Formation of “Anew”
Landscapes
107
kataloński Renaixença (Renesans), nawiązujący do historycznych sty-lów i rzemiosła, czerpiący inspiracje z katalońskiego gotyku i tradycyj-nego kowalstwa artystycztradycyj-nego oraz sięgający do ornamentalnych stylów arabskiej Hiszpanii5. Ten filozoficzny i estetyczny bunt przeciwko pseudo--sztuce i modernistycznemu, mecha-nistycznemu światu oraz sztywnym zasadom projektowania architektury doby industrialnej rozwinął nowe koncepcje architektoniczne w opar-ciu o naturalne materiały lokalne, kamień i ceramikę oraz ornamentykę wykorzystującą giętką linię i formy organiczne, żywą kolorystykę i sym-bolikę inspirowaną światem natury6.
Pierwsze sygnały stylu
moderni-sme w kształtowaniu przestrzeni
zie-lonych Barcelony pojawiły się w Parc
Ciutadella (proj. Josep Fontseré,
1873)7. Park ten – obecnie najwięk-szy i najbardziej lubiany przez miesz-kańców teren zielony w centrum miasta8, założony w miejscu roze-branej cytadeli9, stał się scenerią dla jednego z najważniejszych w historii miasta wydarzeń – Wielkiej Wystawy Światowej 1888 r. Główne wejście na tereny wystawowe podkreślono monumentalnym łukiem triumfalnym
Arc de Triomf (proj. Josep Vilaseca)10
z dekoracją reliefową autorstwa m.in. Josepa Llimona, jednego z głównych przedstawicieli modernisme w
rzeź-bie. Tereny parkowe wyposażono także w inne jego dzieła, uchodzą-ce za najbardziej reprezentatywne dla nowego kierunku w sztuce, jak: posąg konny Ramona Berenguera III, monumentalne popiersie A Doctor
Robert (1904–1910) oraz
umiesz-czona w centrum owalnej sadzawki, pełna melancholijnej ekspresji rzeźba
Desconsol (1907)11. Formalny układ kompozycji parku nadają dwie krzy-żujące się aleje – jedna obsadzona topolami, druga – lipami i kasztanow-cami. Poza tym park ma charakter nieformalny z miękko prowadzonymi ścieżkami, rozległym trawnikiem, sztucznym jeziorem Estany oraz wysokimi okazami drzew i palma-mi. W swobodnie kształtowanym krajobrazie parku rozmieszczono interesujące obiekty architektonicz-ne, częściowo pozostałości urządzeń Wystawy Światowej. Począwszy od imponującej swoją wybujałą formą kaskady (proj. Josep Fontseré, Antoni Gaudí12), po jedno z kluczowych dzieł katalońskiego modernisme, inspirowany baśniowymi motywami orientu, obiekt restauracji Castell
dels Tres Dragons (Zamek Trzech
Smoków) (proj. Lluís Domènech i Montaner), dziś Muzeum Zoolo-gii13. Pozostałe oddające ducha i styl epoki modernisme obiekty w parku to: cieniarnia L’Umbracle – ceglana konstrukcja z ażurowym
drewnia-nym dachem, palmiarnia i mini ogród botaniczny oraz cieplarnia
L’Hivernacle – przeszklona oranżeria
z kutego żelaza z restauracją14, two-rząca doskonałą scenerię do letnich spotkań i koncertów.
Zasygnalizowane w parku Ciu-tadella elementy stylu modernisme osiągnęły swoją pełną i nadzwyczaj oryginalną postać w Parc Güell (proj. Antoni Gaudí, 1900 –1914). Geneza powstania parku wiąże się z ideą Eusebio Güell’a, wpływowego prze-mysłowca i jednocześnie mecenasa Antoniego Gaudí’ego – założenia w dzielnicy Gracia na stokach tzw. Łysej Góry15, miasta -ogrodu dla zamożnej burżuazji. Koncepcja au-torstwa Gaudí’ego zakładała kreację nowego krajobrazu z ekskluzywnym osiedlem 60 domów z ogrodami, połączonymi wkomponowanymi w krajobraz drogami i alejkami, gdzie piękno i bujność form natury łączyły się z wyrafinowaną este-tycznie kompozycją architektury oraz najnowszymi udogodnieniami technicznymi. Idea ta ze względu na niewielkie zainteresowanie poten-cjalnych nabywców i zbyt oddaloną od centrum lokalizację skończyła się komercyjnym fiaskiem. Tylko dwa domy znalazły lokatorów16, z pozo-stałych planowanych obiektów wy-budowano jedynie dwa pawilony dla strażników, dziś funkcjonujące jako
Ryc. 1. Styl modernisme w parkach Barcelony. A. Łuk triumfalny – główne wejście do Parku Ciutadella. B.C. Park Güell (fot. I. Sykta) Fig. 1. Modernisme style in Barcelona parks. A. Triumphal arch – main entrance to Park Ciutadella. B.C. Park Güell (photo by I. Sykta)
strefa recepcyjna parku17. W 1922 r. władze Barcelony wykupiły teren od spadkobierców Güell’a i prze-kształciły go w park miejski18. W ten sposób na chybionym ekonomicz-nie projekcie skorzystało miasto, otrzymując najbardziej osobliwy publiczny park na świecie, w któ-rym zwiedzający spacerując wśród bujnej zieleni i niesamowitych form architektonicznych, inspirowanych tworami katalońskiej przyrody, na-pawając się wspaniałą panoramą Barcelony aż po Morze Śródziemne na odległym planie19. Ogrodowa architektura Gaudí’ego wynika nie tylko z nostalgicznej admiracji dla dzieł natury, ale jest oparta na wnikliwej obserwacji i dogłębnym zrozumieniu jej struktury i praw nią rządzących, jest autorską, matema-tyczną i jednocześnie artysmatema-tyczną in-terpretacją natury. „Gaudí rozumiał,
że natura wykorzystuje wspaniałe formy strukturalne”20 – pisał Juan Bas-segoda Nonell. Rozumiał i wiedzę tę wykorzystywał dla kształtowania swoich niepowtarzalnych dzieł21. Jedną z najbardziej kreatywnych fascynacji Gaudí’ego, która uzyskała swoją pełną interpretację w świątyni Sagrada Familia, ale także przejawiła się w parku Güell, był mistyczny masyw skalny Montserrat, którego rzeźbiarskie formy były odwzorowy-wane w sztuce Gaudí’ego z niemal religijną egzaltacją22. Skalne twory Montserrat zostały artystycznie prze-tworzone w detalach nawierzchni, w postaci wtapiających się w zbocze kamiennych portyków i wiaduktów23,
których pochylone kolumny wyglą-dają jak skamieniały las24, w usypanej z kamiennych głazów Góry Trzech Krzyży – z bocianim gniazdem, peł-niącym rolę punktu widokowego, czy w fantazyjnych zadaszeniach i kominach pawilonów ogrodowych. Kształtowane przez artystę formy architektoniczne są wkomponowane w naturalny krajobraz z jego bogatą topografią i szatą roślinną. Miękko prowadzone – często pod pergolami spowitymi bugenwillą i glicynią – ścieżki wiodą w górę w kierunku bardziej zalesionych fragmentów parku, tonących w cieniu szarych i zielonych sosen, oliwek, eukalip-tusa, dębu ostrolistnego i ligustru. Całość dopełniają agawy i palmy25. Wsłuchanie się w rytm natury to także przestudiowanie przez Gau-dí’ego sposobów, w jakie radzi sobie ona z problemami inżynierskimi oraz pomysłowe zaadaptowanie ich w rozwiązaniach projektowych, np. w odwodnieniu i nawodnieniu par-ku. Kształt dachu Sali Hipostylowej oraz przemyślany system rynien i rur umieszczonych w trzonach kolumn ułatwia spływ wody deszczowej do specjalnych cystern poniżej kolum-nady doryckiej, skąd jest ona pozy-skiwana do podlewania26. Główne elementy architektury ogrodowej parku – dzisiaj będące powszechnie kojarzonymi z nim ikonami stylu Gaudí’ego i uniwersalnymi symbola-mi Barcelony – to przede wszystkim malowniczo ukształtowane schody wejściowe z rzeźbą salamandry Font
del Drac, pokrytą barwnymi trencadís
(kawałkami kolorowej ceramiki)27. Dalej – wieńcząca bieg schodów Sala Hipostylowa (Sala Hipòstila lub
Sala de las Cien Columnas) –
skle-piona sala kolumnowa, podparta 86 masywnymi kolumnami doryckimi, planowana pierwotnie jako plac targowy28. Powyżej ulokowano ro-dzaj amfiteatralnie ukształtowanego owalnego placu – w pierwszym zamyśle miejsca spotkań i celebro-wania ważnych uroczystości na wzór teatru greckiego – opasanego wijącą się niczym wąż barierką z wkom-ponowanymi ławkami, z barwną ceramiczną dekoracją z trencadís (proj. Josep M. Jujol, 1907–1913)29, stanowiącego doskonale eksponowa-ną płaszczyznę widokową, z panora-mą całego miasta ze skrzącą się taflą morza w tle30. Park przesycony jest symboliką odwołująca się nie tylko do świata natury, ale także do ide-ałów narodowych i patriotycznych31, religijnych32 i mitologicznych33, do kultury i filozofii antyku34. Wie-lość i złożoność symboli, nadająca przestrzeniom parkowym czasami wręcz metafizyczny charakter, po-zostaje w zgodzie z duchem epoki
modernisme, wyraźnie gustującej
w kreowaniu nastroju tajemniczości i mistyki35. W 1969 r. park Güell wpisano na listę narodowych dóbr kultury, a od 1984 r. znajduje się on na Liście światowego dziedzictwa UNESCO36. W latach 1987–1994 przeprowadzono gruntowną restau-rację parku37. Obiekt stanowi ikonę stylu samego Gaudí’ego oraz kie-runku modernisme i jest do dziś nie
109
gasnącą inspiracją dla projektujących współczesne parki Barcelony (ryc. 1).