nie angażują się w działania społeczne?
Ponieważ nie widzą sensu takich działań, uważają, że nie przyniosą żadnych skutków; nie czują, że mogą coś zmienić, nie wierzą, że ktoś doceni to, co robią promujących to, co ważne dla mieszkańców.
Ponieważ rzadko ze sobą rozmawiają, nie spotykają się, nie dyskutują o przyszłości swoich miejscowości;
nie dzielą się własnymi umiejętnościami, wiedzą
Dlaczego tak się dzieje? Najczęściej nie mają miejsca, które uznawaliby za swoje, w których mogłyby się spotykać, integrować, a także miejsc i wydarzeń, podczas których mogliby się zaprezentować i zostać docenieni
Dlaczego nie ma takich miejsc i takich
wydarzeń?
Nawet, jeśli gdzieś w miejscowości istnieją budynki komunalne, które można byłoby wykorzystać na takie miejsca, to ich standard jest bardzo niski, są nieogrzewane, nie mają odpowiedniego wyposażenia. Nie mają więc możliwości do integracji i
współdecydowania o tym, co będzie się działo w ich miejscowości Dlaczego nie tworzą wiadomo też, w jaki sposób potem należałoby je wykorzystać,
a mieszkańcy nie dzielą się swoimi pomysłami, ponieważ obawiają się
Ponieważ uważają, że zazwyczaj - może poza letnimi festynami - nie ma tam, co robić. Jest nudno. Jest, jak wszędzie.
Organizacja działań o charakterze edukacyjnym
Aranżacja przestrzeni publicznych miejscowości i promocja tych wsi Włączenie społeczne – budowanie mają pomysłów na swoje wsie, a nawet jak mają, to nie mają
odpowiednich narzędzi. Uważają, że każda wieś była, jest i będzie taka sama. Mają mały dostęp do nowinek, nie widzą, jak zmienia się świat Dlaczego utrwalony jest
taki wizerunek wsi?
Ponieważ od wielu lat wsie obszaru się nie zmieniają, nikt nie szuka w nich czegoś wyjątkowego.
33 zmieniać wsie dla siebie i przyszłych pokoleń, a nie instytucje zewnętrzne, czy urzędy gmin lub miast
Tabela nr 20, Wyniki analizy prowadzonej przez forum lokalne (ekstrakt) prac metodą „5WHY”
Istotne kwestie współczesnej sytuacji społecznej obszaru:
1. Depopulacja i zmiany w strukturze demograficznej: zmniejszająca się liczba mieszkańców, zmiany w strukturze wieku, wyłączenie społeczne kobiet i osób w wieku pozaprodukcyjnym; wyłączenie gospodarcze i ekonomiczne osób młodych (poniżej 26 r.ż.) oraz osób w wieku 50 i więcej lat. Brak pracy wśród osób do 25 roku życia oznacza, że rzadziej podejmują decyzje o założeniu rodziny, nie uczestniczą w konsumpcji, tym samym osłabiając potencjalny wzrost PKB, w końcu – podejmują decyzję o wyjeździe, wpływając na najpoważniejszy problem gminy: depopulację. Niepracujące kobiety, „wypłukiwane z rynku pracy”, coraz mniej mobilne zawodowo, nie odpowiadają na potrzeby rynku pracy.
Nierównomierne traktowanie płci na rynku pracy jest jedną z barier rozwoju gospodarczego wskazywaną w opracowaniach Komisji Europejskiej. W granicach obszaru nie występują także działania zawodowej animacji osób starszych.
2. Mała aktywność gospodarcza, wykorzystująca zasoby obszaru; niedostateczne wsparcie lokalnych przedsiębiorców przez instytucje publiczne, ograniczenie w dostępie do infrastruktury rekreacyjnej i turystycznej oraz społecznej, nieskuteczna promocja obszaru.
3. Słaba integracja społeczna: niechęć mieszkańców do tworzenia nowych struktur, do współpracy i integracji; brak sieci współpracy, w tym tych związanych z gospodarki, mały związek ze swoimi „małymi ojczyznami”. Poczucie braku wpływu na rozwój obszaru, niedocenianie, a czasami nawet brak znajomości potencjału lokalnego.
4. Wstrzymany rozwój wsi obszaru – nieład przestrzenny, zaniedbania infrastrukturalne;
estetyka miejscowości nie budująca poczucia dumy z własną wsią, gminą, czy obszarem.
III.6 Spójność obszaru LGD (inna niż przestrzenna) III.6.1 Uwarunkowania przyrodnicze
W obszarze dominuje rzeźba falisto-pagórkowata, w szczególności w jej południowo-zachodniej części, stanowiącej fragment Gór Opawskich i przynależnej do makroregionu Sudetów Wschodnich. Występuje tam zróżnicowana rzeźba wzgórzowa o deniwelacjach rzędu 50-100 m. Obszar północny znacznie wyższy (kilka wzgórz przekracza 450 m) na sporej powierzchni pokryty jest lasami.
Pozostała część obszaru należy do makroregionu Niziny Śląskiej - mezoregionu Płaskowyżu Głubczyckiego. Cechą charakterystyczną tego obszaru są stosunkowo słabe rozczłonkowania przez szereg dolin, wciętych głęboko w podłoże utworów lessowych oraz rozległe i płaskie wniesienia - typowe dla Płaskowyżu obszaru- wznoszące się ponad dolinami i charakteryzujące się łatwymi do uprawy areałami. Wszystkie gminy z racji spójności terytorialnej i usytuowania w pobliżu międzynarodowych tras mają bardzo dobry układ komunikacyjny, zarówno dla przyjezdnych z zachodu jak i ze wschodu.
Obszar położony jest w obrębie Niziny Śląskiej na Płaskowyżu Głubczyckim oraz u podnóża Gór Opawskich na Nizinie Śląskiej. Są to najciekawsze pod względem geograficznym i krajobrazowym regiony województwa opolskiego. Płaskowyż Głubczycki – równina lessowa o krajobrazie zbliżonym do wyżynnego, wznosi się do wysokości 260 -280 metrów n.p.m. Maksymalna wysokość terenu wynosi 280 m n.p.m., a minimalna 217 m p.p.m. Wzniesienia są rozległe i płaskie, lub charakteryzujące się zaokrąglonymi wierzchowinami, użytkowanymi jako grunty rolne. Charakterystyczne pofałdowanie terenu urozmaicają dorzecza rzek - region położony w dorzeczach rzek: Opawa, Psina, Troja, Osobłoga, Stradunia wyróżnia się lekko pofałdowanym terenem z łagodnymi wzniesieniami, rzadko pokrytymi lasami lub łąkami. Powierzchnia obszaru w południowo-zachodniej części porozcinana jest siecią zróżnicowanych pod względem wysokości dolin. Doliny rzeczne stanowią głębokie, wcinające się
34
w powierzchnię obniżenia, w największym stopniu kształtujące charakter krajobrazu. Wzniesienia ponad dolinami posiadają typowe dla płaskowyżu rozległe, płaskie lub zaokrąglone wierzchowiny, użytkowane, jako grunty rolne. Budowa geologiczna terenu jest zróżnicowana. Cechą wyróżniającą ten mikroregion jest także niski poziom zalesienia oraz znaczny potencjał rozwoju turystyki, z wykorzystaniem współpracy przygranicznej. Spójną cechą gmin w obszarze, która rzutuje na występujące w obszarze walory przyrodniczej jest jej położenie w rozległym obniżeniu między Sudetami i Karpatami, zwanym Bramą Morawską. Rozdzielające dwa główne pasma górskie Polski, obniżenie bramy jest jednym z ważniejszych w kraju szlaków migracyjnych południowych elementów europejskiej flory i fauny, które zasilają nasze ekosystemy. Od strony południowej i zachodniej, obszar sąsiaduje z Republiką Czeską.
Obszar objęty niniejszą strategią to przede wszystkim użytki rolne, a w ramach nich: grunty orne. Lasy zajmują małą powierzchnię, mimo to zarówno Płaskowyż Głubczycki, jak i Góry Opawskie stanowią interesujący pod względem przyrodniczym subregion Opolszczyzny.
Gmina Użytki
rolne
Grunty orne
Sady Lasy Grunty pod wodami
Gmina Baborów 10644,0 9843,0 36,0 369,0 10,0
Gmina Branice 11083,0 10360,0 42,0 190,0 32,0
Gmina Głubczyce 23833,0 21511,0 131,0 3451,0 31,0
Gmina Kietrz 12557,0 11633,0 65,0 343,0 33,0
Gmina Głogówek 15309,0 13382,0 59,0 626,0 83,0
Gmina Lubrza 6886,0 6234,0 23,0 847,0 35,0
Gmina Prudnik (obszar wiejski) 8382,0 7310,0 44,0 1175,0 42,0
RAZEM DLA OBSZARU 88694,0 80273,0 400,0 7001,0 266,0
Tabela nr 21, Udział wybranych (w ha), charakterystycznych form użytkowania gruntów, źródło: GUS BDN, stan na 31.12.205 r.
Na terenie objętym działaniem LGD znajdują się 3 obszary chronionego krajobrazu:
1. Las Głubczycki - niewielki kompleks leśny o powierzchni 1597,5 ha położony na północ od miasta Głubczyce, na niemal całkowicie wylesionym Płaskowyżu Głubczyckim. Obejmuje część zlewni Straduni wraz z licznymi wąwozami i parowami. Występują tu naturalne zbiorowiska leśne: łęgi jesionowo-olszowe, podgórskie łęgi jesionowe oraz grąd subkontynentalny. Duże powierzchnie zajmują tu bory sosnowe i bory mieszane. Las Głubczycki posiada znaczne walory bioterapeutyczne i ma duże znaczenie dla turystyki i wypoczynku mieszkańców Głubczyc.
2. Rejon Mokre - Lewice o powierzchni 6527 ha, obejmujący fragment Gór Opawskich. Teren ten cechują strome, częściowo zalesione stoki z kulminacjami dochodzącymi do 500 m n.p.m. oraz liczne jary i doliny rzek: Troi, Osobłogi i Opawicy. Występują tu naturalne zbiorowiska leśne, takie jak: łęgi jesionowo-olszowe, podgórskie łęgi jesionowe oraz grąd subkontynentalny. Największe powierzchnie zajmują bory sosnowe, świerkowe, modrzewiowe i bory mieszane. Na terenie obszarów chronionego krajobrazu spotkać można wiele chronionych i rzadkich roślin.
3. Obszar chronionego Krajobrazu Wronin – Maciowakrze, w skład którego wchodzi ok. 200 ha obszaru Płaskowyżu. Obszar utworzony został w celu ochrony malowniczego fragmentu krajobrazu Płaskowyżu Głubczyckiego.
Część obszaru mieści się w granicach administracyjnych Parku Krajobrazowego „Góry Opawskie”
(gminy: Prudnik oraz Lubrza). Park Krajobrazowy „Góry Opawskie” został utworzony 26 maja 1988 r., jego powierzchnia wynosi 4.903 ha, otulina 5033 ha. Na terenie parku występują zwarte kompleksy leśne o łącznej powierzchni 3.628 ha, co stanowi 75% ogólnej powierzchni, a także tereny zabudowane, w tym miejscowości obszaru LGD: Moszczanka, Łąka Prudnicka, Nowa Wieś (Wieszczyna), Dębowiec, Trzebina, Wierzbiec. Park położony jest w południowo-zachodniej części woj. opolskiego, na terenie trzech gmin, przy granicy z Republiką Czeską. Obejmuje północne stoki Gór Opawskich (Sudety Wschodnie) i ich północne przedgórze. Przez park oraz jego otulinę wiodą interesujące szlaki turystyczne nawiązujące do historii i kultury obszaru oraz do jego przyrody. Do najważniejszych należą:
międzyregionalny Główny Szlak Sudecki im. M. Orłowicza, którego krótki odcinek leży w granicach administracyjnych gminy Prudnik, podobnie jak szlaki w Lesie Prudnickim, szlak Wieszczyna -
35
Przełęcz pod Zamkową Górą, „Szlak Historyczny Lasów Królewskiego Miasta Prudnika”, szlaki łączące trasy turystyczne Lasu Prudnickiego i Biskupiej Kopy. Na terenie obszaru położone są rezerwaty: Rozumicki Las (gm. Kietrz), Góra Gipsowa (gm. Kietrz). Zarówno Góry Opawskie, jak i „Rozumicki Las” objęte są Programem Natura 2000.
Zadrzewienia śródpolne są widokiem typowym dla obszaru – tutaj znajdują schronienie dzikie zwierzęta: sarny, lisy, zające, borsuki. Naturalne łąki i pastwiska są siedliskami ptaków i płazów. Na obszarze odnotowano obecność m.in. bociana białego, czapli siwej, bażanta, sokoła pustułki. Cały obszar LGD to znakomite środowisko dla obserwacji ptaków. Z informacji publikowanych na forum birdwatching.pl wynika, że na obszarze większości gmin, zwłaszcza tych położonych na Płaskowyżu Głubczyckim koncentruje się jesienią ruch wielu ptaków (w tym drapieżnych). Forumowicze wskazują na rzadkie gatunki ptaków, a wśród nich m.in.: kulon, orzeł cesarski, orzeł przedni, kobczyki, błotniak stawowy, błotniak łąkowy, myszołowy, kanie czarne i rude, kurhanniki, kuliki wielkie, siewki złote, kobuzy. Mimo tych zasobów nie rozwija się produkt turystyczny związany z turystyką kwalifikowaną.
Tras turystycznych jest niewiele, nie stanowią sieci połączeń między gminami, niedostateczna jest również infrastruktura rekreacyjna i odpoczynkowa. Miejsca noclegowe, które mogłyby stanowić ofertę okołoturystyczną występują przede wszystkim w Głogówku oraz w gminie Prudnik (schronisko w Wieszczynie).
III.6.2 Uwarunkowania kulturowe
Współczesne uwarunkowania kulturowe LGD „Płaskowyż Dobrej Ziemi” są wynikiem długotrwałego, skomplikowanego procesu historycznego, a także współczesnych prądów kulturowych.
Wielokulturowość obszaru wyraża się w kultywowaniu przez lokalną społeczność tradycji śląsko-morawskich oraz kultury kresów wschodnich – kultury przodków dużej części mieszkańców obszaru.
Koncentracja zabytków – i to zarówno tych o wyjątkowych walorach w skali regionu, jak i tych, które są dowodem lokalnego dziedzictwa kulturowego: krzyże przydrożne, kapliczki, kamienie pokutne.
Wspólna specyfika kulturowa terenów wiejskich w obszarze przejawia się m.in. w kultywowaniu podobnych tradycji, zwyczajów, obrzędów, a także w przenikaniu się kultury i wzajemnym czerpaniu z dorobku poprzednich pokoleń. W społeczności obszaru dominuje wymiana kulturalna i społeczna na terenie przygranicznym.
Ludność charakteryzują silne więzi społeczne we wszystkich grupach wiekowych, kultywowanie wszechstronnych tradycji, przywiązania do miejsc pamięci, stroju, gwary, zwyczajów. Tradycje zachowywane są przez rdzenną społeczność regionu od pokoleń, co sprzyja utożsamianiu się z terenem objętym strategią. Cały obszar LGD zaliczyć można do terenów bogatych w zasoby dziedzictwa kulturowego. Świadczą o tym liczne stanowiska archeologiczne oraz zachowane zabytkowe obiekty i układy przestrzenne. Za unikalne należy uznać walory kulturowe niektórych miejscowości, w tym kościoły gminy Baborów, z wyjątkowym w skali regionu Kościołem cmentarnym św. Józefa (1700-1702), zabytkowe parki wiejskie w Branicach i Posucicach oraz parki podworskie w Boboluszkach i Wysokiej. Zamek w Głogówku i położone w tym mieście obiekty sakralne: Kaplica Loretańska, Replika Grobu Pańskiego z Jeruzalem, kościół franciszkanów. Warte uwagi są witraże, ołtarze i malowidła ścienne kościoła w Wierzchu oraz pałac w Kazimierzu. Na terenie gminy Głubczyce położone są m.in. kościół p.w. Św. Trójcy w Opawicy, kościół p.w. Podwyższenia Św. Krzyża z 1910 r. w Bogdanowicach, kościół p.w. św. Jana Chrzciciela z 1575 r. w Chomiąży, zamek z XVI w.
w Grobnikach, dwory w Pielgrzymowie i Pomorzowicach. Na terenie Kietrza do szczególnie wartościowych zabytków należą: barokowy kościół parafialny św. Tomasza oraz ruiny pałacu (XVI-XIX w.), siedziby rodu von Gaschin. Na terenie gminy Prudnik wśród zabytków obszaru wiejskiego są:
kaplica w Czyżowicach, Dębowcu, Łące Prudnickiej. Zespół zamkowy w Łące Prudnickiej i Piorunkowicach, kościół parafialny w Moszczance. Większość zabytków – z wyłączeniem obiektów sakralnych - jest w stanie wymagającym natychmiastowych działań. To, czy się tak dzieje zależy zazwyczaj od aktywności i zamożności właścicieli. Wspólnym zasobem obszaru są zachowane osady kulturowe z okresu neolitu, stanowiska kultury łużyckiej, grodziska wczesnośredniowieczne. Zasoby historyczne są potencjalnym walorem tego obszaru, bezsprzecznie mocną jego stroną, chociaż ich stan uczestnicy spotkań wpisali do słabych stron, nie są również wykorzystywane do budowania wspólnego produktu turystycznego.
36
Uwarunkowania kulturowe obszaru wyrażają się również w upamiętnianiu ważnych dla społeczności wydarzeń, zwłaszcza tych związanych z dramatycznymi losami przesiedleń po II wojnie światowej. Wydarzenia związane z kulturą kresową mają wciąż dla społeczności duże znaczenie.
Ciekawym przejawem wielokulturowości obszaru jest zachowywanie obrzędowości (np.
„Kogutek” w Jakubowicach, gm. Branice), czy też przygotowywanie tradycyjnych koron i wieńców dożynkowych. Ważni dla obszaru dawni mieszkańcy są też naturalnym nośnikiem jego promocji (np.
Feliks Steuer i dialekt sułkowski oraz baborowski – gm. Baborów). Wyjątkowe w skali regionu jest nagromadzenie baśń, podań, legend związanych z lokalnymi historiami, miejscami, ludźmi. Mimo tego miejscowości nie potrafią nadać tym specyficznym walorom charakteru ponadlokalnego, wyrazistego i nie budują wokół takich „osi” koncepcji rozwoju.
Specyficzna dla obszaru są również tradycje kulinarne kultywowane przez mieszkańców: barszcz z chrzanem oraz bułki galicjanki (Nowa Wieś Głubczycka), gulasz Sobieskiego (Pilszcz) – opolski produkt tradycyjny, promowany przez Koło Gospodyń Wiejskich, który nie tylko utrwala ciągłość tradycji kulinarnej, ale przypomina również wydarzenie historyczne i treść jednego z podań (rosnące w Pilszczu lipy zostały posadzone na cześć króla Jana III Sobieskiego, który szedł przez wieś z odsieczą wiedeńską); ciasto „jeż” z Kazimierza, którego charakterystyczny kształt "jeża" z kolcami, nosem, uszkami i ogonkiem znają mieszkańcy nie tylko tej wsi i który został wpisany na listę produktów tradycyjnych, pierogi dobre z Dzierżysławia, Olej Głubczycki z Nasiedla - najstarsza wzmianka o wytłaczarni oleju z obszaru LGD pochodzi z 1448 roku i dotyczy Głubczyc. Do końca XIX wieku tłoczono głównie olej lniany, który w XX w. zastąpił rzepak. Olej głubczycki produkowany jest metodą tłoczenia na zimno, w wyniku czego zachowane zostają wszystkie witaminy i lecytyny (wpisany na listę produktów tradycyjnych). Charakterystyczne dla obszaru są również: bałabuszki drożdżowe, eierstich- kluseczki jajeczne, einlauf, makówki, kugiel ziemniaczany, kwas wiśniowy. Na listę produktów tradycyjnych województwa opolskiego wpisane są: „śląskie niebo”, czyli danie mięsne nazywane też
„śląski raj’ lub „ śląski przysmak”, przygotowywane z gotowanego, wcześniej uwędzonego mięsa, które polewa się sosem ze suszonych śliwek robionym na wywarze z wędzonki. Słabe jest wykorzystanie tego potencjału w rozwoju i promocji obszaru, podejmowana działania mają charakter indywidualny, a nie wspólny, a w konsekwencji i mało spójny.