Międzynarodowy wśród innych

Stopień internacjonalizacji sieci

St

op

ie

ń

in

te

rn

ac

jo

n

a

li

z

ac

ji

fi

rm

y

67 "Wcześnie zaczynający" opisuje przykład przedsiębiorstwa, które nie posiada powiązań z partnerami zagranicznymi lub są one mało istotne. Pozostałe podmioty w sieci prezentują podobną charakterystykę. Dodatkowo, wiedza firmy o tym, jak skutecznie konkurować na rynku zagranicznym, jest ograniczona. W procesie dotychczasowego rozwoju nie rozwinęła bowiem doświadczenia, które umożliwiałoby dokonanie ekspansji zagranicznej. Biorąc pod uwagę brak wiedzy i doświadczenia, potencjalni partnerzy zagraniczny wykazują umiarkowane zaufanie w stosunku do możliwości nawiązania relacji. W przypadku

przedsiębiorstwa określanego jako "wczesny początkujący" najlepszą formą

internacjonalizacji wydaje się być skorzystanie z usług pośrednika, który posiada zasoby umożliwiające skuteczne konkurowanie na rynkach zagranicznych. Wybierając ścieżkę ekspansji zagranicznej firma będzie dążyć do minimalizacji ryzyka. Docelowy rynek zagraniczny powinien więc cechować się podobieństwem do rynku krajowego, co umożliwi wykorzystanie wiedzy i doświadczenia, zgromadzonych dotychczas na rynku lokalnym. Jeżeli przedsiębiorstwo posiada bogate zasoby, może zdecydować się na dokonanie bezpośredniej inwestycji zagranicznej poprzez przejęcie lub inwestycję typu greenfield. W ten sposób firma zyska możliwość szybszego zdobycia doświadczenia i zaufania podmiotów zagranicznych, które są niezbędne w celu zwiększenia zaangażowania w sieci relacji, jednak ryzyko takiej formy aktywności jest większe w porównaniu z wykorzystaniem usług pośrednika.

Wraz z rozwojem działalności "wcześnie początkujący" może nabyć cechy firmy określanej jako "samotny międzynarodowy". Jest to przedsiębiorstwo, które charakteryzuje się wysokim poziomem internacjonalizacji. Posiada więc dużą wiedzę o sposobie skutecznego konkurowania na rynkach zagranicznych, która wynika z doświadczenia zdobytego w procesie internacjonalizacji. Ze względu na zajmowaną pozycję rynkową ma również dostęp do zasobów zewnętrznych, które są oferowane przez pozostałych uczestników sieci. Firma ma zdolność do minimalizacji ryzyka wynikającego z funkcjonowania w środowisku międzynarodowym, co przejawia się podejmowaniem działań tak kosztownych, jak adaptacje produktowe. Ze względu na zaawansowany stopień internacjonalizacji pewną przeszkodą na drodze rozwoju przedsiębiorstwa jest koordynacja działań na różnych rynkach zagranicznych. Wysoki stopień internacjonalizacji firmy ma również pewną zaletę. Ze względu na fakt, że otoczenie, w którym funkcjonuje przedsiębiorstwo, cechuje się niskim stopniem internacjonalizacji, posiada ono zdolność wpływania na kształt istniejącej sieci. Pełniąc dominującą rolę, wpływa bowiem na ilość i siłę nawiązywanych relacji.

"Późno zaczynający" nie posiada bezpośrednich więzi z sieciami dostępnymi na rynkach zagranicznych, ponieważ, dokonując ekspansji zagranicznej, zdecydował się

68 na skorzystanie z usług pośredników. W ten sposób ogranicza własne możliwości zdobywania wiedzy na temat środowiska międzynarodowego. Dodatkowo, w porównaniu z innymi uczestnikami rynku, którzy cechują się rozwiniętą siecią relacji, ma małe możliwości wpływania na kształt relacji. Jego pozycja konkurencyjna na rynkach zagranicznych jest więc niekorzystna. "Późno zaczynający" posiada dwie możliwości rozwoju, które w znacznym stopniu zależą od rozmiarów firmy. W przypadku małych przedsiębiorstw powinna nastąpić specjalizacja w spełnianiu potrzeb określonego segmentu rynku nabywców. Konieczne jest więc znalezienie niszy rynkowej, która, dzięki elastycznemu dopasowaniu, umożliwi firmie dalszy rozwój. Jeżeli przedsiębiorstwo jest duże, jego zdolności adaptacyjne do potrzeb rynków zagranicznych są ograniczone. Możliwymi formami rozwoju dla firmy są wtedy takiej formy internacjonalizacji, jak przejęcie lub joint-venture. Ze względu na brak doświadczenia ich zastosowanie wiąże się jednak ze znacznym ryzykiem.

Określenie "międzynarodowy wśród innych" odnosi sie do przedsiębiorstwa o wysokim stopniu internacjonalizacji, które funkcjonuje w otoczeniu innych firm międzynarodowych, których sieci relacji są dobrze rozwinięte. Posiada więc możliwość czerpania zasobów od podmiotów zewnętrznych, a znaczna wiedza i bogate doświadczenie predysponują do skutecznego funkcjonowania na rynku. Szczególne znaczenie w tym zakresie ma koordynacja działalności poszczególnych filii zlokalizowanych na rynkach narodowych, a także kontrola pośredników występujących pomiędzy przedsiębiorstwem a nabywcą. Aby odnieść sukces, firma powinna elastycznie dopasowywać się do zmiennych warunków otoczenia, swoimi działaniami wyprzedzając poczynania konkurentów. Możliwości rozwoju przedsiębiorstwa sprowadzają się więc do postępującej penetracji rynku, która może być realizowana za pomocą takich form aktywności w procesie internacjonalizacji, jak fuzje, przejęcia i joint-venture.

W kolejnym modelu sieciowym autorstwa D. Blankenburg [1995] proces internacjonalizacji przedstawiany jest jako ciągła interakcja dwóch typów podmiotów, określanych jako zewnętrzni i wewnętrzni kreatorzy (rysunek 19). Do pierwszej z wyszczególnionych grup zaliczyć należy wszystkich uczestników sieci. Są to między innymi: klienci, konkurenci, dostawcy, doradcy oraz organy publiczne. Wewnętrzni kreatorzy są natomiast identyfikowani na poziomie samego przedsiębiorstwa.

W trakcie swojej działalności każda firma w pewnym zakresie zajmuje się obserwowaniem rynku, w celu uzyskania informacji na temat aktywności konkurentów lub wystąpienia okazji i szans dla własnego rozwoju. W związku z tym posiada wiedzę na temat poczynań innych podmiotów. Decyzja o dokonaniu ekspansji zagranicznej

69 Rysunek 19. Proces wejścia na rynki zagraniczne według modelu D. Blankenburga Źródło: [Blankenburg 1995, p. 380]

przez pozostałych uczestników sieci może więc stanowić bodziec dla firmy, który skłania do uczestnictwa w procesie internacjonalizacji. Występowanie opisanej relacji powoduje, że sieć ulega nieustannym zmianom, czyli modyfikuje istniejące warunki otoczenia, co skłania przedsiębiorstwa do adaptacji własnych strategii rozwoju do obowiązujących realiów gospodarczych [Dymitrowski, 2010, s. 10-11].

W badaniach dotyczących podejścia sieciowego na uwagę zasługuje również perspektywa eksponowana przez model sieciowy K. Fonfary [2009, 2012], według którego zachowanie firmy uczestniczącej w procesie umiędzynaradawiania determinuje osiągane wyniki. W celu ustalenia najbardziej optymalnego sposobu zachowania przedsiębiorstwa w procesie internacjonalizacji autor wyróżnia różnorodne typy zachowań. Charakterystykę sposobu zachowania przedsiębiorstwa w procesie internacjonalizacji tworzą trzy cechy firmy. Są to: otwartość na współpracę, formalizacja procesu internacjonalizacji oraz aktywność w kształtowaniu sieci powiązań. Biorąc pod uwagę realność występowania poszczególnych kombinacji cech w praktyce gospodarczej, zidentyfikowano cztery możliwe typy zachowań (tabela 6).

W zależności od przyjętego sposobu zachowania przedsiębiorstwo uzyskuje różnorodne wyniki działalności w procesie internacjonalizacji. Z biegiem czasu zachowanie przedsiębiorstwa może jednak ulec zmianie [Fonfara (ed.), 2012, p. 58]. Ze względu na fakt, że sieci biznesowe podlegają nieustannym modyfikacjom przez ich uczestników, zmienia się także otoczenie konkurencyjne przedsiębiorstw. Określony sposób zachowania firmy w dłuższej perspektywie może więc nie przynosić zamierzonych rezultatów, co skutkuje decyzją o przyjęciu nowej strategii rozwoju (np. otwarcia się na współpracę).

Działania zewnętrznych kreatorów

Działania wewnętrznych kreatorów

Proces wejścia na rynek zagraniczny

70 Tabela 6. Typologia zachowań przedsiębiorstwa w procesie internacjonalizacji eksponowana przez model sieciowy K. Fonfary

Opis: Cechy:

Typ A- "aktywny"

Buduje sieć formalnych relacji z podmiotami w procesie internacjonalizacji.  otwartość na współpracę  formalny proces internacjonalizacji  aktywne kształtowanie sieci powiązań Typ B - "uległy"

Biernie uczestniczy w sieci relacji z podmiotami w procesie internacjonalizacji.  otwartość na współpracę  spontaniczny proces internacjonalizacji  pasywne podejście do tworzenia sieci powiązań Typ C - "niezależny"

Unika uczestnictwa w sieci relacji z podmiotami w procesie internacjonalizacji i dąży do samodzielnej aktywności.  zamknięcie na współpracę  formalny proces internacjonalizacji

Typ D - "nieufny realista"

Dąży do unikania uczestnictwa w sieci relacji

z podmiotami w procesie internacjonalizacji jednak często jest do tego zmuszony

ze względu na dominację sieci.  zamknięcie na współpracę  spontaniczny proces internacjonalizacji  pasywne podejście do tworzenia sieci powiązań

Źródło: [Fonfara (red.), 2009, s. 58]

Modele sieciowe stanowią znaczący wkład w dorobek teoretyczny opisujący zagadnienia umiędzynaradawiania. Relacje występujące pomiędzy przedsiębiorstwami w procesie internacjonalizacji tworzą sieć licznych zależności. Na uwagę zasługuje fakt, że powiązania sieciowe w dwojaki sposób wpływają na internacjonalizację firm [Fonfara (red.), 2009, s. 52]. Mogą bowiem stanowić impuls do rozpoczęcia procesu ekspansji zagranicznej przedsiębiorstwa, jak również wpływać na niego, determinując kierunek i formę umiędzynaradawiania.

Biorąc pod uwagę cechy charakterystyczne procesu internacjonalizacji przedsiębiorstwa eksponowane przez podejście sieciowe, należy wyróżnić dwie składowe. Są to zasoby będące w posiadaniu firmy oraz relacje tworzone z innymi podmiotami na rynkach zagranicznych. Zgodnie z informacjami przedstawionymi we wcześniejszej części

71 niniejszej rozprawy doktorskiej wymienione elementy w istotny sposób wpływają na działalność innowacyjną przedsiębiorstwa.

Dotychczasowe badania naukowe w zakresie internacjonalizacji umożliwiły stworzenie licznych modeli umiędzynaradawiania przedsiębiorstw. Każda koncepcja charakteryzuje się eksponowaniem pewnych cech szczególnych, które tłumaczą niektóre aspekty zachowań firm dokonujących ekspansji zagranicznej, nie wyjaśniając jednak wszystkich wątpliwości. W celu przyjęcia możliwie obiektywnej perspektywy badawczej do procesu internacjonalizacji, konieczne jest dokonanie analizy opierającej się na jednoczesnym wykorzystaniu wartości dodanej zaprezentowanej nie w pojedynczej, a kilku koncepcjach [Dymitrowski, 2010, s. 11]. W tabeli 7 zostały więc zawarte najważniejsze składowe zagadnienia internacjonalizacji, prezentowane przez poszczególne modele internacjonalizacji.

Tabela 7. Składowe procesu internacjonalizacji eksponowane przez poszczególne modele Model internacjonalizacji Eksponowane składowe

Model Uppsala

 zasoby firmy (w szczególności

wiedza i doświadczenie)

 relacje z innymi podmiotami

 formy internacjonalizacji

Modele innowacyjne  zasoby firmy

 formy internacjonalizacji

Paradygmat eklektyczny  formy internacjonalizacji

 relacje z innymi podmiotami Podejście strategiczne

 zasoby firmy

 relacje z innymi podmiotami

 formy internacjonalizacji

Modele sieciowe  zasoby firmy

 relacje z innymi podmiotami Źródło: Opracowanie własne

W modelu Uppsala ekspansja zagraniczna jest zależna od zasobów będących w posiadaniu przedsiębiorstwa, w szczególności wiedzy i doświadczenia. Etapowy charakter

72 modelu akcentuje istotność poszczególnych form internacjonalizacji. Zmodyfikowana wersja modelu Uppsala, podobnie jak modele sieciowe, akcentuje również znaczenie relacji nawiązywanych dla rozwoju firmy na rynkach zagranicznych. W przypadku modeli innowacyjnych istotne są zasoby firmy, które warunkują możliwość przystosowania się do specyfiki otoczenia międzynarodowego oraz stosowane formy internacjonalizacji. Paradygmat eklektyczny eksponuje istotność form internacjonalizacji, w szczególności bezpośrednich inwestycji zagranicznych, natomiast jego zmodyfikowana wersja odwołuje się również do relacji nawiązywanych przez firmę z innymi podmiotami. W podejściu strategicznym ważne są zasoby firmy, relacje nawiązywane z innymi podmiotami oraz stosowane formy internacjonalizacji. W przypadku modeli sieciowych rozważania naukowców koncentrują się na zasobach będących w posiadaniu podmiotów oraz nawiązywanych relacjach, które wpływają na proces internacjonalizacji firmy.

Z informacji przedstawionych w tabeli 7 wynika więc, że proces internacjonalizacji dotyczy trzech głównych aspektów rozwoju przedsiębiorstwa. Są to: zasoby firmy, relacje nawiązywane przez przedsiębiorstwo z podmiotami na rynkach zagranicznych oraz formy działalności na rynkach zagranicznych (formy internacjonalizacji). Dodatkowo, warto zwrócić uwagę na fakt, że pomiędzy wyszczególnionymi składowymi procesu internacjonalizacji zachodzą pewne zależności (rysunek 20).

Rysunek 20. Wzajemna zależność zasobów i relacji tworzonych przez firmę z innymi podmiotami oraz form internacjonalizacji

Źródło: Opracowanie własne