mleczarnię (Świętochłowice), kilka fabryk ma

szyn, cegielni, młynów.

W 1924 r. produkowały kopalnie węgla około 6,000.0001 węgla, kopalnie kruszcu około 250.0001, żelaza, cynku, ołowiu, huty około 1,000.000 ton wyro­

bów żelaznych, cynkowych,oraz produktów pobocznych (n. p. mąka tomasfosfatowa), koksownie około 500.000 ton koksu i produktów pobocznych (n. p.

amoniak,smoła, benzol i t. d.).

Reszta ludności zatrudnia się rolnictwem, ku- piectwem i handlem.

Powiat posiada 76,779 km. szos, z których 29,255

stanowi własność powiatu, 8.995 km. własność Wo­

jewództwa, reszta należy do gmin lub prywatnych towarzystw.

Dalej liczy powiat: 60.850 km. koleji normalnotorowej, 3 i 900 „ „ wąskotorowej, 33 209 „ tramwajów,

razem 125.959 km, więc na 1.000 miesz­

kańców przypada 0,38 km. dróg żelaznych.

Dom urzędniczy powiatu Ś w ięto ch ło w ick ieg o (w ybudow any w latach 1924/25).

Sieć wodociągowa ma 36,1 km długości, z czego stanowi własność powiatu 10,850 km. Pozatem po­

siada powiat jeszcze rurociąg długości 6,5 km. w są ­ siednim powiecie Katowickim.

Powiat posiada dalej własny gmach urzę­

dowy w Wielkich Hajdukach wartości 800.000 zł. i szpital powiatowy w Szarleju (100 łóżek), urzą­

dzony według najnowszej sztuki lekarsko - terapeu­

tycznej, wartości 550.000 zł.

Most na trakcie nowej szo sy pow iatow ej Ł a g ie w n ik i-B r z e z in y , w punkcie krzyżow ania się z kolejką w ązkotorow ą.

Wszystkie gminy są przyłączone do sieci wo­

dociągowej, wszystkie posiadają kanalizację, oświet­

lenie elektryczne i połączenie telefoniczne. Stacji kol.

liczy powiat 8, urzędów, wzgl. agencji pocztowych 15.

Kościołów jest w powiecie 16katolickichi 2 ewangelickie.

Liczba szkół wynosi: 63 (w tem 3 średnie, 4 szkoły mniejszości), 626 sił nauczycielskich, 33.621 dzieci szkolnych. Pozatem liczy powiat: 21 ochronek, 3 szpitale samorządowe, 5 szpitali hutniczo-górni­

czych, 3 szpitale spółki brackiej, 2 domy sierót, 23

Szkoła 111. p ow szech n a w C hropaczow ie, pow . Ś w ięto ch ło w ice.

bibljotek (z tego 19 polskich), 6 kinoteatrów, 24 pla­

ców sportowych, 6 hal gimnastycznych, 11 targowisk, 10 pomników (przeważnie powstańców).

W skład powiatu wchodzi 16 gmin, a mianowicie : 1) Wielkie Hajduki, 27.712 mieszk., 2) Świętochłowice, 26.796 m., 3) Ruda, 23.589 m.,4) Nowy Bytom, 20.313 m., 5)Lipiny 18 285 m. 6) Łagiewniki, 15.428 m., 7)

Chro-Kopalnia „Śląsk” w C hropaczow ie, p ow . Ś w iętoch łow ice.

paczów, 14.082 m., 8)SzarleJ, 12.102 m., 9) Wielkie Pie­

kary, 11.789 m., 10) Orzegów, 10014m ., 11) Godula, 8.445 m., 12) Nowe Hajduki, 6.528 m., 13) Brzeziny, 6.395 m., 14) Wielka Dąbrówka, 5.185 m., 15) Brzozo- wice, 2.959 m., 16) Kamień, 2.489 m. Razem więc liczy powiat 212.111 mieszkańców.

Szpital p ow szech n y, Gmina Szarlej.

Str. 49

Ś w i ę t o e

1EDNĄ z najstarszych miejscowości Województwa

^ Śląskiego jest gmina Śvyiętochłowice. O założeniu, względnie powstaniu Świętochłowic nie ma do­

tychczas bliższych danych. W archiwach dawniejszej wielkiej posiadłości Mysłowice, dokąd parufjanie Świętochłowic należeli, ma się znajdować pierwsza wzmianka o miejscowości

„Świętochłowica". Pierw­

szym panem i właścicielem dawnego obszaru dwor­

skiego Świętochłowice miał być szlachcic Poremski — po nim Rheinhaben. a pó­

źniej hrabia Łazarz Henkel- Donnersmarck, ojciec hr.

Guido Henkel Donnersmar- cka na Świerklańcu. W tych pierwszych czasach byli wszyscy mieszkańcy miej­

scowości poddanymi pana i właściciela obszaru dwor­

skiego. Cała ludność skła­

dała się wówczas z 21 chałupników i 36 zaciążni- ków. W miejscowości znaj­

dowały się jeszcze młyn

i jedna arenda, tj. karczma, wszystko należące natu­

ralnie do właściciela całej miejscowości.

Ziemi uprawnej w tej okolicy, jak na całym obszarze przemysłowym, wogóle nie było wiele;

ciągnęły się natomiast duże lasy, mnóstwo jezior i olbrzymie łąki. Rzeczka Rawa, płynąca przez Świę­

tochłowice, a służąca dzisiaj celom przemysłowym, była wówczas strumykiem zupełnie czystym i peł­

nym ryb. Uważa się za ustalone, że Świętochłowice były małą wioską leśną i dzięki tylko znajdującym

h ł o w i c e.

nych, zaczęło wzrastać zapotrzebowanie na robotni­

ków fachowców, którzy przybywszy z innych stron, tutaj się usadowili. Do szybko postępującego rozwoju przyczyniła się niezmiernie uruchomiona linja kole­

jowa Wrocław-Oświęcim.

W owych czasach obejmowały Świętochłowice daleko większą przestrzeń, niż obecnie, a należały do nich większe części dzi­

siejszych gmin sąsiednich, jak np. Lipiny, Nowy By­

tom, Wielkie Hajduki, Król.

Huta. W urzędach ksiąg wieczystych wzmiankowa­

ne są Świętochłowice jako Wielkie Świętochłowice w przeciwieństwie do Małych Świętochłowic, czyli obec­

nej gminy Wielkie Haj­

duki.

Oderwanie wspomnia­

nych części wyszło natu­

ralnie na niekorzyść gmi­

ny, a jak dalece rozwój Świętochłowic przez od­

cięcie tych części został wstrzymany, świadczą o tem przedsiębiorstwa, po­

zostałe na owych częściach gminy, jak np. kopalnie Skarbofermu w Król. Hucie, Królewska Huta, ko­

palnia Szarlota i kopalnia Matylda.

Pomimo tak znacznego uszczuplenia powierz­

chni, rozwijała się gmina w dosyć szybkiem tempie.

Z wioski leśnej Świętochłowice powstała w stosun­

kowo krótkim czasie poważna gmina przemysłowa, a to tembardziej, gdy w 1916 r. obszar dworski Świętochłowice został] połączony z gminą

Święto-Św iętoch łow ice. Urząd gminny. Ś w iętoch łow ice. Ul. W olności.

się skarbom podziemnym stały się tak poważną miejscowością przemysłową. Jednym z pierwszych inicjatorów uprzemysłowienia tutejszej okolicy był hrabia Henkel-Donnersmarck, który już przed przeszło 90 laty począł zakładać fabryki, jak Huta Klara, Huta Turzo. Z powodu budowania warsztatów fabrycz-Str. 50

chłowice. Jako dowód szybkiego rozwoju gminy mogą posłużyć następujące cyfry: w 1783 r. w yn o­

siła liczba mieszkańców 151, w 1840 r. 700, w 1860 r. 3437, w 1900 r. już 13.079, w 1910 r. 16.167, w 1916 r. wzrosła liczba mieszkańców przez przy­

łączenie obszaru dworskiego na 21.541, w 1917 r. wy­

nosiła liczba ta 22.117, a obecnie liczą Swiętochło wice 27.300 mieszkańców.

Samodzielną ewangielicką gminę wyznaniową, do której należą^ także Wielkie Hajduki, utworzono w Świętochłowicach w 1910 r., podczas gdy zbór ewangelicki zbudowano w Świętochłowicach już w 1901 r. Aż do 1840 r. nie miały Świętochłowice żadnej szkoły, dzieci chodziły równocześnie z dziećmi z Chropaczowa, Łagiewnik i Szarlocinca do szkoły do Brzezin, miejscowości przy Szarlocińcu, dzisiaj już nieistniejącej. Według kroniki szkolnej, powstała pierwsza szkoła na miejscu 10 listopada 1840 roku.

W roku tym liczyły Świętochłowice 700 mieszkań­

ców, a z pomiędzy nich mniejwięcej 100 dzieci uczę­

szczających na naukę.

Godnem uwagi jest wspomnieć o strasznem nieszczęściu, które się wydarzyło w

Świętochłowi-Kobieta w stroju narodowym z C hropaczow a, pow . Ś w ięto ­ c h ło w ice.

cach w dniu 20. czerwca 1884 r., a spowodowane było wylaniem Rawy i zalaniem t. zw. Zymmol- schachtu, należącego do kopalni „ Ni e mc y Wó wc z a s to 43 górników było przez, całe siedm dni odcię­

tych od świata, jednakże dzięki wprost heroicznym wysiłkom kolumny ratowniczej, wszyscy oni, chociaż zupełnie wyczerpani, ale jeszcze przy życiu, zostali uratowani. Dzień ten pamiętny obchodzi się corocz­

nie w tut. parafji w dniu 29. czerwca, w święto Św. Piotra i Pawła, w dzień odpustu parafjalnego.

Na terenie nieszczęsnego szybu znajduje się dzisiaj miejsce zabaw dla dz;eci i planty.

Świętochłowice są dzisiaj miejscowością na- wskróś przemysłową. W wielkiej hucie „Falwau, za­

trudniającej 1876 robotników, wyrabia się stal, pod­

kowy i różne inne wyroby z żelaza surowego. Huta

należy do Sp. Akc. Huta Bismark w Wielkich Haj­

dukach. Obok Huty „Falwyu znajduje się na terenie gminy kopalnia „Niemcy", która zatrudnia 2079 ro>

botników.

Świętochłowice, jako gmina powiatowa, są sie­

dzibą licznych władz, jak Starostwa, Urzędu Skarbo­

wego, Kasy Skarbowej, Urzędu Okręgowego, Urzędu Gminnego, Urzędu Pocztowego, dwóch

Inspektora-Ś w iętoch łow ice. Park — Promenada.

tów szkolnych: Świętochłowice okręg I i Święto­

chłowice okręg II. W miejscu jest stacja kolejowa (linja Katowice—Gliwice) i połączenie tramwajowe z wszystkiemi okolicznemi miejscowościami. W Świę­

tochłowicach mieści się także Generalna Dyrekcja kopalń i hut Ks. Donnersmarcka. Oprócz tego jest na miejscu szpital, klasztor, gminna bibljoteka lu­

dowa. Towarzystw politycznych, gospodarczych i kulturalno-oświatowych jest 65. We wszystkich Związkach i Towarzystwach daje się zauważyć żywe tętno życia, obecnie nieco tamowane bezrobociem.

Ś w ięto ch ło w ice. S zk oła Ludowa I.

Ważną dla gminy organizacją jest Straż pożarna; są mianowicie dwie straże zawodowe i jedna ochotni­

cza. Straż pożarna jest wyposażona we wszelkie no woczesne narzędzia, należące do zupełnego i nale­

żytego uzbrojenia.

Gmina posiada własny dom administracyjny, Str. 51

Z ó z i e j ó u u P a r a f i i 5 a H ę t o c h ł o u ; i c k i e j .

K

TO od strony południowej do Bytomia się zbliża, widzi na pagórku niewielki kościółek św. Mał­

gorzaty. Kościółek ten jest dla obywateli gminy Swiętochłowickiej pamiątką dawnych czasów. Lecz dla mieszkańców Bytomia i całej dalekiej okolicy oznacza on więcej, gdyż na tym pagórku stał naj- pierwszy kościół w całej okolicy i najpierwszy kościoł farny dawnej Bytomskiej ziemi.

Zbudowali go wśród bagnisk już przed rokiem 1201 prawdopodobnie Premonstratensi (albo Norber­

ta nie), którzy przybyli tutaj z zakładu św. Wincen­

tego z Wrocławia, którego posiadłości ciągnęły się długą lin ją od Wrocławia przez Strzelce, Repty do Bytomia i Krakowa. Posiadłości te przyznane zostały temu zakonowi przez papieża Innocentego III w roku 1201. Początkowo był kościół św. Małgorzaty ko­

ściołem kolektywnym Zakładu św. Wincentego we Wrocławiu i, jako jedyny kościół w okolicy, zgroma­

dzał wszystkich, szeroko rozrzuconych słowiańskich osadników do wspólnej modlitwy, w zamian za co opłacali oni, według ówczesnego zwyczaju, stosowną daninę, t. zw. dziesięciny.

Parafja św. Małgorzaty, jak również rozległe parafje Mikołowska, Mysłowicka, Lendzmska i Pszczyń­

ska należały do biskupstwa Krakowskiego. Rozporzą­

dzeniem biskupa Pawła z dnia 4. października 1277 r. zostały miejscowości Orzech, Piekary, Bobrowniki, Żychlice (poza Brynicą), Dąbrówka i Brzozowice przy­

łączono do nowozałożonej parafji św. Piotra i Pawła w Kamieniu. Od parafji kamieńskiej odłączyły się w 1303 r. Piekary. Wogóle dążyły w owym czasie wszystkie osady do tego, aby budować kościoły nie-Str. 52

Kopalnia „Matylda" pod Ś w iętoch łow icam i. Św iętoch łow ice. Kopalnia „Niem cy1* i Huta „Falw y“.

trzypiętrowy, nowozbudowany dom dla urzędników, gminne, oraz szkoły, które wymagały koniecznej siedm budynków mieszkalnych, duży plac targowy, naprawy. Planty, założone przed wojną na obszarze na którym odbywają się

dwa razy w tygodniu targi, dużą ćwicznię, wyposażoną w najnowsze i kompletne przyrządy do gimnastyki.

Ćwicznia ta służy przede­

wszystkiem szkołom i to­

warzystwom, zajmującym się wychowaniem fizycz- nem. Gmina jest zaopatrzo­

na w światło elektryczne i gazowe, przyczem w prąd elektryczny zaopatruje gmi­

nę elektrownia w Chorzo­

wie, a w gaz, Gazownia w Wielkich Hajdukach.

Pierwszym polskim naczelnikiem gminy od

1 ha, rozszerzono do 2 i

W dokumencie Dzieje pracy Górnego Śląska 1922-1927 (Stron 54-58)