Podstawowe charakterystyki opiekunów w kontekście ich

stopniach niesamodzielności

W czasie trwania projektu 63% badanych z analizowanej grupy opie-kowało się jedną osobą, zaś pozostali więcej niż jedną, przy czym opieka ta w większości przypadków nie była równoczesna, tzn. opie-kunowie zmienili podopiecznych podczas projektu. Wyjątkami były tu sytuacje, w których asystent miał pod opieką osoby z I i II stop-niem niesamodzielności lub opiekował się dwoma niesamodzielnymi członkami tej samej rodziny (zamieszkującymi razem).

Przyczynami zmiany podopiecznego były albo problemy zdrowot-ne osoby niesamodzielzdrowot-nej związazdrowot-ne np. z długotrwałym pobytem w szpitalu, potrzebą stałej opieki (umieszczeniem w DPS lub wy-najęciem prywatnej stałej opiekunki), a w skrajnych przypadkach

śmiercią podopiecznego, albo problemy komunikacyjne między asystentem i podopiecznym lub jego rodziną, prowadzące do za-kończenia współpracy.

Opiekunowie pracowali z osobami o różnych stopniach nie-samodzielności. Ponad połowa z nich w okresie trwania projektu miała pod opieką co najmniej jednego podopiecznego z I stopniem niesamodzielności (52% badanych) lub co najmniej jednego pod-opiecznego z II stopniem niesamodzielności (55% badanych). Nieco mniejsza część, bo 40% badanych, pracowała z co najmniej jed-nym podopieczjed-nym, którego zakwalifikowano do III stopnia niesa-modzielności. Co ważne, zdecydowana większość badanych (93% ogółu) miała już wcześniejsze, tj. poprzedzające udział w projekcie, doświadczenia w pracy z osobami niesamodzielnymi.

Przedmiotem naszego zainteresowania były problemy artykuło-wane przez obie strony zaangażoartykuło-wane w proces opieki, tj. osoby niesamodzielne i ich opiekunów. Ponieważ asystenci w wywiadach kwestionariuszowych nie przypisywali konkretnych problemów do poszczególnych podopiecznych tylko deklarowali ich wystąpienie, na potrzeby dalszych analiz podzielono ich na trzy grupy ze względu na stopnie niesamodzielności podopiecznych, którymi się zajmowa-li. Każdego opiekuna przypisano do tej grupy, do której należał jego podopieczny o najwyższym stopniu niesamodzielności. W wyniku tego podziału najmniejszą grupę badanych (18% ogółu osób, które zadeklarowały, że napotkały trudności w opiece nad swoimi pod-opiecznymi) stanowili asystenci opiekujący się w trakcie trwania projektu wyłącznie podopiecznymi z I stopniem niesamodzielności, niezależnie od tego iloma takimi osobami się zajmowali. Największy udział w badanej zbiorowości (46% ogółu) mieli asystenci opiekują-cy się osobami, którym przypisano co najwyżej II stopień niesamo-dzielności (niezależnie od tego, ilu było takich podopiecznych i czy opiekowali się oni także osobami, którym przypisano I stopień). Nieco ponad 1/3 respondentów (36% ogółu), których wypowiedzi włączono do opracowania, stanowili asystenci mający pod opieką co najmniej jedną osobę z III stopniem niesamodzielności (również niezależnie od liczby podopiecznych w trakcie całego projektu oraz ich stopni niesamodzielności, jeśli były zróżnicowane).

Opiekunowie, których wypowiedzi poddaliśmy analizie, w mo-mencie realizacji badania liczyli średnio 49,6 lat, przy czym naj-większy odsetek badanych (31% ogółu) należał do kategorii

wie-kowej skupiającej osoby od 50. do 59. roku życia. Kolejne pod względem liczebności kategorie wiekowe to osoby mające od 40 do 49 lat (26% ogółu) oraz osoby mające co najmniej 60 lat (23% ogó-łu). Najmniejszy udział w próbie miała kategoria skupiająca osoby, które nie ukończyły jeszcze 40. roku życia. Należał do niej co piąty badany. Najmłodszy opiekun miał 21 lat, a najstarszy 75 lat.

Co ciekawe, wśród najstarszych respondentów znalazł się naj-większy odsetek opiekujących się co najmniej jednym podopiecznym posiadającym najwyższy stopień niesamodzielności. Tą kategorią osób niesamodzielnych zajmowała się ponad połowa badanych ma-jących 60 lub więcej lat. W pozostałych kategoriach wiekowych odse-tek opiekunów pracujących z osobami, którym przypisano III stopień niesamodzielności był znacząco mniejszy i spadał wraz z obniżaniem się wieku badanych, aby w grupie najmłodszej osiągnąć zaledwie 20%. Zaobserwowanej prawidłowości towarzyszyła odwrotna za-leżność między wiekiem opiekunów a ich współpracą z osobami z II stopniem niesamodzielności. Udział podopiecznych zakwalifiko-wanych do tej kategorii był największy w grupie opiekunów, którzy nie ukończyli jeszcze 40. roku życia (ponad 60% osób niesamodziel-nych pozostających pod ich opieką). Spadając w kolejniesamodziel-nych katego-riach, obejmujących badanych w coraz wyższym wieku, okazał się on najmniejszy w grupie osób najstarszych (zob. wykres 21).

11

Wykres 21 – Struktura grupy podopiecznych w zależności od wieku opiekunów

Wykres 22- Struktura grupy podopiecznych w zależności od wykształcenia opiekunów

18% 19% 21% 16% 62% 51% 41% 33% 20% 31% 37% 51% 0% 20% 40% 60% 80% 100% opiekunowie mający poniżej 40 lat

opiekunowie w wieku 40–49 lat opiekunowie w wieku 50–59 lat opiekunowie w wieku 60 i więcej lat

podopieczni z I stopniem niesamodzielności podopieczni z II stopniem niesamodzielności podopieczni z III stopniem niesamodzielności

14% 14% 28% 46% 52% 37% 40% 34% 35% 0% 20% 40% 60% 80% 100% opiekunowie z wykształceniem

zasadniczym zawodowym lub niższym opiekunowie z wykształceniem

średnim opiekunoowie z wykształceniem

wyższym

podopieczni z I stopniem niesamodzielności podopieczni z II stopniem niesamodzielności podopieczni z III stopniem niesamodzielności Wykres 21. Struktura grupy podopiecznych w zależności

od wieku opiekunów Źródło: opracowanie własne

Zaobserwowana prawidłowość może wynikać z kilku przyczyn. Po pierwsze z sytuacji rodzinnej i zawodowej najstarszych opieku-nów, pozwalającej na poświęcenie większej ilości czasu podopiecz-nym. Zdecydowanie mniejszy odsetek badanych z tej kategorii (14% spośród nich) w porównaniu do wszystkich pozostałych grup wie-kowych (ponad 55% respondentów z każdej z nich) zadeklarował, że pracuje zawodowo także poza projektem. Ponadto, aż 82% bada-nych, którzy ukończyli 60. rok życia prowadzi co najwyżej dwuoso-bowe gospodarstwa domowe (z czego niemal 40% to gospodarstwa jednoosobowe), podczas gdy w pozostałych kategoriach wiekowych jest to odpowiednio 62% w przypadku opiekunów w wieku od 50 do 59 lat, 22% opiekunów mających od 40 do 49 lat i 31% opiekunów, którzy nie ukończyli 40. roku życia. Po drugie, znacząco większy udział osób z III stopniem niesamodzielności w grupie podopiecz-nych, którymi zajmowali się opiekunowie po 60. roku życia, może wynikać z faktu, że osoby najstarsze są w stanie lepiej zrozumieć potrzeby zbliżonych do nich wiekowo podopiecznych, a ci drudzy szybciej są w stanie obdarzyć ich zaufaniem.

Mniejsze zróżnicowanie podopiecznych według stopni niesa-modzielności zaobserwowano w grupach opiekunów wyróżnionych w oparciu o ich wykształcenie. Ze względu na to kryterium respon-dentów podzielono na trzy kategorie: osób, które ukończyły co naj-wyżej zasadnicze szkoły zawodowe, osób które ukończyły szkoły średnie oraz osób, które ukończyły studia wyższe co najmniej na poziomie licencjatu.

Największa grupa badanych (43% ogółu) zadeklarowała, że po-siada wykształcenie średnie (w tym także różnego rodzaju kursy pomaturalne), niespełna co trzeci z opiekunów (32% ogółu) miał wykształcenie wyższe, a co czwarty (25% ogółu) wykształcenie co najwyżej zasadnicze zawodowe, przy czym co piąty badany z tej grupy legitymował się tylko wykształceniem podstawowym.

Jeśli chodzi o udział osób niesamodzielnych posiadających każ-dy ze stopni wśród podopiecznych przydzielonych do grup opie-kunów wyróżnionych ze względu na poziom wykształcenia, można odnotować brak znaczących odmienności między kolejnymi kate-goriami wykształcenia w przypadku opieki nad osobami z III stop-niem niesamodzielności. Nieznacznie większy udział takich osób, w stosunku do pozostałych kategorii opiekunów, znalazł się wśród podopiecznych respondentów z najniższym poziomem

wykształce-nia. Różnica wyniosła tu 6 punktów procentowych w porównaniu z opiekunami posiadającymi wykształcenie średnie i 5 punktów procentowych w porównaniu z opiekunami posiadającymi wy-kształcenie wyższe. Respondenci z wywy-kształceniem średnim i niż-szym od średniego mieli pod opieką stosunkowo większe grupy osób z II stopniem niesamodzielności (odpowiednio 52 i 46% ogółu podopiecznych) w stosunku do opiekunów z wykształceniem wyż-szym (dla których osoby z II stopniem niesamodzielności stanowią 37% ogółu podopiecznych). Z kolei ci ostatni mają wśród swoich podopiecznych więcej osób z I stopniem niesamodzielności (28% ogółu) niż dwie pozostałe grupy (po 14% ogółu podopiecznych), co zaprezentowano na wykresie 22.

Stosunkowo większy udział osób, w opiece nad którymi wymaga-ne jest mniejsze zaangażowanie czasowe, w grupie podopiecznych przydzielonych opiekunom posiadającym wyższe wykształcenie wy-daje się w znaczącej mierze wynikać z ich obowiązków zawodowych realizowanych poza projektem. Niemal 2/3 badanych z tej grupy (65% ogółu) deklaruje, że ma takie właśnie obciążenia, podczas gdy w pozostałych dwóch grupach odsetek osób pracujących zawodowo poza projektem wynosi niespełna 40% kategorii.

11

Wykres 21 – Struktura grupy podopiecznych w zależności od wieku opiekunów

Wykres 22- Struktura grupy podopiecznych w zależności od wykształcenia opiekunów

18% 19% 21% 16% 62% 51% 41% 33% 20% 31% 37% 51% 0% 20% 40% 60% 80% 100% opiekunowie mający poniżej 40 lat

opiekunowie w wieku 40–49 lat opiekunowie w wieku 50–59 lat opiekunowie w wieku 60 i więcej lat

podopieczni z I stopniem niesamodzielności podopieczni z II stopniem niesamodzielności podopieczni z III stopniem niesamodzielności

14% 14% 28% 46% 52% 37% 40% 34% 35% 0% 20% 40% 60% 80% 100% opiekunowie z wykształceniem

zasadniczym zawodowym lub niższym opiekunowie z wykształceniem

średnim opiekunoowie z wykształceniem

wyższym

podopieczni z I stopniem niesamodzielności podopieczni z II stopniem niesamodzielności podopieczni z III stopniem niesamodzielności

Wykres 22. Struktura grupy podopiecznych w zależności od wykształcenia opiekunów

4.2. Zakres czynności wykonywanych w ramach