Katedra Rachunkowości UŁ prowadziła w latach 1973–1998 zakrojoną na szeroką skalę współpracę międzynarodową. Już w połowie lat siedemdziesiątych staże nauko-we i wymianę publikacji prowadzono z prof. C. K. Taturem z Uninauko-wersytetu Moskiew-skiego im. Łomonosowa. Badania dotyczyły głównie możliwości rozwijania komer-cjalizacji przedsiębiorstw i uaktywniania funkcji zarządczych rachunkowości.
Od początku lat siedemdziesiątych Katedra prowadziła bezpośrednią współpracę z Uniwersytetem im. Justusa Liebiega w Giessen i Uniwersytetem Ruhry w Bochum w Niemczech oraz z Uniwersytetem Illinois w Urbana-Champaigne, Uniwersytetem Illinois w Chicago, Uniwersytetem Północnego Teksasu w Denton w Stanach Zjed-noczonych i Uniwersytetem w Birmingham w Wielkiej Brytanii. Dzięki tej współ-pracy możliwa była realizacja wielu interesujących tematów badawczych, głównie o charakterze porównawczym, a także wymiana kadry naukowej oraz
podręczni-ków akademickich, trudno dostępnych czasopism i innych pozycji literaturowych, zwłaszcza z dziedziny rachunkowości i finansów.
Z Uniwersytetem w Giessen pracownicy Katedry realizowali wspólne badania na temat „Rachunkowość i sprawozdania finansowe dla małych przedsiębiorstw”, które dotyczyły analizy, projektowania i utrzymania systemu informacyjnego ra-chunkowości w małych przedsiębiorstwach (wspomaganego mikrokomputerami), a także na temat „Organizacja rachunku kosztów i przetwarzania danych w przed-siębiorstwie”.
Z Uniwersytetem Illinois w Chicago łódzka Katedra Rachunkowości prowadzi-ła głównie porównawcze międzynarodowe badania koncepcji i funkcjonowania ra-chunkowości sektora publicznego, natomiast z Uniwersytetem Północnego Teksasu współpracowała w zakresie badania wpływu Międzynarodowych Standardów Ra-chunkowości na rozwiązania krajowe oraz roli systemu raRa-chunkowości w procesie przekształceń własnościowych.
W latach 1991–1995 uczestniczyła w projekcie finansowanym przez rząd Wiel-kiej Brytanii „Know-How”, dotyczącym rozwoju i nauczania rachunkowości. Sta-nowiła centrum regionalne dla Polski Środkowej (Łódź, Warszawa, Toruń). Dzięki temu programowi pracownicy akademiccy, studenci, nauczyciele szkół średnich oraz praktycy z trzech powyższych ośrodków naukowych mogli odbywać kilkumiesięcz-ne staże naukowe i studia na Uniwersytecie Północkilkumiesięcz-nej Walii w Bangor, Uniwersytecie Northumbria w Newcastle oraz Uniwersytecie w Durham. Mogli również uczestniczyć w serii tzw. szkół brytyjskich, odbywających się kilka razy w roku na Uniwersytecie Łódzkim, prowadzonych przez wykładowców z Wielkiej Brytanii. Ponadto otrzymała cenne wyposażenie komputerowe i telekomunikacyjne. Należy podkreślić, że prof. Ali-cja Jarugowa była koordynatorem tego programu dla całego kraju i głównym współor-ganizatorem projektu. Centrami regionalnymi kierowali: południowym – prof. dr hab. Elżbieta Burzym, północnym – prof. dr hab. Lech Bednarski. Funkcje administratora programu w regionie obejmującym Polskę Środkową pełnili kolejno: mgr Ewa Śnieżek, mgr Grażyna Franecka (Łoin) i mgr Radosław Ignatowski.
W połowie lat dziewięćdziesiątych prof. Alicja Jarugowa i dr Lucyna Kopczyń-ska uczestniczyły w pracach międzynarodowego programu TESSA (Training and Education in Strategicaly Significant Areas), realizowanego przez zespół pracowni-ków naukowych Wydziału Zarządzania UŁ i niemieckiego instytutu (Institut für Technik der Betriebsführung in Handwerk) w Karlsruhe. Ich rezultatem było opra-cowanie polskojęzycznych materiałów dydaktycznych dotyczących rachunkowości i podatków małych firm w gospodarce rynkowej oraz rozdziału Rachunkowość i po‑
datki w pracy zbiorowej pod redakcją prof. Bogdana Piaseckiego pt. Ekonomika i za‑ rządzanie małą firmą (Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa–Łódź 1998,
Następnie prof. Alicja Jarugowa i dr Lucyna Kopczyńska przeprowadziły ba-dania ankietowe wśród polskich firm w ramach projektu Międzynarodowej Grupy Ekspertów Międzynarodowych Standardów Rachunkowości (UNCTAD ISAR) przy ONZ, dotyczącego rachunkowości małych i średnich przedsiębiorstw.
W latach 1996–1998 Katedra Rachunkowości UŁ uczestniczyła w programie TEMPUS PHARE, który miał na celu stworzenie i wdrożenie zaawansowanych dwu-letnich studiów w zakresie ekonomii i zarządzania. W projekcie brali udział przedsta-wiciele Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Akademii Ekonomicznej w Katowi-cach, University of Perugia, Universite des Sciences et Technologies de Lille, University of Brighton, University of Greenwich, The Vienna Institute for Comparative Economic Studies, Universite d’Evry-Val d’Essonne, Universite Pierre Mendes France Grenoble, Universidad de Valladolid, Banca Popolarc di Spoleto, Associazione degli Industrial di Perugia, Camera di Commercio Industria Artigianato e Agricoltura. W ramach pro-jektu opracowano nowe programy nauczania dla zaawansowanego kształcenia studen-tów, obowiązujące od października 1998 r. na trzech polskich uczelniach.
Katedra Rachunkowości UŁ prowadziła również badania porównawcze z Uni-wersytetem w Parmie – w zakresie inkorporacji dyrektyw o rachunkowości Unii Eu-ropejskiej do prawa krajowego.
Współpraca łódzkiej Katedry Rachunkowości z tak wieloma zagranicznymi ośrodkami akademickimi i instytucjami umożliwiła wprowadzanie na grunt polski najnowszych światowych osiągnięć w dziedzinie rachunkowości. Często była inspi-racją do podejmowania w publikacjach naukowych, rozprawach doktorskich i ha-bilitacyjnych zagadnień nowatorskich w Polsce. Wyniki swoich badań pracownicy Katedry Rachunkowości UŁ bardzo często prezentowali w referatach wygłaszanych na licznych naukowych konferencjach i kongresach w kraju i za granicą.
Od 1978 r. pracownicy Katedry uczestniczyli w kolejnych dorocznych konferen-cjach Europejskiego Stowarzyszenia Rachunkowości, prezentując referaty na temat funkcjonowania systemu rachunkowości w gospodarce planowej i w okresie trans-formacji. Współorganizatorem szeregu sesji na wielu spośród tych konferencji była prof. Alicja Jarugowa, która pełniła funkcję przewodniczącej sekcji polskiej w Ko-mitecie Wykonawczym Stowarzyszenia.
Młodzi pracownicy, przygotowujący prace doktorskie, brali udział w kolo-kwiach doktorskich (Doctoral Colloquium) poprzedzających bezpośrednio kongre-sy European Accounting Association – Radosław Ignatowski w Stuttgarcie (1988 r.), Ewa Walińska w Budapeszcie (1990 r.) i Ewa Śnieżek w Maastricht (1991 r.).
Regułą stało się także uczestnictwo łódzkich naukowców w kongresach Brytyj-skiego Stowarzyszenia Rachunkowości.
Referaty z zakresu historii polskiej rachunkowości były przygotowane i prezentowa-ne przez prof. Alicja Jarugową, a następnie także dr Annę Szychtę i dr. Wojciecha
A. No-waka na Światowych Kongresach Akademii Historyków Rachunkowości w Londynie, Sydney, Kyoto i Kingston (Kanada). Wyniki doświadczeń zdobytych w nauczaniu ra-chunkowości z wykorzystaniem gier i badań symulacyjnych były z kolei prezentowane na konferencjach International Simulation and Gaming Association w Mediolanie, Bir-mingham, Sofii, Ałma-Acie i Weimarze. Prof. Alicja Jarugowa swoje ogromne doświad-czenie zdobyte w nauczaniu rachunkowości prezentowała w referatach wygłaszanych na kongresach International Association of Accounting Education and Research w Mon-terey, Kyoto i Arlington (USA) i wspólnie z dr Anną Szychtą w Paryżu (1997 r.).
Współpraca z praktyką
Działalność badawcza i dydaktyczna Katedry Rachunkowości UŁ od samego począt-ku jej istnienia służyła rozwojowi regulacji i praktyki rachunkowości w Polsce. Od lat sześćdziesiątych XX w. jej zespół prowadził badania zmierzające do usprawniania systemów rachunkowości, a w szczególności rachunku kosztów normatywnych, bud-żetowania kosztów pośrednich, dostosowywania rachunku kosztów i przychodów do rozrachunku wewnętrznego, czyli podmiotowej kontroli kosztów i wielostopnio-wej marży. Początkowo przedstawiciele Katedry i studenci uczestniczyli w miesza-nych zespołach branżowych, następnie w nowych przedsiębiorstwach sami tworzyli i wdrażali projekty systemów rachunku kosztów. W latach osiemdziesiątych w mach konferencji i warsztatów popularyzowano rachunek kosztów zmiennych, ra-chunek kosztów czynników produkcji, a także wspomagane komputerowo nowocze-sne modele i systemy rachunku kosztów.
Silny związek z praktyką, doskonaleniem zawodu księgowego i kształtowaniem regulacji rachunkowości finansowej w latach 1973–1998 przejawiał się także w na-stępujących działaniach podejmowanych przez pracowników Katedry:
– opracowanie przez prof. dr hab. Alicję Jarugową i doc. dr. Józefa Skowrońskiego projektów modernizacji rozwiązań w zakresie rachunku kosztów, w tym wpro-wadzenie rachunku kosztów normatywnych, w przedsiębiorstwach produkcyj-nych i MPK w Łodzi;
– udział części pracowników w projektowaniu i wdrażaniu systemów
rachunko-wości zarządczej dla kilkunastu dużych i średnich przedsiębiorstw w Polsce, kierowany przez dr Irenę Sobańską;
– przekład w latach dziewięćdziesiątych z języka angielskiego pierwszych wersji IV, VII i VIII dyrektyw EWG (obecnie EU) (dr Irena Sobańska, dr Sławomir Szej-na, dr Renata Sochacka) i większości ówczesnych wersji Międzynarodowych Standardów Rachunkowości (dr Ewa Walińska, dr Ewa Śnieżek, mgr Zbi-gniew Adamkiewicz, dr Radosław Ignatowski);
– opracowanie przez dr Irenę Sobańską w 1992 r. ekspertyzy dla Urzędu Rady Ministrów o stanie zaawansowania dostosowania polskiego prawodawstwa do dyrektyw UE w dziedzinie rachunkowości oraz konsultacje przy opraco-waniu projektu pierwszej w Polsce ustawy o biegłych rewidentach, wdrażającej postanowienia VIII dyrektywy UE (Ustawa z dnia 19 października 1991 r. o ba-daniu i ogłaszaniu sprawozdań oraz biegłych rewidentach i ich samorządzie, Dz.U. z 1991 r. Nr 111);
– prace, głównie doc. dr. Józefa Skowrońskiego, nad sformułowaniem
pierw-szej wersji Ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz.U. z 1994 r. Nr 121);
– opiniowanie dla Ministerstwa Finansów kolejnych projektów zmian
usta-wy o rachunkowości oraz ustausta-wy o rachunkowości i biegłych rewidentach przez prof. Alicję Jarugową i m.in. doktorów: Irenę Sobańską, Gabrielę Idzi-kowską, Zofię Owczarek, Wojciecha A. Nowaka i Radosława Ignatowskiego, Ewę Walińską;
– opracowanie przez dr Ewę Walińską dla Ministerstwa Finansów projektów prze-pisów prawnych o amortyzacji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych, sporządzone zgodnie ze zmianą ustaw o podatkach dochodowych (1997 r.);
– dokonane przez dr Ewę Walińską: analiza systemu rachunkowości finansowej
(Polska Agencja Prasowa SA, 1998), analiza i ocena funkcjonowania wewnętrznie wyodrębnionych podmiotów Elektrowni Bełchatów (1998–1999) dla potrzeb re-strukturyzacji, a także opracowanie zasad systemu budżetowania kosztów i con-trollingu dla kilku dużych polskich przedsiębiorstw (1998 r.);
– opracowanie przez dr Gabrielę Idzikowską i dr Zofię Owczarek opinii w spra-wie funkcjonowania systemu kontroli wewnętrznej w w spra-wielu przedsiębiorstwach oraz recenzji na temat zgodności systemu informatycznego kilku przedsiębiorstw z wymaganiami ustawy o rachunkowości;
– współpraca ze Stowarzyszeniem Księgowych w Polsce Oddział Okręgowy
w Łodzi, Zarządem Głównym SKwP oraz Krajową Radą Biegłych Rewiden-tów, m.in. w formie uczestnictwa pracowników Katedry w prowadzeniu kur-sów i szkoleń dla praktyków księgowości i kandydatów na biegłych rewidentów, opracowaniu programów szkoleń i materiałów dydaktycznych;
– współpraca z wieloma instytucjami i organizacjami w zakresie kształcenia i do-skonalenia zawodu księgowego w Polsce;
– popularyzacja wiedzy o nowych regulacjach rachunkowości oraz metodach
ra-chunku kosztów i rachunkowości zarządczej, np. w kilku cyklach artykułów „Gazety Gospodarczej Nowa Europa” (Przewodnik po rachunkowości, czerwiec 1995; Nowoczesna rachunkowość w zarządzaniu przedsiębiorstwami, styczeń
1996; Bilans dla każdego, wrzesień 1996; Rachunkowość w sterowaniu rentow‑
nością, styczeń 1997) oraz w specjalistycznych czasopismach, jak:
„Rachunko-wość”, „Przegląd Podatkowy”, „Monitor Rachunkowości i Finansów”.
Należy również wspomnieć o licznych konferencjach w Łodzi i regionie, prawie co roku organizowanych lub współorganizowanych przez Katedrę Rachunkowości. W latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych były to głównie konferencje, których celem było propagowanie nowoczesnego podejścia do rachunku kosztów i rachunko-wości zarządczej (koszty, ceny, decyzje). Od 1989 r. konferencje były często poświę-cane problemom przekształcania i dostosowywania rachunkowości polskiej do no-wych rynkodo no-wych warunków gospodarowania oraz umiędzynarodowienia regulacji rachunkowości, ich przystosowania do dyrektyw Unii Europejskiej i Międzynarodo-wych Standardów Rachunkowości. Nie zapomniano również o niezwykle istotnych problemach pojawiających się w systemach rachunkowości funkcjonujących w śro-dowisku informatycznym. Najistotniejsze tematy konferencji to:
– rachunek kosztów a polityka cenowa przedsiębiorstwa (1983 r.),
– rachunkowość i informatyka w zarządzaniu przedsiębiorstwem (1984 r.), – nowe standardy rachunkowości i sprawozdań finansowych (1990 r.),
– wpływ krajowych i międzynarodowych regulacji prawnych na proces
reformo-wania rachunkowości w Polsce (1992 r.),
– współczesne koncepcje rachunkowości w zarządzaniu organizacjami
gospodar-czymi (1994 r.),
– transformacja rachunkowości sektora publicznego (1996 r.), – najnowsze metody rachunkowości zarządczej (1997 r.),
– rachunkowość u progu XXI w. (1998 r.).
Pracownicy Katedry prowadzili również otwarte seminaria, które wzbudzały duże zainteresowanie w środowisku specjalistów rachunkowości.
Tematyka łódzkich konferencji zawsze nawiązywała do najbardziej istotnych i najnowszych trendów światowej rachunkowości oraz licznych problemów nurtują-cych polską rachunkowość okresu transformacji.
* * *
Przedstawione fakty i informacje są świadectwem – zbudowanej pod kierownictwem Profesor Alicji Jarugowej – ugruntowanej pozycji Łódzkiej Szkoły Rachunkowości. Katedra Rachunkowości UŁ stanowi, w odniesieniu do wielu zagadnień specjali-stycznych, dominujący ośrodek naukowy i dydaktyczny w kraju, a także coraz bar-dziej znany i liczący się ośrodek rangi międzynarodowej.
47