Marek Skalski, Adam Wegner, Andrzej Jankowski, Marian Dójczyński
Zakład Organizacji Ochrony Zdrowia Wojsk i Zdrowia Publicznego Wojskowego Instytutu Medycznego z siedzibą w Łodzi;
kierownik: ppłk dr n. med. Marek Skalski
Streszczenie. Medycyna wojskowa jako dyscyplina naukowa kształtowała się na przestrzeni wieków. Autorzy
opracowania podkreślają znaczenie medycyny wojskowej w funkcjonowaniu współczesnych armii, opisując ogólne zasady zabezpieczenia medycznego pola walki. Sygnalizują jednocześnie aktualne i przyszłe problemy wojskowej służby zdrowia Sił Zbrojnych RP powodowane niespójnymi działaniami w tym zakresie.
Słowa kluczowe: medycyna wojskowa, zabezpieczenie medyczne
Abstract. Medicine as scientific discipline has been shaped over ages. The authors of the present study underline the meaning of military medicine in present army operations, describing the general rules of medical support of troops on the battlefield. They also signal current and future problems of military health care of the Polish Republic Army caused by incoherent actions within this field.
Key words: medical support, military medicine
Nadesłano: 07.03.2011. Przyjęto do druku: 09.05.2011 Nie zgłoszono sprzeczności interesów.
Lek. Wojsk., 2011; 89 (3): 232–235 Copyright by Wojskowy Instytut Medyczny
Adres do korespondencji: ppłk dr n. med. Marek Skalski Zakład Organizacji Ochrony Zdrowia Wojsk
i Zdrowia Publicznego WIM
al. 1 Maja 90, 90-973 Łódź 39 skr. pocz. 14 e-mail: oozw@wim.mil.pl; oozw@interia.pl
Medycyna wojskowa i jej rola w zabezpieczeniu medycznym działań bojowych 233 Dominique‑Jean Larrey (ryc. 2), zasadniczo wpływają na
rozwój systemu zabezpieczenia medycznego wojsk. W efek‑
cie we Francji w 1852 roku wyodrębniono autonomiczny kor‑
pus sanitarny w składzie armii. W Polsce regulamin z 1786 roku mówi o zasadach ewakuacji rannych i chorych [7,8].
Podobną drogą podążają kolejne państwa europej‑
skie. W proces doskonalenia zabezpieczenia medyczne‑
go strat sanitarnych powstałych w walce wpisuje się Mi‑
kołaj Pirogow (ryc. 3), który określił charakter i znaczenie segregacji medycznej na polu walki.
I wojna światowa wraz z pojawieniem się pojęcia
„wojny totalnej” wykształciła na trwałe w strukturach wojskowych organiczną służbę zdrowia oraz system eta‑
powy udzielania pomocy.
Okres II wojny światowej przyniósł kolejne doświad‑
czenia, które ostatecznie doprowadziły do ukształtowa‑
nia systemu leczenia etapowego z ewakuacją według wskazań lekarskich. System ten został powszechnie przyjęty przez wszystkie współczesne armie świata. Kon‑
flikty zbrojne końca XX w. i początku XXI w. w połącze‑
niu z rozwojem nauki i techniki wpływają na jego twórczą modyfikację, nie zmieniając jednak istoty systemu.
Współcześnie rozumiane zabezpieczenie medyczne działań bojowych wojsk polega na: udzielaniu rannym pomocy medycznej, ratowaniu życia i rannych kończyn oraz dbałości o dobry stan psychofizyczny wojsk po‑
przez realizację następujących przedsięwzięć:
n leczniczo‑ewakuacyjnych,
n sanitarno‑higienicznych i przeciwepidemicznych, n w zakresie ochrony przed skutkami działania broni
masowego rażenia,
n etapów ewakuacji medycznej, n logistyki medycznej,
n szkolenia sanitarnego stanów osobowych wojsk oraz personelu służby zdrowia,
Rycina 1. Plan możliwego valetudinarium odkrytego blisko Düsseldorfu w Niemczech [6]
Figure 1. Plan of possible valetudinarium found near Düsseldorf in Ger-many [6]
Rycina 2 (Figure 2). Baron Dominique-Jean Larrey (1766–1842) [9]
Rycina 3 (Figure 3). Mikołaj Pirogow (1810–1881) [10]
– uczestnicy trwających konfliktów zbrojnych – mieli za‑
pewnioną opiekę medyczną na jak najwyższym pozio‑
mie. Medycyna wojskowa traktowana jest jako równo‑
ważny rodzaj sił zbrojnych, którego sprawne działanie pozwala na ratowanie życia i zdrowia żołnierzy. W facho‑
wym piśmiennictwie podkreśla się jej znaczenie, a po‑
stępy w zakresie doskonalenia udzielania pomocy me‑
dycznej na polu walki przedstawiane są jako sukces ca‑
łych sił zbrojnych.
W Polsce, po rozwiązaniu Wojskowej Akademii Me‑
dycznej w 2003 roku, rozwój nauk wojskowo‑medycz‑
nych został znacznie zahamowany. Stan osobowy per‑
sonelu medycznego stopniowo się zmniejszał. Podej‑
mowane próby pozyskiwania kadr medycznych dla po‑
trzeb SZ RP wśród absolwentów uczelni cywilnych tylko w niewielkim stopniu zaspokajają potrzeby kadrowe służ‑
by zdrowia. Złudną wydaje się informacja, że Wydział Wojskowo‑Lekarski Uniwersytetu Medycznego w Łodzi we współpracy z Wyższą Szkołą Oficerską Wojsk Lądo‑
wych im. gen. Tadeusza Kościuszki będzie w stanie za‑
pewnić dopływ nowych kadr medycznych. Tymczasem włączenie wojska w powszechny system ubezpieczeń, zmiana sposobu finansowania resortowej służby zdro‑
wia oraz ujednolicenie zasad podnoszenia kwalifikacji zawodowych lekarzy cywilnych i wojskowych powodują n dowodzenia służbą zdrowia,
n związanych z prowadzeniem ewidencji i spra wo zdaw‑
czości.
Istotą systemu leczenia etapowego z ewakuacją we‑
dług wskazań jest rozdzielenie całości procesu lecznicze‑
go na szereg czynności wykonywanych w punktach opa‑
trunkowych poszczególnych poziomów zabezpieczenia medycznego z zachowaniem podstawowych zasad po‑
stępowania, do których należą:
n kolejność w przeprowadzaniu czynności leczni czych, n następowość czynności leczniczych,
n właściwy czas udzielania pomocy medycznej od chwili zranienia lub zachorowania [12].
Aktualnie system zabezpieczenia medycznego dzia‑
łań bojowych w większości współczesnych armii, w tym SZ RP, opiera się na poziomach (role) pomocy medycz‑
nej obejmujących poszczególne obszary ugrupowania bojowego wojsk z wykorzystaniem samodzielnych, mo‑
bilnych pododdziałów medycznych rozwijających typo‑
we dla rodzaju udzielanej pomocy medycznej punkty opatrunkowe oraz szpitale wojskowe i cywilne wydzie‑
lające łóżka dla potrzeb SZ (ryc. 4).
Wszystkie nowoczesne armie świata, dbając o rozwój techniki bojowej, automatyzacji i komputeryzacji współ‑
czesnego pola walki, dbają również o to, aby żołnierze 3. poziom pomocy
nie rozwija – jednostki działają jako wzmocnienie szczebla taktycznego na jego korzyść
strefa działa
ń bojow ych 2–4 km N
4–5 km O
lub
XX 1. poziom pomocy
2. poziom pomocy
3. poziom pomocy
XX X
szpitale obszaru kraju 4. poziom pomocy
6–8 km N 12–15 km O
10–15 km N 20–30 km O
gniazdo rannych
batalionowy punkt opatrunkowy (bpo) brygadowy punkt opatrunkowy (BPO) dywizyjny punkt opatrunkowy (DPO) szpital
N – natarcie O – obrona
Rycina 4. Schemat systemu zabezpieczenia medycznego pola walki [11]
Figure 4. Scheme of military medical support on the battlefield [11]
Medycyna wojskowa i jej rola w zabezpieczeniu medycznym działań bojowych 235 znaczne komplikacje w zabezpieczeniu medycznym SZ
RP.
W większości państw europejskich siły zbrojne, w związku z małym prawdopodobieństwem wystąpie‑
nia konfliktu zbrojnego, podlegają ograniczeniu, dotyczy to również metodycznych, proporcjonalnych ograniczeń w wojskowej służbie zdrowia.
W Polsce proces ten przebiega w sposób niekontro‑
lowany, chaotyczny, stawiając wojskową służbę zdrowia na skraju zapaści, jednocześnie zmniejszając możliwości operacyjne SZ RP.
Piśmiennictwo
1. Brzeziński T., Brzeziński W., Drygas A. i wsp.: Historia medycyny. Warszawa, PZWL, 2000, 36–43, 441–442
2. Cybulska M.: Początki chirurgii wojskowej. Lek. Wojsk., 2010; 88: 138–142 3. Davis W.R.: The roman military medical service. Saalburg – Jahrbuch, 1998;
49: 76–82
4. Press L.: Odkrycie Valetudinarium w Novae. Meander, 1983; 10–11:
385–405
5. Press L.: Valetudinarium w rzymskiej twierdzy Novae. Balcanica Posnaniensia,1990; 5: 267–277
6. Plan możliwego Valetudinarium, wykopanego blisko Dusseldorfu, Niemcy.
Dostępne na: http://www.sciencemuseum.org.uk/broughttolife/tech-niques/valetudinaria.aspx
7. Wojtkowiak S., Talar J., Majewski W., Piotrowski F.: Zarys dziejów wojskowej służby zdrowia MON, 1974, 18–166
8. Domosławski Z.: Wprowadzenie do medycyny. Podręcznik dla wyższych szkół zawodowych. Jelenia Góra, Kolegium Karkonoskie, 2007: 36 9. Baron Dominique-Jean Larrey. Dostępne na:
http://www.cheminsdeme-moire.gouv.fr
10. Mikołaj Pirogow: Dostępne na: http://www.aif.ru/health/article/39 204 11. Krężel J., Trybusz A., Kapusta H.: Struktura organizacyjna, przeznaczenie
i możliwości służby zdrowia szczebla taktycznego. Lek. Wojsk., 1996; 1:
32–44
12. Field Manual: No. 8–10 Health Service Support in a Theater of Operations, 1991
Wstęp
Polski Kontyngent Wojskowy (PKW) liczący 2600 żołnie‑
rzy stacjonuje w regionie Azji Centralnej, w Afganista‑
nie, jednym z najuboższych krajów świata, zniszczonym przez dziesięciolecia wojen prowadzonych z najeźdźcami
(Wielka Brytania, Związek Radziecki) oraz walk wewnętrz‑
nych pomiędzy mudżahedinami i talibami. Sytuacja epi‑
demiologiczna kraju jest zła, głównie z racji licznych cho‑
rób infekcyjnych i inwazyjnych występujących wśród lud‑
ności miejscowej. Są to w szczególności choroby przeno‑
szone drogą pokarmową, na co niewątpliwy wpływ mają