Na podstaw ie trak tatu wersalskiego oraz kon- w encyj paryskiej i w arszaw skiej w ykonuje Rząd Rzplitej pew ne fu nkcje ad m inistracyjne n a te
renie wolnego m. Gdańska. Należy tu: 1) adm in.
c e l n a w ykonyw ana przez urzędników gdań
skich p o d nadzorem i kontrolą polskiego cen
tralnego zarządu celnego, 2) adm in. k o l e j o w a z pewmemi ograniczeniam i w strefie p o r
tow ej, za w yjątkiem kolei lokalnych, 3) adm in.
p o c z t o w a i t e l e g r a f i c z n a w zakresie połączeń Rzplitej z Gdańskiem, zagranicą i p o r
tem gdańskim , 4) adm in. s p r a w z a g r a n i c z n y c h wolnego m iasta.
Na obszarze wolnego m. Gdańska istnieją następujące p o l s k i e u r z ę d y : 1) Komisa- rja t Rzplitej z Gen. Komisarzem R zplitej P.
jako przedstaw icielem dyplom atycznym Rządu Rzplitej, spraw ującym całokształt agend i in teresów P aństw a Polskiego n a terenie wolnego m iasta w raz z 2) wydziałem w ojskow ym , 3) pełnom ocnikiem K om isarza generalnego dla h andlu zagranicznego, 4) kasą rządową, 5) urzę
dem m arynarki handlow ej, 6) etapem urzędu em igracyjnego, 7) delegaturą P ro k u ra lo rji ge
neralnej, dalej 8) Naczelny Insp ek to rat ceł, 9) D yrekcja kolei państw ow ych, 10) D yrekcja Poczt i Telegrafów.
V . Skarbowość.
I. T w o r z e n i e j e d n o l i t e g o s y s t e m u s k a r b o w e g o .
Ziemie obecnej Rzpltej Polskiej wchodziły do 1918 r. w skład trzech państw zaborczych, Ro
sji, P rus i Austrji, podlegając w ten sposób trzem zupełnie odm iennym system om skarbo
wym. W ojna światowa w prow adziła tu jeszcze dalsze zam ieszanie, inaczej bowiem ukształto
wały się stosunki skarbow e na terytorjum oku
pacji niem ieckiej — w Królestwie Kongresowem, inaczej na terenie okupacji austro-w ęgierskiej, inaczej w reszcie na terytorjum zaboru rosyj
skiego poza Królestwem Kongresowem. Trochę też różniły się od siebie w krajow em ustaw o
daw stw ie skarbow em Galicja i Śląsk Cieszyński, odm iennie zaś wyglądały stosunki n a skraw kach Spiszą i Orawy, przyłączonych do Polski od W ęgier. Inaczej w reszcie n a tery to rju m b. za
boru pruskiego ukształtow ały się w czasach przejściow ych po w ojnie stosunki skarbow e na Górnym Śląsku, oraz w częściach Poznańskiego, objętych pow staniem w ielkopulskicm i w czę
ściach jego poza t. zw. linją dem arkacyjną i na Pom orzu. Przy pow staw aniu tedy Rzpltej P ol
skiej istniał chaos w dziedzinie skarbow ej, który należało jaik najrychlej uporządkow ać i zunifi
kować, lak pod względem adm inistracji sk a r
bowej, ja k i ustaw odaw stw a skarbowego. Do
konano tego w latach 1919— 1922, jeśli chodzi o adm inistrację skarbow ą, unifikacja zaś sy
stem u skarbow ego, w szczególności podatko
wego. dokonała się pow olniej, bo w latach 1919— 1926.
U nifikacja ta odbyw ała się w niezm iernie trudnych w arunkach, gdyż równocześnie trzeba było dbać z większą jeszcze siłą o dostateczne środki dla skarbu, który był pusty, m iał zaś do spełnienia nadzw yczaj poważne zadania, bo do
starczenie środków dla organizacji zupełnie od now a całego państw a, z natu ry w większej czę
ści ubogiego, a w dodatku zniszczonego przez w ojnę św iatow ą i prowadzącego jeszcze w 1920 r.
w ojnę z Sowietami. Tow arzysząca w związku z tern form ow aniu się państw a inflacja pieniężna utru d n iała jeszcze b ardziej pracę organizacyjną.
P rzy pracy tej nie rozporządzano dośw iadczo
nym aparatem urzędniczym , gdyż Polacy poza A ustrją nie byli dopuszczani do służby rządo
w ej; trzeba było więc stw orzyć i nowy ap arat urzędniczy. W reszcie stosunki gospodarcze i k u l
turalne były w nowem państw ie niezm iernie różnolile, z przew agą ludności o niskim pozio
mie kultury i oświaty, przyzw yczajonej do pry
m ityw nych form gospodarstw a pryw atnego i p ań stwowego. W szystkie te okoliczności zaciążyły na kierunku, w jakim poszedł rozw ój skarbo- wości polskiej, ja k i na jej losach.
II. W ł a d z e .
W edług K onstytucji z 17. III. 1921 r. w ł a d z ą u s t a w o d a w c z ą w zakresie skarbow o- ści są Sejm z Senatem. Zgodnie z art. 6 Kon
stytucji zaciągnięcie pożyczki państw ow ej, po
zbycie, zam iana i obciążenie nieruchom ego m a
ją tk u państwowego, nałożenie podatków i opłat publicznych, ustanow ienie cel i m onopoli,
usta-Skarbowość 55
lenie system u m onetarnego i przyjęcie gw aran
cji finansow ej przez państw o mogą nastąpić tylko w drodze ustawy, przyczem (art. 10) wnio- slki i projekty ustaw, pociągające za sobą wy
datki ze sk arb u państw a, m uszą podaw ać spo
sób ich pokrycia. Ustawa konstytucyjna z 2.
VIII. 1928 r. dopuściła w ydaw anie rozporządzeń z mocą ustaw y przez P rezydenta R zpltej w razie konieczności, w okresie między rozw iązaniem a zebraniem się now ych izb. Zakres tych ro zp o rządzeń w dziedzinie skarbow ości jest bardzo ograniczony, gdyż nie mogą się tyczyć wyżej w ym ienionych spraw , ani też p arlam entarnej kontroli długów, ani wreszcie umów handlo
wych.
W ł a d z ę w y k o n a w c z ą w dziedzinie skarbow ości spraw uje M i n i s t e r S k a r b u ; zastępują go w icem inistrowie (1—3) w pow ie
rzonym im zakresie działania. W ykonyw a on sw ą władzę przy pom ocy M i n i s t e r s t w a S k a r b u , dzielącego się obecnie (1931) na 8 d e p a r t a m e n t ó w , podzielonych znów na wydziały. Przy M inisterstw ie istnieje szereg bez
pośrednio odeń zależnych instytucyj, ja k Dy
rekcje Monopoli Państw ow ych. U rząd Kontroli Ubezpieczeń, K om isarjat Bankowy, U rząd P o życzek Państw ow ych, M ennica i t. d.
O r g a n i z a c j a w ł a d z n i ż s z y c h opiera się na ustaw ie z 31. VII. 1919 r. z późniejszem i zm ianam i i jest w zorow ana w dużej m ierze na daw nych wzorach rosyjskich. D rugą instancją dla wszystkich spraw skarbow ych, prócz cel
nych, są I z b y S k a r b o w e . Jest ich 15, a nadto W ydział Skarbowy Śląski, który obok funkcyj Izby Skarbow ej adm inistruje autono
m iczną skarbow ością W ojew ództw a Śląskiego.
O bejm ują one z reguły terytorjum W ojew ódz
twa, w yjątkow o dwóch (tarnopolsko-stanisła- wowska) lub jednego m iasta (W arszawa). W ł a d z e I. i n s t a n c j i są w yspecjalizow ane. Są niem i: 1) Urzędy skarbow e podatków b ez p o średnich i op łat (345), obejm ujące z reguły po
w iat; 2) Urzędy Skarbowe akcyz i m onopoli skarbow ych (67), obejm ujące po k ilk a pow iatów i posiłkujące się w sw ej pracy specjalnym k o r
pusem „K ontroli Skarbow ej“ ; 3) Kasy skarbow e (275), po jednej zazw yczaj w każdym powiecie, stojące w zw iązku z C entralną Kasą Państw ow ą przy M inisterstw ie. Obok tego w b. zaborach austrjackim i pruskim istnieją Urzędy K ata
stralne, a w calem państw ie kilka Urzędów spe
cjalnych opłat stem plow ych i podatku spadko
wego.
Z a r z ą d c e ł sp raw u ją w drugiej instancji D y r e k c j e Ce ł , których jest 4; podlegają im u r z ę d y c e l n e (197) i e k s p o z y t u r y ich (32), spraw ujące sw e funkcje p rzy pomocy k o r
pusu „Straży G ranicznej“.
Organizację tę uzupełnia utw orzona w 1921 r.
N a j w y ż s z a I z b a K o n t r o l i P a ń s t w a , w ładza n a praw ach M inisterstw a, bezpośrednio poddana Prezydentow i Rzpltej, k tó ra przy po mocy Izb Okręgowych m a obowiązek faktycz
nego badania gospodarki oraz spraw dzania ra chunkowości poszczególnych urzędów i p rze d siębiorstw państw owych, ja k i spraw dzania p ań stwowych ogólnych zam knięć rachunkow ych.
N a j w y ż s z y T r y b u n a ł A d m i n i s t r a
c y j n y (ust. z 3. VIII. 1922) jest znowuż po
w ołany do orzekania o legalności zarządzeń, w ydanych przez ostatnie instancje w ładz sk a r
bow ych w toku odw ołania się interesow anych.
Przew idziana przez K onstytucję p arla m en tarn a K o m i s j a k o n t r o l i d ł u g ó w p a ń s t w a wykonyw a kontrolę w dziedzinie obciążenia państw a; jest ona obow iązana przy n ajm n iej raz n a rok składać Sejmowi spraw ozdanie o stanie długów państw ow ych w raz z odpow iedniem i wmioskami, oraz co pól roku ogłaszać wykaz sta n u długów.
W powyższej jednolitej organizacji stanowi wyłom W o j e w ó d z t w o Ś l ą s k i e . Na po d staw ie statu tu organizacyjnego z 15. VII. 1920 posiada ono daleko idącą autonom ję n a polu skarbow em . A dm inistracja tego wojew ództw a poza dziedzinam i, zastrzeżonem i dla państw a, należy do ustaw odaw stw a śląskiego, jest opła
cana bezpośrednio przez sk a rb śląski i w yko
nyw ana przez śląskich urzędników . Autono
m iczną adm inistrację skarbow ą prow adzi tu, ja k w spom nieliśm y już w yżej, W ydział Skarbowy Urzędu W ojew ódzkiego, spraw ujący równocze
śnie fu nkcje Izby Skarbow ej. Dodamy tu odrazu, że w zakresie danin publicznych z polskiego ustaw odaw stw a skarbow ego zyskują moc w W oj.
Śląskiem tylko te ustaw y, k tóre są w yraźnie rozciągnięte n a nie. Takie ustaw y objęły ju ż jed n ak całość skarbow ości tak, że system p o datkow y śląski jest jednakow y z polskim i je dynie nie obow iązują tu państw ow y podatek budynkow y m iejski i opłaty na fundusz dro gowy. Skarb śląski obow iązany jest oddaw ać z pobranych danin publicznych pew ną część skarbow i Rzpltej (jedynie dochody z m ajątk u państwowego, z nadzw yczajnego podatku m a ją t
kowego i z ceł idą w prost do skarbu państw a).
Część tę oblicza się według form uły: ‘ gdzie c oznacza wpływy podatkow e sk a rb u ślą
skiego, d — państwowego w raz ze Śląskiem, a — liczbę ludności Śląska, b — liczbę ludności całego państw a.
III. S y s t e m d o c h o d ó w .
System dochodów skarbow ych Rzpltej P o l
skiej jest już obecnie jednolity (z wyżej zazna
czonym w yjątkiem co do śląska), nie jest on jed n ak oryginalny i sam oistny, o d b ija ją się bo
wiem n a nim w ybitnie wpływy przedw ojennego ustaw odaw stw a rosyjskiego, którego nieskom pli
kow ane form y nadaw ały się najbardziej do stan u i przyzw yczajeń najw iększej części lud
ności. M niej silnie uw ydatnia się wpływ u sta w odaw stw a austrjackiego, do którego system polski zbliża się rozw inięciem podatków p rzy chodowych i subsydjarnym charakterem p o d a tk u dochodowego. W pływ niem iedko-pruskiego ustaw odaw stw a odbija się w k o nstrukcji po
datków pośrednich, podczas gdy p odatki obro
towe i opłaty skarbow e zbliżają się do dawnego system u austrjackiego. Od w szystkich jednak przedw ojennych ustaw odaw stw państw zabor
czych system polski skarbow y odróżnia się sil
nym rozw ojem m onopoli skarbow ych.
56 Skarbowość
D ochody państw ow e sk ład ają się z następ u jących pozycyj, które tu grupujem y według ter- m inologji i klasyfikacji budżetu polskiego:
A. D o c h o d y a d m i n i s t r a c y j n e s ta now ią drobniejszą, lecz w zrastającą, bardzo róż- nolitą pozycję, sk ład ającą się z różnych opłat adm inistracyjnych, sądowych i zwrotów. Figu
ru ją one w budżetach poszczególnych m ini
sterstw .
B. P o d a t k i b e z p o ś r e d n i e Składają się z następujących podatków :
1. P o d a t e k g r u n t o w y , który jest od
imienny w każdej dzielnicy i opiera się na sta rych ustaw ach państw zaborczych. Stawki jego są oznaczone w stałych kwotach, zależnie od rodzaju upraw y i klas jakości ziemi. Ciężar jego jest w skutek tego nierów nom ierny nielylko m ię
dzy dzielnicam i, lecz i w ew nątrz każdej z nich, i nie odpow iada obecnym różnicom dochodo
wości gruntów . Połączony on jest obecnie (ust.
z 15. VI. 1923) z degresją (obniżką do połowy) dla m ałych płatników , a z pro g resją dla płat
ników ponad 106 zł. podatku (około 48 ha), za
czynającą się od 10%-owego, a dochodzącą do 100%-owego dodatku.
2. P o d a t e k o d n i e r u c h o m o ś c i m i e j s k i c h i niektórych (nierolniczych) w iej
skich wynosi obecnie 7% od dochodu z k om or
nego lub w artości czynszowej.
3. P o d a t e k o d l o k a l i , objętych ochroną lokatorów , płacą lokatorzy. W ynosi on 8% od kom ornego, z czego 4% pobierają m iasta, a pań
stwowy fundusz rozbudow y m iast i fundusz kw aterunkow y w ojskow y po 2%. Z tego tytułu, jako podatek o specjalnem przeznaczeniu, nie jest uwidoczniony w budżecie w dochodach państw a.
4. P o d a t e k o d p l a c ó w n i e z a b u d o w a n y c h wynosi 0,5% lub 1% w artości p la ców w m iastach. Idzie on na rzecz państw o
wego funduszu rozbudow y, dlatego też nie p rz e chodzi przez budżet państwowy.
5. P o d a t e k p r z e m y s ł o w y . Jedną część tego podatku stanow i opłata patentow a za w yku
pyw ane corocznie św iadectwa przem ysłow e; wy
sokość jej zależy od rodzaju, wielkości i siedziby przedsiębiorstw a. D ruga część, podatek obroto
wy, wynosi zasadniczo 2% od ceny każdego sprzedanego tow aru, co w niek tó ry ch dziedzi
nach jest obniżone do 1, a naw et % %. N iektóre zajęcia przem ysłow e i handlow e (drobniejsze) plącą podatek tylko w form ie patentu, inne zaś (wolne zawody) tylko w form ie obrotowego po
d atk u ; z reguły płaci się obie form y. Jest to n ajw ydajniejszy dla państw a podatek bezpo
średni.
6. P o d a t e k o d k a p i t a ł ó w i r e n t o b ciąża obecnie dochody z kapitałów , wypożyczo
nych na hipoteki przez przedsiębiorstw a, obo
w iązane do publicznego składania rachunków (10%), dochody um ówione w k o ntraktach o wy
dobycie ropy i ciał kopalnych (20%) i dochody z rachunków bieżących i z zabezpieczonych rachunków on cali (0,54% od cyfr procento
wych). P apiery procentow e są od niego z reguły wolne.
7. P o d a t e k d o c h o d o w y obciąża ogólne dochody, wynoszące ponad 1.500 zł. (minimum
egzystencji) stopą progresyw ną 2— 40% dla osób fizycznych, a 2—25% dla osób praw nych.
Osobno opłaca się ten podatek od dochodów z płac, em erytur i uposażeń służbowych; jest on wówczas płatny w drodze potrącenia, a stopa wynosi 1,5— 25% przy m inim um nieopodalko- wanem 2.500 zł.
8. P o d a t e k w o j s k o w y płacą niezdolni do służby w ojskow ej oraz zaliczeni do pospoli
tego ruszenia lub rezerwy, w form ie stałej staw ki 10 do 20 zł. i pewnego dodatku do p o datk u dochodowego.
9. N a d z w y c z a j n e p o d a t k i : a) D a n i n a 1 a s o w a z r. 1923, której resztki je szcze się obecnie ściąga, przyczem przechodzą one przez budżet M inisterstw a Robót publicz
nych, b) P o d a t e k m a j ą t k o w y z r. 1923, ustalony na rzecz przeprow adzenia reform y w a
lutow ej w skontyngentow anej kw-ocie 1 mi- lja rd a fr. zł., p łatnej w ciągu 3 lat. Do końca 1926 r. dał on jednak tylko 30% i obecnie ściąga się jeszcze jego uzupełnienia do w yso
kości 40—50% pierw otnego kontyngentu.
C. P o d a t k i p o ś r e d n i e .
1. W form ie a k c y z od fabrykatów o p o d at
kow ane są: cukier, piwo, wino, miód, oleje m ineralne, drożdże, kw as octowy, zapalniczki, k arty do gry.
2. W form ie a k c y z o w y c h o p ł a t p a t e n t o w y c h opodatkow ane są : a) pro d u k cja wina, miodu, drożdży, spirytusu i trunków a l
koholowych, piw a, cukru, tutek do papierosów , b) sprzedaż napojów alkoholow ych, c) transport spirytusu i napojów spirytusow ych poza kole
jam i i statkam i.
3. M o n o p o l e s k a r b o w e obejm ują:
a) sprzedaż spirytusu i czystych w ódek niega- tunkow ych, b) sprzedaż i wyrób tytoniu, p a pierosów, cygar i tabaki, c) obrót solą (w b. za
borze au strjack im rów nież i produkcję), d) wy
rób zapałek (monopol ten jest w ydzierżawiony), oraz e) loterję państw ową.
4. C ł a obciążają z reguły przywóz, w yjątko
wo tylko wywóz. Są one praw ie wyłącznie od wagi lub sztuki i noszą ch a rak te r wybitnie p ro tekcyjny. Autonom iczna taryfa celna jest obni
ż an a w trak tata ch handlow ych, zaw ieranych ogólnie n a zasadzie największego uprzyw ilejo
w ania. T aryfa m aksym alna, stosow ana do państw , nie m ających z Polską uregulow anych stosunków handlowych, jest dw a razy wyższa od
autonom icznej.
D. P o d a t k i o b r o t o w e i o p ł a t y s k a r - b o w e.
1. Budżety polskie zaliczają tu p o d a t e k s p a d k o w y i o d d a r o w i z n . Opiera się on jeszcze częściowo na przepisach państw za
borczych. Jest on progresyw ny, zależy od w iel
kości otrzym anej schedy i stopnia p o k re
wieństwa. W ynosi 2—60%, przyczem -wolne jest od podatku tylko nabycie m a jątk u do 3.000 zł., a w I-szyrn stopniu pokrew ieństw a do 10.000 zł.
2. O p ł a t y s t e m p ł o w e od przeniesienia własności nieruchom ości, sprzedaży lub zam iany ruchom ości, od obrotu giełdowego, od emisji papierów , od obligów dłużnych, weksli, od
pre-Skarbowość 57
m ij ubezpieczeniowych, od rachunków tran sp o r
towych, od szeregu innych um ów praw nych, oraz wreszcie właściwe opłaty skarbow e od p o dań i świadectw.
3. W r. 1931 w prow adzono o p ł a t y o d p o j a z d ó w m e c h a n i c z n y c h , zależnie od ich wagi, oraz od sprzedaw anych przez nie b i
letów jazdy. D ochody z tego lytuiu przezna
czone są n a fundusz drogowy i w skutek tego nie będą przechodzić przez ogólny budżet.
E. D o c h o t y z p r z e d s i ę b i o r s t w i m a j ą t k u p a ń s t w o w e g o .
N ajw ażniejszem i z pośród nich są domeny ro ln e i leśne (najbardziej dochodowe), koleje, poczta i telegraf, przedsiębiorstw a górnicze i przem ysłow e oraz banki państw ow e. ¡Majątek państw a jest bardzo znaczny, oceniany na około 16 m iljardów zł. Przed w ojną byl źródłem znacz
nych dochodów, jednakże przez długi czas po w ojnie przynosił tylko deficyty, które (koleje 1) byty główną przyczyną deficytów państw owych.
Deficyty te zm niejszały się powoli, tak że od r. 1926 m ajątek ten, wzięty łącznie, przynosi pew ne zyski, choć poszczególne jego działy są jeszcze nieraz deficytowe. P raca nad uporząd
Jeśli chodzi o dochodow ość poszczególnych danin publicznych i ich znaczenie dla budżetu państwowego, to obecnie p rzedstaw iają się one według wpływów, prelim inow anych na rok 1931/32, następująco w m iljonach złotych:
1) Podatek gruntow y ... 60,0
„ od n ie ru c h o m o śc i... 48,0
„ przem ysłow y . . . . . 300,0
„ dochodowy . . . . . . 250,0
„ w o j s k o w y ... 1,0
„ od kapitałów i re n t . . . . 6.0 Odsetki zwłoki, egzekucje i grzyw ny . 41,0 P odatki bezpośrednie zwyczajne razem 706,0 2) P odatek od w i n a ... 3,8
„ od p i w a ... 14,0
„ od cu k ru ... 125,3
„ od d r o ż d ż y ... 8,5
„ od oleju s k a ln e g o ... 28,0
„ z a p a l n ic z e k ... 0,0
„ od kw asu octowego . . . . 0,4 Akcyzowe opłaty patentow e . . . . 3,8 Opłaty od k a rt do g r y ... 0,0 Odsetki zwłoki, kary i grzywny . . . 1,8 P odatki pośrednie r a z e m ... 185,6
kow aniem tego działu gospodarki państw ow ej mogła się rozw inąć dopiero po ustan iu inflacji i szła w kierunku kom ercjalizacji przedsię
biorstw, t. j. w ydzielania ich z ra m ogólnej go
spodarki państw ow ej. W stępem do tego było wydzielenie w 1924 r. przedsiębiorstw z b u dżetu państw owego, do którego obecnie w cho
dzą one tylko końcow em i sum am i netto sw ych prelim inarzy.
F. Przy podatkach bezpośrednich, pośrednich, opłatach stem plowych, podatku spadkow ym i od darow izn pobiera się, prócz norm alnych sta
wek, 10% -w y d o d a t e k , który pochodzi je szcze z czasów załam ania się w aluty w 1925 r.
W yjątek stanow ią tylko: podatek od lokali, od placów niezabudow anych, podatek m ajątkow y, danina lasowa, opłata stem plow a od emisji k a
p ita łu akcyjnego, cła oraz dodatki sam orządow e.
Znaczenie poszczególnych źródeł dochodo
w ych przedstaw ia poniższe zestaw ienie docho
dów Rzpltej w poszczególnych latach, do któ
rego dla porów nania dołączam y cyfry dochodów państw zaborczych na tery to rju m obecnej Rzpltej w ostatnim roku przedw ojennym (przeliczone na m i 1 j o n y obecnych z ł o t y c h ) :
1924 1926/27 1930/31 825.8 585,8 824,1 394,7 150,3 205,1 266.1 604,1 882,0 410,0 207,6 350,0 136.9 141,9 200,6 42,8 146,4 136,6 424.2 221,2 268,3 2500,5 2057,3 2866,7 3) Cło p r z y w o z o w e ...313,3
„ „ wpływy uboczne . . 34,0 Cło w y w o z o w e ... 2,6
„ wpływy uboczne . . 0,1 Cło r a z e m ... 350,0 4) Opłaty stem plowe i podatki cbrotow e . 181,5 5) N adzwyczajny podatek m ajątkow y . . 44,0 6) Nadzw. 10% dodatek do danin publiez. 112,7 7) Monopol s o ł n y ...46,9
t y t o n i o w y ... 391,0
„ s p iry tu s o w y ... 401,1
„ z a p a ł c z a n y ... 24,8 L oterja p a ń s t w o w a ...18,2 Monopole r a z e m ... 882,0 Ogółem daniny p u b l i c z n e ... 2461,8 Powyższe zestaw ienia d ają nam pogląd na politykę, realizow aną przez polski system sk a r
bowy. C harakterystycznym jest przedewszyst- kiem znaczny wzrost dochodów budżetowych w porów naniu ze stanem przedw ojennym . P od
czas inflacji były one z konieczności niezbyt w ielkie, lecz wzrosły znacznie z chw ilą reform y w aluty w 1924 r. W zrost ten przerw any został przez załam anie się ponow ne w aluty w 1925 r.,
Przed w ojną Bezpośrednie p o d atk i (b ru tto z 1 0 % dodatkiem i z m ajątkow ym ) 275,9 Akcyzy (j. w . ) ... 387,5 M onopole ( n e t t o ) ... 343,3 Cła ( b r u t t o ) ... 255,2 P od atk i od o b rotu (brutto z 1 0 % d o d a tk ie m ) ...201,1 M ajątek i p rzedsiębiorstw a państw ow e ( n e tt o ) ... 516,9 Dochody adm in istracy jn e ( b r u t t o ) ...124,0 Dochody ogółem . . . 2103,9
58 Skarbowość
lecz od r. 1927/28 ujaw nia się z jeszcze większą siłą. Jest on pow odowany przez rozbudowę pol
skiej państw owości na wzór zachodnio-europej
skich dem okracyj i rozszerzanie działania p a ń stwa. Nie um iano, a częściowo nie chciano przy
wrócić daw nej dochodowości przedsiębior
stwom państw owym . Tendencje społeczne i nie
dostateczne funkcjonow anie adm inistracji nie dopuściły do zwyżki dochodów z podatków obro
towych i opłat, a naw et częściowo je zm niej
szyły. S tarano się w ięc osiągnąć w zrost ogól
nych dochodów przedew szyslkiem przez pod
wyżkę ciężaru podatków bezpośrednich. Gdy jednak to nie w ystarczało, rozbudow ano n a d zw yczajnie monopole skarbow e, traktow ane z początku z p u nktu widzenia raczej ogólnej ideologji radykalno-etatyslycznej, później zaś już z czysto fiskalnego. Mimo to podatki pośrednie w ogólnej sum ie m niej wzrosły, niż podatki bezpośrednie. T ak charakterystyczne skupienie ciężaru podatkowego n a podatkach bezpośrednich i m onopolach musi nie sp rzy jać kapitalizacji.
Ciężar ten jest przytem bardzo znaczny. Na gło
wę ludności wynosił on przed w ojną około 48 zł. Podczas inflacji w latach 1919— 1923 przy uw zględnieniu naw et dochodu z podatku infla
cyjnego, stanow iącego najintensyw niejszą form ę opodatkow ania, nic udało się nigdy wyciągnąć z k ra ju więcej, ja k 55 zł. n a głowę ludności.
Rok 1926 w skutek dew aluacji złotego obciążał już ludność tylko kw otą 54 zł., co się w yraźnie odbiło na pom yślnej sytuacji k ra ju w tym cza
sie dzięki równoczesnem u spadkow i poziomu cen krajow ych w złocie. W 1927/8 r. ciężar po
datkow y w zrósł na 75,9 zł., w r. 1928/29 na 87.6 zł., a w r. 1929/30 na 86,5 zł. Ciężar tych dwóch lat był praw dopodobnie jednym z głów
nych powodów' załam ania się życia gospodar
czego w następnym roku. W r. 1930/31 wrynosił on mim o niedopisania części dochodów jeszcze 80.7 zł. Jeżeli do tego dodam y ponad 20 zł. ob
ciążenia n a rzecz sam orządu terytorjalnego, które przed w ojną wynosiło w przew ażnej czę
ści k ra ju kilka razy m niej, to otrzym ujem y, że obciążenie ogólne wynosi 100— 110 zł. na głowę ludności. P rzy jm u jąc w artość dochodu n aro d o wego w-edług niedokładnych zresztą obliczeń na około 15 m iljardów złotych, otrzym ujem y, że stanow i to ponad 20% dochodu, naw et może do 25%, co przy niewielkim dochodzie narodow ym
ści k ra ju kilka razy m niej, to otrzym ujem y, że obciążenie ogólne wynosi 100— 110 zł. na głowę ludności. P rzy jm u jąc w artość dochodu n aro d o wego w-edług niedokładnych zresztą obliczeń na około 15 m iljardów złotych, otrzym ujem y, że stanow i to ponad 20% dochodu, naw et może do 25%, co przy niewielkim dochodzie narodow ym