Badania dotycz¹ce funkcjonowania dzieci i m³odzie¿y s³abowidz¹cych s¹ obecnie coraz rzadziej prowadzone poœród tej grupy ze wzglêdu, ¿e jest ona coraz bardziej ró¿norodna, a zaburzeniom zwi¹zanym z widzeniem towarzysz¹ dodat-kowe niepe³nosprawnoœci (Walkiewicz-Krutak 2017). Osoby s³abowidz¹ce bory-kaj¹ siê z wieloma problemami w funkcjonowaniu psychospo³ecznym, a ich pra-wid³owa adaptacja spo³eczna uzale¿niona jest od wielu zasobów wewnêtrznych i zewnêtrznych (Konarska 2010; Czerwiñska 2010, 2011; Szaba³a 2017). Szczególna sytuacja osób s³abowidz¹cych polega na tym, ¿e ich niepe³nosprawnoœæ jest czê-sto niewidoczna b¹dŸ odbierana przez otoczenie jako „l¿ejsza”. Niemniej jednak nadal napotykaj¹ one na szereg barier spo³ecznych zwi¹zanych z trudnoœciami w akceptacji w krêgach przyjació³ czy rodziny, co przek³ada siê z kolei na ich ni¿sz¹ samoocenê, poczucie osamotnienia czy skrêpowanie w kontaktach z innymi ludŸ-mi (Papliñska 2008; Szczupa³ 2017). M³odzie¿ s³abowidz¹ca podchodzi z wiêksz¹ doz¹ dystansu i ostro¿noœci do otaczaj¹cej rzeczywistoœci, dlatego wyposa¿enie jej w pewne cechy i zasoby osobiste, takie jak chocia¿by tolerancja, œwiadomoœæ pokonywania w³asnych oporów i lêków, a tak¿e pos³ugiwanie siê umiejêtnoœcia-mi spo³ecznyumiejêtnoœcia-mi adekwatnie do zaistnia³ej sytuacji jest niezbêdne do podniesienia jakoœci ich codziennego funkcjonowania, w tym gotowoœci do wchodzenia w re-lacje i zwi¹zki intymne (Zaorska 2015, Olejnik 2018). Dlatego podstawowy pro-blem badawczy zawiera siê w pytaniu o zwi¹zki pomiêdzy gotowoœci¹ do zawar-cia zwi¹zku ma³¿eñskiego z osob¹ z niepe³nosprawnoœci¹, a prezentowanymi postawami dystansu versus tolerancyjnoœci m³odzie¿y s³abowidz¹cej. Postawio-ne pytania badawcze dotyczy³y korelacji pomiêdzy poziomami postaw zdystan-sowania versus tolerancyjnoœci badanej m³odzie¿y i ich gotowoœci¹ do wejœcia
w zwi¹zek ma³¿eñski z osobami, z ró¿nym rodzajem niepe³nosprawnoœci. Hipo-tezê ogóln¹ sformu³owano do zwi¹zków pomiêdzy wykazywanymi postawami zdystansowania versus tolerancyjnoœci m³odzie¿y s³abowidz¹cej a ich gotowoœci¹ do wejœcia w zwi¹zek ma³¿eñski z osob¹ z niepe³nosprawnoœci¹. Otrzymane wy-niki analiz odniesiono do grupy m³odzie¿y pe³nosprawnej.
Materia³ badawczy zebrano za pomoc¹ metody sonda¿u diagnostycznego, w którego sk³ad wchodzi³y nastêpuj¹ce narzêdzia badawcze: Skala Dystansu i To-lerancji (SDT – Kirenko, Olejnik), a tak¿e Skala Dystansu Spo³ecznego E. Bogardusa. Skala Dystansu i Tolerancji to narzêdzie stworzone na bazie dyferencja³u seman-tycznego, którego twórcami ogólnych zasad s¹ C.E. Osgood, G.J. Suci i P.H. Tan-nenbaum. Konstruuj¹c Skalê Dystansu i Tolerancji sformu³owano twierdzenia okreœlaj¹ce dystans i tolerancjê, a tak¿e wybrano skale przymiotnikowe do ich oszacowania. Wy³onione w ostatecznej wersji 10 twierdzeñ, zastosowanych w ostatecznej wersji skali, zosta³o zdefiniowanych na podstawie interdyscyplinar-nej analizy pojêæ dystansu i tolerancji, klasyfikacji i charakterystyki postaw i na-stawieñ spo³ecznych. W koñcowym etapie prac nad Skal¹ Dystansu i Tolerancji przypisano twierdzeniom znacznie denotacyjne, niesugeruj¹ce pozytywnych czy negatywnych ocen. W wyniku prowadzonych prac psychometrycznych (badanie rzetelnoœci po³ówkowej) z 10 par twierdzeñ pozosta³o 7. Do oceny ich konotacyj-nego znaczenia wykorzystano oryginalny zestaw 7-stopniowych skal przymiotni-kowych (Kirenko 1998).
Trafnoœæ i rzetelnoœæ skali zosta³a potwierdzona w przeprowadzonych bada-niach (wspó³czynniki rzetelnoœci skal wyznaczone metod¹ wewnêtrznej zgodno-œci wynosz¹ od 0,42 do 0,78, a sta³oœæ skal badana w odstêpie 2–3 tygodni od 0,36 do 0,73) (Kirenko, Olejnik 2012), a dotychczasowe jej wykorzystanie pozwoli³o na stwierdzenie zale¿noœci pomiêdzy owymi nastawieniami a poczuciem koherencji i wsparcia spo³ecznego (Olejnik 2018). Za pomoc¹ skali Dystansu i Tolerancji usta-lono poziom zmiennej niezale¿nej, tj. poziom postaw zdystansowania versus tolerancyjnoœci badanej m³odzie¿y pe³no- i niepe³nosprawnej. Do zmierzenia stopnia gotowoœci do zawarcia zwi¹zku ma³¿eñskiego z ró¿nymi kategoriami osób z nie-pe³nosprawnoœci¹ (zmienna zale¿na) zastosowano zmodyfikowan¹ wersjê skali E. Bogardusa (1933) s³u¿¹c¹ do pomiaru stopnia sk³onnoœci ludzi do utrzymywa-nia – zró¿nicowanych co do bliskoœci – stosunków spo³ecznych z innymi ludŸmi.
E. Bogardus przy opracowywaniu swej skali wyszed³ z za³o¿enia, i¿ wy¿szy stopieñ tolerancji i akceptacji danej osoby pozwala na zaistnienie bli¿szych relacji i skrócenia dystansu spo³ecznego. Badani podczas pomiaru t¹ skal¹ maj¹ za zada-nie odzada-nieœæ siê do hipotetycznej sytuacji i okreœliæ stopieñ dopuszczalnoœci konta-ktu z obcym, innymi s³owy wskazaæ stopieñ gotowoœci do integracji z nimi. Bada-ne osoby zosta³y zapytaBada-ne, czy zgodzi³yby siê wejœæ w zwi¹zek ma³¿eñski z osob¹ z niepe³nosprawnoœci¹ i mia³y odnieœæ swoj¹ odpowiedŸ do takich kategorii osób Gotowoœæ do zawarcia zwi¹zku ma³¿eñskiego z osob¹ z niepe³nosprawnoœci¹... 121
z niepe³nosprawnoœci¹, jak osoby: s³abowidz¹ce, niewidome, s³abos³ysz¹ce, nies³y-sz¹ce, niepe³nosprawne ruchowo, z niepe³nosprawnoœci¹ intelektualn¹, przewlekle chore, chore psychicznie i niedostosowane spo³ecznie. Zadaniem osoby badanej by³o ustosunkowanie siê do postawionego pytania w odniesieniu do ka¿dego z wymienionych rodzajów niepe³nosprawnoœci. Doprecyzowaæ nale¿y, ¿e wpro-wadzenie terminu gotowoœci do wejœcia w zwi¹zek ma³¿eñski jest powi¹zane przede wszystkim z wiekiem badanych, gdy¿ trudno jest mówiæ o osi¹gniêciu dojrza³oœci psychicznej do zawarcia zwi¹zku ma³¿eñskiego przez m³odzie¿. Z uwagi, ¿e pierwsze zwi¹zki intymne, a nawet ma³¿eñstwa zdarzaj¹ siê ju¿ w wieku ok. 16–19 lat i koncepcja badañ zak³ada³a zmierzenie poziomu nastawie-nia wobec sytuacji ma³¿eñstwa z osobami z ró¿nym rodzajem niepe³nosprawno-œci, wprowadzono termin gotowoœci do zawarcia zwi¹zku ma³¿eñskiego.
W sumie przebadano 220 uczniów trzecich klas gimnazjum oraz pierwszych, drugich i trzecich klas szkó³ ponadgimnazjalnych, w tym 100 osób s³abowidz¹-cych uczêszczaj¹s³abowidz¹-cych do szkó³ specjalnych i 120 uczniów szkó³ ogólnodostêpnych. Grupê podstawow¹ utworzy³y 42 dziewczêta (42%) i 58 ch³opców (58%) w wieku od 15 do 21 lat. M³odzie¿ s³abowidz¹ca, która zosta³a objêta badaniami, uczêsz-cza³a do szkó³ specjalnych znajduj¹cych siê w Lublinie, Krakowie i Warszawie. Najliczniej reprezentowan¹ grup¹ byli 17-latkowie (28%), a tak¿e 16- i 18-latkowie (23% ca³oœci badanej grupy). Dziewiêtnastolatkowie stanowili 11% badanej gru-py, a piêtnastolatkowie 9%. Najmniej liczn¹ grup¹ byli 20-latkowie (3%), a tak¿e 21-latkowie (3%). Ponad po³owa spoœród badanej m³odzie¿y s³abowidz¹cej za-mieszkiwa³a na terenie miast (60%), a pozosta³e 40% to mieszkañcy terenów wiej-skich. Jednak z uwagi na czêste odleg³e zamieszkiwanie od szkó³, do których uczêszcza³a badana m³odzie¿, zamieszkiwa³a ona w internatach wchodz¹cych w sk³ad wymienionych oœrodków specjalnych.
M³odzie¿ pe³nosprawna, która w badaniach stanowi³a grupê porównawcz¹ uczêszcza³a do Zespo³u Szkó³ Chemicznych w Lublinie, II Liceum Ogólnokszta³-c¹cego w Lubartowie i Zespo³u Szkó³ w Kamionce. W jej sk³ad wesz³o 120 osób, w tym 80 dziewcz¹t (66,67%) i 40 ch³opców (33,33%). Tak jak w grupie podstawo-wej najliczniejsz¹ grupê stanowili 17-latkowie (36,67%), nastêpnie 18-latkowie (29,17%) i 16-latkowie (20%). Najmniejszy odsetek badanych z tej grupy stanowili 19-latkowie (8.33%) i 15-latkowie (5,83%). Zaznaczyæ nale¿y, ¿e w grupie uczniów szkó³ ogólnodostêpnych, w odró¿nieniu do uczniów szkó³ specjalnych, nie znale-Ÿli siê uczniowie, którzy mieli ponad 19 lat. Wi¹¿e siê to ze specyfik¹ funkcjono-wania osób z niepe³nosprawnoœci¹, w tym dostosowaniem form edukacji do ich potrzeb i mo¿liwoœci. M³odzie¿ z grupy porównawczej zamieszkiwa³a g³ównie na terenach wiejskich (65,83%), a na terenie miast Lublin i Lubartów zamieszkiwa³o 34,17% spoœród badanych.