Metody absorpcyjne jako narzędzie zniechęcania

Metody absorpcyjne odwołują się do koncepcji pasywnej obrony przed bronią masowego rażenia. Zakłada ona realizację przedsięwzięć zmie-rzających do ograniczenia możliwości wykonania uderzenia (np. poprzez ukrycie celu), a przede wszystkim do zminimalizowania skutków ataku, jeśli do niego dojdzie. Obrona pasywna obejmuje takie działania, jak two-rzenie systemu ostrzegania i alarmowania, zwiększenie możliwości ochro-ny fizycznej – zarówno osobistej, jak i kolektywnej – przez przygotowanie ukryć, schronów, odpowiednie zabezpieczenie budynków, stosowanie środków ochrony przed bronią masowego rażenia, a także przygotowanie służb i instytucji do reagowania na konsekwencje ataku¹.

Rozpatrując bierne reaktywne metody militarne zapobiegania proli-feracji broni masowego rażenia, należy zwrócić uwagę przede wszystkim na ich możliwości w  zakresie zniechęcania przeciwnika. W  tym ujęciu metody absorpcyjne mają hamować programy rozwojowe BMR, a w osta-teczności zapobiegać użytej broni za sprawą ukazania jego daremności.

Odbywać się to ma poprzez prezentację możliwości wchłonięcia ataku bez ponoszenia strat postrzeganych jako nieakceptowalne.

W okresie postzimnowojennym nadal rozwijano, choć ze stosunkowo niewielką intensywnością, znane już wcześniej metody, np. umocnienia mające chronić przed eksplozją nuklearną czy też systemy wykrywania i  neutralizacji skażeń chemicznych. Zasadniczym zadaniem tych ostat-nich jest z punktu widzenia sił zbrojnych zapewnienie możliwości prowa-dzenia działań bojowych w terenie skażonym lub w sytuacji zagrożenia

1 R. Frommholz, Rakiety balistyczne środkiem politycznej perswazji, „Kwartalnik Bello-na” 2010, nr 2, s. 166.

skażeniami². Z kolei systemy zarządzania kryzysowego (cywilnego plano-wania kryzysowego, odpowiadające na zagrożenia wynikające np. z ata-ków terrorystycznych czy katastrof chemicznych) ukierunkowane są na realizację trzech zadań: zmniejszenia prawdopodobieństwa wystąpienia zagrożenia, zmniejszenia strat w przypadku wystąpienia zagrożenia, uła-twienia przywracania stanu sprzed zdarzenia, w tym obniżenia kosztów usuwania skutków zdarzenia³.

Na dużą skalę działania mające na celu umożliwienie realizacji za-dań bojowych w  przypadku użycia broni chemicznej podjęto w  czasie pierwszej wojny w Zatoce Perskiej w 1991 roku ze względu na ewentual-ność irackiego ataku chemicznego. Co prawda taki atak nie wystąpił, ale doświadczenia z tej operacji pokazały, jak skomplikowane są działania ukierunkowane na neutralizację lub ograniczenie skutków ewentualne-go użycia broni chemicznej. Kluczową rolę pełni tu system wykrywania skażeń, czyli układ elementów przeznaczony do pozyskiwania informacji niezbędnych do ostrzegania, alarmowania i  meldowania o  skażeniach, a także do oceny zagrożenia i skutków użycia broni masowego rażenia lub innych zdarzeń powodujących skażenia⁴. Podstawowymi zadaniami realizowanymi przez ten system jest wykrywanie skażeń, czyli niedo-puszczenie do zaskoczenia niespodziewanym kontaktem ze skażeniami oraz rozpoznawanie skażeń, czyli uzyskiwanie informacji o tzw. sytuacji skażeń, pozwalających organizować wszelkie działania ukierunkowane na minimalizację ujemnych skutków skażeń⁵.

Właśnie detektory mające wykrywać atak chemiczny okazały się szcze-gólnie uciążliwe w czasie wojny w Zatoce Perskiej. Charakteryzowały się one bowiem nadmierną czułością. Podczas tego konfliktu odnotowano aż 4,5 tys. fałszywych alarmów spowodowanych trudnością w odróżnianiu prawdziwego ataku od „szumów tła”⁶. Nie tylko wpływało to dezorgani-zująco na prowadzone działania, ale powodowało również efekt

przyzwy-2 P. Gawliczek, Wpływ mega-terroryzmu na strategie bezpieczeństwa państw i organiza-cji, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2008, s. 75.

3 M. Kowalczyk, S. Rump, Z. Kołaciński, Medycyna katastrof chemicznych, Wydaw-nictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2004, s. 45.

4 B. Niewitowski, Ważny system, „Przegląd Wojsk Lądowych” 2013, nr 2, s. 14.

5 S. Śladkowski, J. Solarz, E. Malicki, B. Michailiuk, Obrona przed bronią masowego rażenia, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2007, s. 21.

6 K. Langbein, Ch. Skalnik, I. Smolek, Bioterroryzm, Wydawnictwo Muza, Warszawa 2003, s. 248–249.

czajenia, mogący skutkować zignorowaniem alarmu w przypadku praw-dziwego ataku. Kluczowy wymóg stawiany przed systemami wykrywania skażeń, czyli wysoka wiarygodność uzyskiwanych informacji, wymaga bowiem spełnienia niezwykle trudnych i częściowo przeciwstawnych wy-magań. Z jednej strony jest to wysoka czułość, czyli zdolność wykrywania niebezpiecznych substancji już przy niewielkich stężeniach (w momencie pojawiania się pojedynczych cząsteczek w powietrzu), z drugiej niska po-datność na substancje mogące wywołać fałszywe alarmy⁷. Zasadniczym problemem jest fakt, iż bojowe środki trujące mają często podobny skład chemiczny jak przemysłowe substancje chemiczne.

Spośród zagadnień związanych z metodami absorpcyjnymi niewątpli-wie najciekawsza – po części ze względu kontrowersje, jakie budzi – jest jednak problematyka związana ze stosowaniem szczepionek jako metody zabezpieczenia się przed skutkami działania broni biologicznej.

4.2. Szczepionki jako metody zabezpieczenia się przed skutkami działania broni biologicznej

Stosowanie szczepionek, skądinąd kluczowego narzędzia w  walce z  rozprzestrzenianiem się chorób zakaźnych, związane jest z  ryzykiem występowania niekorzystnych dla zdrowia skutków. Wymagania stawia-ne przed szczepionkami to z jedstawia-nej strony wysoka aktywność immuno-genna, warunkująca uzyskanie pożądanych rezultatów odpornościowych, a z drugiej strony niska niepożądana reakcja poszczepienna (manifestują-ca się miejscowymi i ogólnymi odczynami)⁸. Chodzi o to, by nie wywoły-wać wśród osób zdrowych, którym zazwyczaj szczepionki są podawane, powikłań poszczepiennych. Właśnie z  powikłaniami poszczepiennymi związane są kontrowersje wzbudzane przez program obowiązkowych szczepień całego personelu wojskowego przeciwko wirusowi wąglika rea- lizowany w Stanach Zjednoczonych od 1997 roku.

Opracowanie szczepionki przeciwwąglikowej Anthrax Vaccine Absor-bed (AVA) związane jest z badaniami, jakie prowadzone były w Stanach

7 T. Wachowski, Prometheus z Jaśminem. Pimco i Teldat dla bezpieczeństwa żołnierzy sił zbrojnych RP, „Nowa Technika Wojskowa” 2014, nr 12, s. 52.

8 J. Mierzejewski, J. Reiss, W. Gall, Kontrowersje wokół szczepień przeciwko wąglikowi,

„Skalpel” 2004, nr 4.

Zjednoczonych oraz Wielkiej Brytanii od zakończenia II wojny światowej.

Uznano wtedy, że ze względu na szereg swych właściwości żywe prze-trwalniki laseczek wąglika są najbardziej prawdopodobnym narzędziem ataku biologicznego. Szczepionka AVA uzyskała dopuszczenie do produk-cji w roku 1970⁹.

Pierwszy masowy program szczepień personelu wojskowego przeciw-ko zagrożeniu atakiem biologicznym – w tym przypadku właśnie wągli-ka – podjęto w czasie pierwszej wojny w Zatoce Perskiej w 1991 roku.

Przesłanką, która posłużyła do realizacji programu, była obawa, iż Irak wyprodukował broń biologiczną zawierającą przetrwalniki wąglika. Za-rządzono zaszczepienie 150 tys. osób personelu wojskowego, ale z powo-du ograniczonej liczby szczepionek przed rozpoczęciem działań zbrojnych otrzymało ją tylko około 8 tys. osób¹⁰. Ograniczona liczba szczepionek zmusiła do rozstrzygnięcia trudnego dylematu dotyczącego zarówno kwe-stii operacyjnych, jak i  moralnych. Można było zaszczepić arbitralnie wybraną grupę albo rozprowadzić szczepionkę równomiernie w obrębie całego personelu. Ostatecznie zdecydowano się na koncentrację szczepień tylko w jednostkach wytypowanych na podstawie kryterium stacjonowa-nia w rejonach najbardziej narażonych na atak biologiczny.

Zwiększona świadomość możliwości wykorzystania broni biologicznej przez terrorystów, zagrożenie ze strony nieprzyjaznych Stanom Zjedno-czonych państw posiadających potencjał pozwalający na przeprowadze-nie ataku biologicznego oraz szok spowodowany rozmiarami ujawnionego po pierwszej wojnie w Zatoce Perskiej irackiego programu rozwoju broni biologicznej spowodowały przewartościowanie w podejściu do szczepień profilaktycznych. Postanowiono wprowadzić obowiązkowe szczepienia przeciwko wąglikowi dla personelu wojskowego (jego realizacja rozpo-częła się 15 grudnia 1997 roku¹¹). Początkowo zaszczepiono 1,5 mln żołnierzy w służbie czynnej. Potem powiększono tę liczbę do 2,4 mln, a szczepienia objęły także rezerwistów¹².

9 Ibidem.

10 E. Croddy, C. Perez-Armendariz, J. Hart, Broń chemiczna i biologiczna – raport dla obywatela, Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa 2003, s. 322.

11 Ibidem, s. 323.

12 J. Pawłowski, Broń masowego rażenia orężem terroryzmu, Akademia Obrony Narodo-wej, Warszawa 2004, s. 131.