poziomach organizacyjnych przedsiębiorstwa). T 6. Stopnia dostosowania warunków pracy do wymogów przepisów prawnych (w zakresie

bhp) w przedsiębiorstwie. Wyniki oceny zgodności z obowiązującymi przepisami bhp. T 7. Korzyści związanych z wdrożeniem SZ BHP. Efekty podjętych działań mających

na celu poprawę warunków bhp: na przykład zmniejszenie narażenia na jakiś czynnik, zmniejszenie liczby osób narażonych, zmniejszenie liczby wypadków przy pracy.

T

8. Wyników kontroli organów PIP, PSSE, PIS. T

9. Wyników audytów wewnętrznych, przeglądów zarządzania i audytów certyfikujących. T 10. Kosztów ponoszonych w związku z działalnością na rzecz poprawy bhp (nakłady

inwestycyjne, wydatki na szkolenia, działania prewencyjne). T 11. Prawidłowego sposobu wykonywania czynności, zadań na stanowisku pracy z

zacho-waniem zasad bhp. P

12. Przyczyn zaistniałych wypadków przy pracy i sposobów postępowania. P 13. Podjętych w przedsiębiorstwie działaniach korygujących i zapobiegawczych w

obsza-rze bhp. P

Źródło: opracowanie własne.

Przeprowadzenie analizy statystycznej uzyskanych wyników zostało poprze-dzone oceną jakości skali zastosowanej w kwestionariuszu. Zastosowano ocenę rzetelności skali za pomocą określenia spójności wewnętrznej z wykorzystaniem współczynnika –Cronbacha. Metoda ta pozwoliła ustalić stopień, w jakim elementy tworzące skalę są ze sobą skorelowane i spójne. Współczynnik

–Cronbacha obliczony został według wzoru 1:

k

4. STRATEGIA OPARTA NA WIEDZY PODSTAWĄ DOSKONALENIA ZNORMALIZOWANYCH SYSTEMÓW ZARZĄDZANIA

175 gdzie:

k – liczba pozycji skali (w części pierwszej 19, w części drugiej 13),

i2 – wariancja pozycji i-tej,

s2 – wariancja całkowita skali.

Współczynnik –Cronbacha przyjmuje wartość od 0 do 1. Na wysoką rzetel-ność skali wskazują wartości  wyższe niż 0,7.¹⁹⁵ Do obliczenia wskaźnika wykorzystano procedurę pakietu STATISTICA 8.0. Dla skali wykorzystywanej do oceny funkcjonowania elementów systemu zarządzania bhp (część I kwestiona-riusza) uzyskano wartość 0,913. Dla skali wykorzystywanej do oceny istniejącego stopnia wykorzystywania wiedzy (część II kwestionariusza) uzyskano wartość 0,891. Uzyskane wyniki potwierdzają wysoką rzetelność przyjętych skal.