Miejsca handlu

W handlu dalekosiężnym istotne były, obok szlaków handlowych, także miejsca, w których handel taki się odbywał. Z pewnością rynki, na których można było dokonywać transakcji kupna-sprzedaży znajdowały się w każdym mieście, zwłaszcza w tych, które leżały przy skrzyżowaniach ważniejszych szlaków handlowych. Dzięki badaniom archeologicznym, udokumentowano duże hale (np. w Karnuntum czy w Lauriakum), w których mogła odbywać się taka wymiana, a które znajdowały się jednocześnie niedaleko obozów wojskowych, co miało zapewnić bezpieczeństwo handlującym⁴⁷¹. Przykładem może być rzymski fort leżący naprzeciwko ujścia Ruhry, w Asberg, który utożsamia się z germańską osadą Asciburgium, która była ważnym centrum handlowym i która swoją funkcję, zapewne w mniejszym stopniu utrzymać mogła także za czasów Rzymian⁴⁷².

Jednakże Tacyt twierdzi, że większość handlu z Barbarzyńcami odbywa się na granicy (na brzegu rzek), zapewne w wyznaczonych miejscach handlowych (commercia), jedynie nielicznym plemionom wolno było wejść na teren prowincji i tam handlować. Wedle niego tylko plemię Hermundurów, jako wierne Rzymianom, dostąpiło zaszczytu handlowania w kolonii retyckiej Augusta Vindelicorum (Augsburg)⁴⁷³.

Badania wykazały również, że ważne funkcje handlowe sprawowały kolonie, które powstawały we Francji, Norikum czy północnej Italii i które mogły stać się katalizatorem napływu większej ilości importów rzymskich na tereny Wolnej Germanii. Te miasta dawały bowiem łatwiejszy dostęp do ziem Europy centralnej dzięki wychodzącym z nich szlakom oraz kontaktom zamieszkujących w nich kupców⁴⁷⁴.

Ważnym ośrodkiem handlowym, wywodzącym się jeszcze z epoki lateńskiej, i od ok. 100 roku p.n.e. przyciągającym kupców rzymskich był Magdalensberg – wzgórze położone w Karyntii, którego właściwości obronne wykorzystali Celtowie wznosząc na nim oppidium.

Rzymianie przybywali do tego ośrodka nie tylko ze względu na fakt, że było to największe targowisko w Norikum, ale także ze względu na słynną stal norycką, która wytapiano na miejscu. Kupcy rzymscy, poniżej celtyckiego oppidium założyli własną osadę handlową,

471 Wielowiejski 1970, s. 193; Wielowiejski 1981a, s. 406.

472 Brogan 1936, s. 197.

473 Tac., Germ. 41; zob. także komentarz J. Kolendy s. 154-156 (w cytowanym w bibliografii wydaniu źródłowym).

474 Fitzpatrick 1993, s. 239.

która już w swoim najwcześniejszym okresie miała już własne forum targowe takie, jakie możemy spotkać w innych faktoriach handlowych, jak choćby na Delos. Domy kupców, początkowo drewniane, szybko zostały zastąpione przez kamienne budowle z piwnicami, gdzie przechowywano towar, co świadczyć może o stabilności handlu w tym miejscu. Wśród rzemieślników znajdowali się też krawcy, a nawet folusznicy, co wskazuje nie tylko na zapotrzebowanie na takiego typu usługi, ale również na szeroki zakres działalności mieszkańców osady na Magdalensbergu. Kupcy sprzedawali tu każdy towar, który był produkowany w basenie Morza Śródziemnego. Prowadzone przez miejscowych handlarzy rejestry pokazują, że do osady przybywali też rzemieślnicy i kupcy z całego Noricum by sprzedać swój towar Rzymianom. Niektórzy z nich przybywali do osady regularnie, na co wskazuje powtarzalność niektórych nazwisk w rejestrach. Swoje przedstawicielstwa miały tu najważniejsze rodziny kupieckie, jak np. Barbii⁴⁷⁵, pochodzące głównie z Akwilei.

Świadectwa epigraficzne wykazują również obecność kupców z innych stron świata, nawet z Azji Mniejszej. Osada na Magdalensbergu przeżywała swój największy okres świetności za panowania cesarzy Augusta i Tyberiusza, opuszczono ją w czasach Klaudiusza, około 40 roku. Prawdopodobnie wtedy przestała spełniać wymagania centrum administracyjnego prowincji, ponadto zaś leżała poza głównymi szlakami komunikacyjnymi⁴⁷⁶.

Poza centrum handlowym na Magdalensbergu, nie istniała porównywalna do niego osada na terenie Norikum, w której osiedlała by się tak duża liczba rzymskich kupców oraz rzemieślników. Za czasów dynastii julijsko-klaudyjskiej istniało niewielkie centrum handlowe w Celeia, gdzie wysyłano weteranów VIII legionu. Podobną wydaje się osada w Juvavum, gdzie już przed panowaniem Klaudiusza stały kamienne budynki i gdzie sprowadzano ceramikę arrentyńską. Niewielką stację handlową odnaleziono również w Laubendorf, gdzie swoją obecność zaznaczyli wyzwoleńcy rodziny Barbii⁴⁷⁷. Natomiast w centrum Noricum brak jakichkolwiek osad tego typu sprzed okresu panowania cesarza Klaudiusza. Na samym limesie punkty handlowe datowane na pierwszą połowę I wieku znajdować się mogły w Lauriacum na Dunaju, gdzie już za Tyberiusza osiedlić się mieli przedstawiciele rodu Barbii⁴⁷⁸, a także w Lentii (Linz)⁴⁷⁹.

475 CIL III 4815, 4886, 11561, 11563, 11564; Šašel 1992, s. 99.

476 Alfödy 1974, s. 44-46, 70-74, 78; Wielowiejski 1981, s. 43; Woolf 2011, s. 18.

477 AE 1961, 73; Šašel 1992, s. 102.

478 CIL III 5680; Šašel 1992, s. 102.

479 Alfödy 1974, s. 74-75.

Małe punkty handlowe znajdowały się również w pobliżu uczęszczanych przez kupców tras, często pilnowane przez pobliskie stacje wojskowe. W Norikum duża ich liczba skupiała się wzdłuż głównej trasy wiodącej przez prowincję na północ. Na szlaku bursztynowym za centra dystrybucji uważa się także Nauportus, Emonę, Poetoio, Savarię czy Scarbantię. Z nich towary rozchodziły się różnymi drogami (nie tylko głównym szlakiem) w różnych kierunkach⁴⁸⁰.

Ważną rolę w handlu prowincjonalnym, ale także w kontaktach handlowych z Barbarzyńcami odgrywały canabae, małe osady rzemieślniczo-handlowe powstające zazwyczaj w pobliżu obozów legionowych. Osiedlali się w nich nie tylko kupcy czy rzemieślnicy, ale także rodziny żołnierzy. Osady te, łącząc się z pobliskimi siedliskami ludności miejscowej tworzyły nowe formacje, które z dużym uproszczeniem nazwać można miastami. Do nich należą np. naddunajskie ośrodki Karnuntum, Akwinkum, Vindobonda i tym podobne⁴⁸¹.

Inaczej zapewne przedstawiały się ośrodki wymiany znajdujące się na terenie Barbaricum. Handel zapewne dokonywał się w ważniejszych osadach plemiennych. Pliniusz Starszy w relacji o wyprawie ekwity rzymskiego wspomina też o targowiskach, które ten miał odwiedzić⁴⁸². Za miejsca handlu uchodzić także mogły stacje rzymskie czy faktorie kupieckie w obrębie ważniejszych osad barbarzyńskich. Być może także miasta wymienione w Geografii Ptolemeusza, ze względu na ich położenie przy najbardziej uczęszczanych szlakach, mogły także pełnić funkcję centrów handlowych i dystrybucyjnych. Trudno jednak z całą pewnością potwierdzić tę hipotezę, gdyż identyfikacja i topografia miast wymienionych przez geografa budzi wiele polemik⁴⁸³.

O miejscach handlu wspomina również Pliniusz Starszy w swojej relacji o podróży rzymskiego ekwity na wybrzeża Bałtyku⁴⁸⁴. Zapewne w owych commercia, osadach handlowych, Rzymianin nabył bursztyn, który przywiózł ze sobą do stolicy. Sytuować je można na wybrzeżu Bałtyku, a konkretnie, jak argumentuje J. Kolendo, u ujścia Wisły, która w owym czasie tworzyła lagunę, na którą składały się liczne wyspy. Na tych terenach

480 Alfödy 1974, s. 75; Wielowiejski 19811, s. 406.

481 Wielowiejski 1981, s. 46.

482 Wielowiejski 1970, s. 195.

483 Wielowiejski 1970, s. 271; Wielowiejski 1981a,s. 406.

484 …comercia et litora peregravit… (Plin. NH XXXVII,11,45)

(Kujawy, Pomorze Gdańskie, ujście Niemna) występowały liczne skupiska osadnicze i tam też zapewne odbywał się handel bursztynem⁴⁸⁵.

Jak przypuszcza J. Wielowiejski, większość stosunków handlowych z Barbarzyńcami zamieszkującymi w bliskim sąsiedztwie limesu odbywała się na rzymskich targowiskach, gdzie towary z północy nie odstawały cenowo od towarów z południa. Transakcje takie były zatem korzystne dla obu stron. Towary, którymi handlowali Barbarzyńcy przeznaczone były zapewne na potrzeby miejscowych garnizonów wojskowych i zamieszkującej w pobliżu ludności cywilnej. Im dalej na północ tym bardziej zapewne malały ceny towarów miejscowych, nawet bursztynu⁴⁸⁶, a rosły ceny przedmiotów rzymskich, które wszak trzeba było bezpiecznie, tak by nie uległy zniszczeniu czy nie zostały zrabowane, przetransportować⁴⁸⁷.

Same tkaniny natomiast można było zapewne kupić bezpośrednio od tkacza w mniejszych miastach czy osadach. Natomiast większe miasta, zwłaszcza te, które nie posiadały własnego przemysłu tkackiego, a więc były zależne od importów, miały handlarzy tkaninami – vestiarii – ślady działalności których znajdowane są głównie w Rzymie, ale też czasami w innych miastach. Byli to zazwyczaj drobni kupcy, często wyzwoleńcy. Natomiast sprowadzaniem luksusowych tkanin zajmowali się negotiatores lub mercatores, którzy zazwyczaj pochodzili ze znanych centrów tkackich i przywozili stamtąd towar na sprzedaż. Istnieli też wędrowni sprzedawcy, którzy obchodzili, często raz do roku, większe miejsca targowe ze swoim balotem tkaniny⁴⁸⁸.