Model szwedzki

System opieki długoterminowej w Szwecji jest zdecentralizowany. Zapewniają ją:

• organy centralne, tworząc odpowiednie ustawodawstwo i zwią-zaną z nim politykę w tym zakresie;

• organy regionalne, które odpowiedzialne są za ochronę zdro-wia i opiekę medyczną;

• organy lokalne, a więc gminy zajmujące się realizacją polityki wsparcia dla seniorów2, czyli osób po 65. roku życia.

System szwedzki podlegał przeobrażeniom na przestrzeni wielu lat, co zaowocowało wyłonieniem się wielosektorowych elementów opieki. Coraz większą i bardziej jawną rolę pełnią w nim podmioty niepubliczne, a także sektor nieformalny na czele z instytucją rodzi-ny. Obserwowana refamilizacja sprzyja trendowi opartemu na prze-bywaniu osób starszych w środowisku rodzinnym, a nie na opiece instytucjonalnej.

Istotną składową polityki wsparcia wobec osób starszych w Szwe-cji jest pomoc materialna w formie świadczeń pieniężnych, które mogą przysługiwać zarówno podopiecznemu, jak i osobie sprawu-jącej opiekę. Wartość świadczenia i zasady jego wypłaty określa gmina, gdyż kwestie te nie są regulowane na szczeblu centralnym, a więc krajowym. Oznacza to, że gmina może zatrudnić opiekuna nieformalnego i wypłacić mu wynagrodzenie, którego poziom za-leży od liczby przepracowanych godzin i średniej stawki za usługi opiekuńcze, jakie obowiązują na rynku. Pełnienie funkcji opieku-na nieformalnego nie wyklucza możliwości jego zatrudnienia gdzie

2 W ustawie o niepełnosprawności określono trzy grupy: (1) osoby niepełno-sprawne intelektualnie, autyzm lub stan przypominający autyzm; (2) osoby o zna-czącym i stałym wpływie intelektualnym po uszkodzeniu mózgu w wieku dorosłym oraz (3) osoby z innymi trwałymi fizycznymi lub psychicznymi niepełnosprawnościa-mi (nie z powodu normalnego starzenia się), jeżeli niepełnosprawności te powodu-ją znaczne trudności w życiu codziennym, wymagapowodu-jące szerokiego wsparcia.

indziej, ale ważne jest, by liczba wszystkich godzin pracy nie prze-kraczała 48 godzin tygodniowo. Natomiast minimalny czas pracy związany z opieką wynosić powinien 7 godzin tygodniowo. W sy-tuacji gdy czas opieki jest dłuższy niż 28 godzin, można starać się o inne formy pomocy (Bakalarczyk 2016: 202).

Inną formą wsparcia seniorów są domowe usługi opiekuńcze. Osoba, która uzna, że ma potrzeby w tym zakresie, zgłasza się do odpowiednich organów gminy, a pracownik socjalny jest zobowiąza-ny do rozpoznania potrzeb takiej osoby oraz do opracowania planu wsparcia. W planie zostaje ujęty zakres czynności realizowanych na rzecz beneficjenta i wymiar godzinowy, przy czym to potrzeby seniora, a nie jego dochód determinuje zakres świadczeń, z jakich będzie korzystać. Odbiorca usług opiekuńczych średnio otrzymuje wsparcie w wymiarze 7 godzin tygodniowo (Bakalarczyk 2012: 38).

Należy podkreślić, iż gminy same oceniają zakres dostępnych usług, zaś ich przydział zależy od decyzji osoby dokonującej dia-gnozy potencjalnego beneficjenta, czyli menedżera opieki, którym często bywa opiekun socjalny. W sytuacji gdy osoba starsza uzna, że przyznane jej świadczenia nie są adekwatne do potrzeb, może odwołać się do sądu administracyjnego. W takich sytuacjach zleca-na jest dodatkowo rozmowa ze starszą osobą, jej rodziną oraz kon-sultacje ze specjalistami w celu zdobycia pełnej informacji o moż-liwościach funkcjonalnych i poznawczych seniora (Bakalarczyk 2012: 108).

W ramach wsparcia w miejscu zamieszkania osoby starsze naj-częściej otrzymują pomoc w realizacji działań związanych z pro-wadzeniem gospodarstwa domowego dotyczących robienia zaku-pów, sprzątania, przygotowania posiłków (w tym gotowania) oraz są wspierane w czynnościach związanych z obsługą osobistą (np. kąpiel, ubieranie się, przemieszczanie). Ponadto mogą otrzymać po-moc w realizacji czynności pielęgniarskich związanych z opatrze-niem ran, zastrzykami, dozowaopatrze-niem lekarstw.

Należy podkreślić, że seniorzy nie tylko otrzymują pomoc miesz-czącą się w ramach wymienionych wyżej usług opiekuńczych, re-alizowanych w miejscu zamieszkania, ale mogą także korzystać z dowozu posiłków do domu, które organizują tzw. lokalne cen-tra wsparcia dziennego. W wielu gminach w takich cencen-trach oso-by starsze uczestniczą w przygotowywaniu posiłków, przeoso-bywają w ramach opieki dziennej i tymczasowej, korzystają ze świadczeń

z zakresu rehabilitacji, aktywizacji i integracji. Pobyt w tych cen-trach w ramach opieki krótkoterminowej ma charakter przejściowy przed przyjęciem seniora do instytucji stałego pobytu (Bakalarczyk 2018: 39).

Ze względu na rodzaj realizowanych usług lokalne centra wspar-cia zostały podzielone na centra dzienne powiązane z domami dla seniorów, niezależne centra dzienne, centra dzienne dla osób star-szych z demencją, dzienne centra dla osób z fizycznymi i psychicz-nymi ograniczeniami i centra dostarczające rehabilitacji

(Samu-elsson1998: 310–319).

W Szwecji organy gminy zapewniają również pomoc dla opieku-nów nieformalnych sprawujących opiekę nad osobami zależnymi starszymi. Pomoc ta wiąże się z zapewnieniem opieki wytchnienio-wej, ale także z szeroko pojętym doradztwem dla opiekunów. Waż-nym elementem w ramach opieki nad osobami niesprawWaż-nymi i za-leżnymi jest wprowadzenie odpowiednich usług transportu, za które płaci gmina. Do tego celu wykorzystywane są pojazdy odpowiednio przygotowane do transportu osób o określonych dysfunkcjach.

Gminy organizują również dla seniorów usługi wspomagające lub zastępujące osoby starsze w domowych czynnościach, które mogą okazać się dla nich niebezpieczne, jak np. zawieszanie fira-nek, wymiana żarówek itp. Gminy mogą również przydzielać oso-bom niepełnosprawnym nielimitowane środki finansowe na adap-tację pomieszczeń. Co należy szczególnie podkreślić – dochód osoby aplikującej o taką formę wsparcia nie determinuje decyzji o przy-znaniu pomocy i o jej wysokości.

Jak zauważa R. Bakalarczyk (2016), szwedzki model opieki nad osobami niesamodzielnymi odzwierciedla cechy szwedzkiego pań-stwa dobrobytu, w ramach którego dostrzega się rozległy obszar aktywności organów publicznych w zaspokajaniu potrzeb osób w starszym wieku. Pomoc dostarczana jest w zależności od potrzeb, a nie poziomu dochodu, a opieka świadczona przez podmioty repre-zentujące różne sektory: publiczny, prywatny, nieformalny. Obser-wuje się przesuwanie form wsparcia instytucjonalnego w kierunku środowiskowych, czyli realizowanych w domu, w ośrodkach dzien-nego lub krótkotrwałego pobytu. Rozwija się segment wsparcia środowiskowego, czyli instytucji udzielających pomocy opiekunom nieformalnym (rodzinom) osób niesamodzielnych, co pozwala im godzić funkcje opiekuńcze z pełnieniem ról zawodowych.