W artykule pokazano, iż typografia nie jest odbierana tylko na poziomie percepcyj-nym i poznawczym czy estetyczpercepcyj-nym, ale znacznie angażuje się ona także w tworzenie subiektywnych odczuć u odbiorców (wzbudzając afekt), przez co wpływa na odbiór i ocenę treści. Mając to na uwadze, uważa się, że projektant, wybierając krój pisma, nie powinien kierować się tylko własnymi upodobaniami czy modą. Niezbędne jest bowiem uwzględnienie tego, kto ma być odbiorcą przekazu oraz jakie funkcje względem treści ma spełniać typografia. Przykładowo, jeśli celem nadawcy komunikatu jest zachęcenie do przeczytania tekstu, powinien użyć kroju popularnego w grupie odbiorców. W tym wypadku wskazany będzie inny font dla pokolenia osób starszych, czytających dużo książek złożonych dwuelementowymi, klasycznymi pismami szeryfowymi, a inny dla pokolenia młodych ludzi, używających na co dzień Internetu, smartfonów i tabletów, w których przeważnie stosowane są kroje jednoelementowe. Natomiast gdyby komunikat był kierowany do osób żyjących w latach 30. na terenie Niemiec, wskazane byłoby użycie fraktury. Znaczące jest jednak to, iż mimo prowadzonych od dziesięcioleci badań
168
Małgorzata Ciesielska
percepcji krojów pisma świadomość w tym zakresie wśród projektantów oraz zastoso-wanie w praktyce typograficznej są znikome. Trudno jednoznacznie stwierdzić, na czym polega problem. Z jednej strony naukowcy podejmują badania, nie wnikając głębiej w zagadnienia typograficzne, np. używają mało popularnych w grupie projektantów krojów pism, a materiały badawcze nie są opracowywane z odpowiednią dbałością typograficzną – tzn. nie są kontrolowane takie zmienne, jak kerning (odległości między parami znaków), tracking (odległości między literami), rodzaj papieru i technika druku, interlinia (odstępy międzywierszowe) itp. Z drugiej strony projektanci wykazują małe zainteresowanie badaniami naukowymi i skupiają się na intuicyjnym poszukiwaniu najlepszych rozwiązań. Mając to na uwadze, środowiska naukowe zgodnie uważają, że nadal istnieje potrzeba prowadzenia rzetelnych badań nad percepcją krojów pisma, a szczególnie badań interdyscyplinarnych, które będą uwzględniały wiedzę typo-graficzną (Bessemans 2011). Jorge Frascara podkreśla znaczenie badań naukowych skoncentrowanych na odbiorcy komunikatu wizualnego, uważa, że jakość komunikacji wyraża się w zmianach, jakie zachodzą w odbiorcach pod wpływem projektu (Frascara 2012), podobnie Rudolf Arnheim zaznacza, iż „niezbędna jest wnikliwa analiza tego, co właściwie widzą adresaci tych obrazów (komunikatów wizualnych), gdy na nie patrzą”
(Arnheim 2011: 365). Prowadzenie interdyscyplinarnych badań nad pozapercepcyjnym oddziaływaniem kroju pisma na odbiór treści mogłoby dużo wnieść do wielu dziedzin życia, szczególnie w obszarze edukacji. Pozwoliłoby to projektować świadomie ma-teriały edukacyjne w taki sposób, by wzbudzały większą motywację, nie wywoływały nadmiernego obciążenia poznawczego, sprzyjały rozumieniu treści i zapamiętywaniu.
Bibliografia
A Brief History of Avant Garde. Thinking for a Living. Dostępne na: http://www.thinkingforaliving.
org/archives/147 (14.08.2015).
Alter A.L., Oppenheimer D.M. (2006). Predicting short-term stock fluctuations by using processing fluency. Proceedings of the National Academy of Sciences, 103, s. 9369–9372.
Alter A.L., Oppenheimer D.M. (2009). Uniting the tribes of fluency to form a metacognitive nation. Personality and Social Psychology Review, 13 (3), s. 219–235.
Arnheim R. (2011). Myślenie wzrokowe. Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
Baines P., Haslam A. (2010). Pismo i typografia, przeł. D. Dziewońska. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Berlyne D.E. (1958). The influence of complexity and novelty in visual figures on orienting responses. Journal of Experimental Psychology, 55 (3), s. 289–296.
Bessemans A. (2011). Research in Typography. W: M. Oslislo (red.), LAPIKON Ala ma font(a) – typography workshop: designing typefaces for children’s book Ala ma font(a) – warsztaty
169
Emocjonalne życie liter. Nieświadomy wpływ właściwości kroju pisma na preferencje
projektowania krojów pism przeznaczonych do publikacji dla dzieci. Katowice: Akademia Sztuk Pięknych 2011. Dostępne na: http://issuu.com/warsztatgraficznyewasatalecka/docs/lapi-kon_3_jan_small (19.02.2015).
Bierkowski T. (2008). O typografii. Gdańsk: Czysty Warsztat.
Bringhurst R. (2008). Elementarz stylu w typografii, przeł. D. Dziewońska. Kraków: Wydawnictwo d2d.
Carolingian minuscule. Encyclopædia Britannica. Dostępne na: http://www.britannica.com/
EBchecked/topic/96555/Carolingian-minuscule (14.08.2015).
Chwałowski R. (2002). 451, czyli typografia bez papieru. Dostępne na: http://www.typografia.
ogme.pl/artykuly/13-typografia-internetowa/6-451-czyli-typografia-bez-papieru (15.09.2015).
Diemand-Yauman C. i in. (2010). Fortune favors the bold (and the italicized): Effects of dis-fluency on educational outcomes. Cognition, doi:10.1016/j.cognition.2010.09.012. Dostępne na: https://web.princeton.edu/sites/opplab/papers/Diemand-Yauman_Oppenheimer_2010.
pdf (19.02.2015).
Felici J. (2006). Kompletny przewodnik po typografii. Zasady doskonałego składania tekstu, przeł.
M. Kotwicki, P. Biłda. Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
Frascala J. (2012). Research, design, and the kind of design we need. Research in graphic design.
Graphic design in research. 3rd International Graphic Design Conference AGRAFA 2012 Articles.
Katowice: Akademia Sztuk Pięknych 2011. Dostępne na: http://issuu.com/warsztatgraficzny-ewasatalecka/docs/research_in_graphic_design_issuu?e=2876629/2849800 (10.09.2015).
Frutiger A. (2005). Człowiek i jego znaki, przeł. C. Tomaszewska. Warszawa: Wydawnictwo Do/
Optima.
Historia Apolonii. Polska Litera. Dostępne na: http://www.polskalitera.pl/historia-apolonii/
(14.08.2015).
Jacoby L.L., Kelley C.M., Dywan J. (1989). Memory attributions. W: H.L. Roediger, F.I.M. Craik (red.), Varieties of memory and consciousness: Essays in honour of Endel Tulving (s. 391–422).
Hillsdale, NJ: Erlbaum.
Kolańczyk A., Fila-Jankowska A., Pawłowska-Fusiara M., Sterczyński R. (2004). Serce w rozumie.
Afektywne podstawy orientacji w otoczeniu. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Licko Z. (1990). Do You Read Me?, Emigre, 15.
Lund O. (1999). Knowledge Construction in Typography. The Case of Legibility of Sans Serif Typefaces. Reading: The University of Reading.
Maruszewski T. (2011). Psychologia poznania. Umysł i świat. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Morison S. (1930). First Principles of Typography. The Fleuron, 7, s. 61.
Mrowczyk J. (2008). Niewielki słownik typograficzny. Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
Norman D.A. (2015). Wzornictwo i emocje. Dlaczego kochamy lub nienawidzimy rzeczy powsze-dnie, przeł. D. Skalska-Stefańska. Warszawa: Arkady.
170
Małgorzata Ciesielska
Novemsky N., Dhar R., Schwarz N., Simonson I. (2007). Preference fluency and consumer choice.
Journal of Marketing Research, 44, s. 347–356.
Playbill for The Final Masquerade. Victoria and Albert Museum. Dostępne na: http://www.vam.
ac.uk/users/node/8382 (14.08.2015).
Reber R., Winkielman P., Schwarz N. (1998). Effects of perceptual fluency on affective judgments.
Psychological Science, 9, s. 45–48.
Reber R., Schwarz N., Winkielman P. (2004). Processing fluency and aesthetic pleasure: Is beauty in the perceiver’s processing experience? Personality and Social Psychology Review, 8, s. 364–382.
Scaglione J., Meseguer L., Henestrosa C. (2013). Jak projektować kroje pisma. Od szkicu do ekranu. Kraków: Wydawnictwo d2d.
Scher P. (2008). Serious Play. TED. Dostępne na: http://www.ted.com/talk Spencer Spencer s/
paula_scher_gets_serious?language=pl (14.08.2015).
Schwarz N., Clore G.L. (2007). Feelings and Phenomenal Experiences. W: A.W. Kruglanski, E.T Higgins (red.), Social psychology. Handbook of basic principles (s. 385–407). New York:
Guilford Press.
Simmons J.P., Nelson L.D. (2006). Intuitive confidence: Choosing between intuitive and unin-tuitive alternatives. Journal of Experimental Psychology, 135, s. 409–428.
Spencer H. (1968). The Visible Word. London: Lund Humphries.
Suen C.Y., Dumont N., Dyson M., Tai Y.-C., Lu X. (2011). Evaluation of Fonts for Digital Pu-blishing and Display. Proceedings of the International Conference on Document Analysis and Recognition, s. 1424–1436.
Świątek R. (2010). Lucæ Succeſſori. Typografia po polsku. Dostępne na: http://rafal.towarzysze.
com/tag/giserzy-czcionek-w-polsce/ (14.08.2015).
Szymańska B., Kolańczyk A. (2002). Zmiana znaczenia afektywnego pojęć w kontekście zadania.
Studia Psychologiczne, 40, s. 151–160.
Tschichold J. (2011). Nowa typografia. Podręcznik dla tworzących w duchu współczesności, przeł.
E. Borg. Łódź: Wydawnictwo Recto Verso [pierwodruk: 1928].
Unger G. (2011). Kiedy czytamy. W: P. Dębowski, J. Mrowczyk (red.), WIDZIEĆ/WIEDZIEĆ. Wybór najważniejszych tekstów o dizajnie. Kraków: Karakter.
Warde B. (2011). Kryształowy kielich. Czy druk powinien być niewidoczny. W: P. Dębowski, J. Mrowczyk (red.). WIDZIEĆ/WIEDZIEĆ. Wybór najważniejszych tekstów o dizajnie (s. 37–46).
Kraków: Karakter.
Willberg H., Forssman P. (2004). Pierwsza pomoc w typografii. Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
Winkielman P., Cacioppo J.T. (2001). Mind at ease puts a smile on the face: Psychophysiological evidence that processing facilitation leads to positive affect. Journal of Personality and Social Psychology, 81, s. 989–1000.
Winkielman P., Schwarz N., Fazendeiro T., Reber R. (2003). The hedonic marking of processing fluency: Implications for evaluative judgment. W: J. Musch, K.C. Klauer (red.), The psychology
Emocjonalne życie liter. Nieświadomy wpływ właściwości kroju pisma na preferencje
of evaluation: Affective processes in cognition and emotion (s. 189–217). Mahwah, New Jersey:
Erlbaum.
Winkielman P., Halberstadt J., Fazendeiro T., Catty S. (2006). Prototypes are attractive because they are easy on the mind. Psychological Science, 17 (9), s. 799–806.
Winkielman P., Huber D.E., Olszanowski M. (2011). Dynamiczne związki: Rola płynności prze-twarzania w afekcie i procesach wartościowania. W: W. Błaszczak, D. Doliński. (red.), Dynamika emocji: Teoria i praktyka (s. 60–87). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Zachrisson B. (1970). Studia nad czytelnością druku, przeł. K. Chocianowicz, J. Hyc. Warszawa:
Wydawnictwo Naukowo-Techniczne.
Zajonc R.B. (1968). Attitudinal effects of mere exposure. Journal of Personality and SocialPsy-chology, 9, s. 1–27.
Zajonc R.B. (1985). Uczucia a myślenie. Nie trzeba się domyślać, by wiedzieć, co się woli. Prze-gląd Psychologiczny, 1, s. 27–72.
173
Mariusz Wszołek Uniwersytet Wrocławski Krzysztof Moszczyński Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej