Modyfikacja modelu biznesowego   bankowości spółdzielczej w Polsce

Wymienione wcześniej problemy ekonomiczne sektora bankowości spółdziel-czej, które nawarstwiły się w latach 2013–2014, w opinii wielu badaczy wiążą się z koniecznością zmiany modelu biznesowego tego sektora [Pruski 2013; Kata 2014, s. 88–94]. Przesłanką do tych zmian jest coraz silniejsza presja konkurencyjna nie tylko ze strony banków komercyjnych, lecz także SKOK-ów, Poczty Polskiej, operatorów sieci komórkowych i podmiotów ze sfery shadow bankingu, które wchodzą na rynki tradycyjne dla BS, lub funkcjonują na tych rynkach, na których banki spółdzielcze chcą rozwijać swoją działalność bankową.

Zdaniem J. Pruskiego [2013] banki spółdzielcze zmuszone są do poszuki-wania nowych obszarów aktywności i źródeł przychodów. Potrzebna jest także rewizja dotychczasowego modelu działania całego spółdzielczego sektora ban-kowego (funkcjonujących dwóch zrzeszeń), przede wszystkim w kierunku sil-niejszej integracji BS z bankami zrzeszającymi. Poprawa efektywności finansowej zrzeszeń wymaga:

• efektywnego zagospodarowania nadwyżek środków pieniężnych z działal-ności depozytowej BS poprzez ich transfer wewnątrz zrzeszenia i wspólne inwestycje,

• integracji oferty produktowej, sfery informatycznej (ujednolicenie systemów, wspólne inwestycje w sferze IT) oraz sieci dystrybucyjnej,

• ujednolicenia metod i systemów zarządzania ryzykiem wewnątrz zrzeszenia;

• konsolidacji w zakresie zarządzania płynnością w obrębie grupy (zrzeszenia).

Oprócz wyzwań o charakterze ekonomicznym przesłanką do zmian są także nowe „postkryzysowe” regulacje dotyczące bankowości (chodzi o regulacje UE i krajowe), które w ostatnim czasie weszły w życie lub w niedalekiej przyszłości zaczną obowiązywać (tabela 9.6)⁴. Dotyczą one przede wszystkim implementa-cji nowych wymogów kapitałowych i płynnościowych dla banków określonych w pakiecie CRD IV/CRR oraz regulacjach tworzących nową architekturę systemu bankowego w UE, określaną jako unia bankowa.

Sprostanie nowym wymogom regulacyjnym oraz ryzyku regulacyjnemu, które z nich wynika, wiązać się będzie ze zmianami instytucjonalnymi w ramach

4 Szerzej o wpływie najnowszych regulacji na konkurencyjność całego sektora bankowego:

[Kasiewicz, Kukliński 2012].

sektora BS, zwiększającymi zakres współdziałania (integracji), a w niektórych obszarach (płynność finansowa) konsolidacji między bankami wewnątrz zrzeszeń.

W pierwszej kolejności wyzwaniem będzie wypełnienie normy płynności krót-koterminowej LCR, która zobowiązuje banki do utrzymywania wysokiej jakości aktywów płynnych⁵. Banki mogą tę normę wypełnić samodzielnie, co będzie bar-dzo trudne dla wielu z nich, albo stworzyć „grupę płynnościową”, która zwolni je z obowiązku utrzymania wskaźnika LCR na poziomie indywidualnym, z jed-noczesnym obowiązkiem jego spełnienia na poziomie skonsolidowanym. W dal-szej kolejności wyzwaniem będzie wypełnienie innych norm regulacyjnych (m.in.

normy płynności długoterminowej NSFR⁶ oraz wymogów kapitałowych).

Tabela 9.6. Wyzwania dla bankowości spółdzielczej wynikające z nowych regulacji UE

5 LCR – relacja aktywów płynnych do wypływów netto, określa „horyzont przeżycia”, czyli posiadany zapas aktywów płynnych oraz wysokiej jakości należności, który ma pozwolić na pokrycie przewidywanego odpływu środków w sytuacji kryzysowej w ciągu 30 dni. Norma płynności krót-koterminowej obowiązuje od 2015 r. w 60%, a w 100% będzie obowiązywać od roku 2019.

6 NSFR – relacja funduszy własnych i środków obcych stabilnych (np. długoterminowe lokaty) do aktywów niepłynnych i o ograniczonej płynności, obliczany przy założeniu sytuacji kryzysowej.

NSFR ma zapewnić płynność banku w horyzoncie powyżej 1 roku. Norma ta ma obowiązywać naj-wcześniej od roku 2018.

Regulacje/wymogi Problemy i zagrożenia dla spółdzielczego sektora bankowego 

* Dyrektywa PE i Rady 2013/36/UE z dnia 26 czerwca 2013 r. w sprawie warunków dopuszczenia instytucji kredytowych do działalności oraz nadzoru ostrożnościowego nad instytucjami kredytowymi i firmami inwestycyjnymi (Capital Requirements Directive IV, CRD IV) oraz Rozporządzenie PE i Rady nr 575/2013 z dnia 26 czerwca 2013 r. w sprawie wymogów ostrożnościowych dla instytucji kredytowych i firm inwe-stycyjnych (Capital Requirements Regulation, CRR). W dniu 1 stycznia 2014 r. pakiet CRD IV/CRR w całości zastąpił dotychczas obowiązujące przepisy, m.in. dyrektywę 2006/48/WE oraz 2006/49/WE.

** Dyrektywa PE i Rady 2014/59/UE z dnia 15 maja 2014 r. Dyrektywa ma objąć bezpośrednio kraje strefy euro, jednak pośrednio będzie implikować zmiany w prawie bankowym wszystkich członków UE.

Źródło: opracowanie własne.

Najprawdopodobniej dalszy rozwój sektora będzie realizowany na podsta-wie modelu tzw. Systemu Ochrony Instytucjonalnej (IPS)⁷. Polega on na tym, że banki spółdzielcze i bank zrzeszający tworzą skonsolidowaną grupę płynno-ściową (z punktu widzenia płynności traktowane są jak jeden organizm finan-sowy). Wymaga to wzajemnych gwarancji płynności i wypłacalności (stworzenia wspólnego Funduszu Płynnościowego i Funduszu Gwarancyjnego), wspólnego systemu kontroli i zarządzania ryzykiem, agregowania sprawozdań finanso-wych, wyeliminowania sztucznego zwiększania funduszy własnych. IPS daje bankom m.in. możliwość obliczania współczynnika LCR na poziomie skonsoli-dowanym oraz obniżenia do zera wagi aktywów ważonych ryzykiem dla należ-ności wzajemnych.

Jak widać z powyższego, IPS wiąże się z kosztami tworzenia samej insty-tucji IPS (spółka prawa handlowego), systemu zarządzania ryzykiem i kontroli wewnętrznej oraz kosztami zabezpieczenia funduszu płynnościowego i gwa-rancyjnego, co wynika z konieczności wzajemnego gwarantowania zobowiązań przez członków systemu. Z tym związane jest zagrożenie nadużywania gwaran-cji oferowanych w ramach systemu przez niektórych jego uczestników poprzez podwyższanie ryzyka i przenoszenie jego skutków na pozostałych uczestników

7 Wymogi formalne systemu ochrony instytucjonalnej (IPS) określone w art. 108 ust. 7 CRR, zaś zarys koncepcji tego systemu w polskich zrzeszeniach został zaprezentowany w dokumencie: Sys-tem Ochrony Instytucjonalnej dla sektora bankowości spółdzielczej w Polsce (IPS). Zarys koncepcji.

Międzyzrzeszeniowy Zespół ds. Regulacji, http://bs.net.pl/upload/File/KZBS/231_IPS_zarys_koncep-cji.pdf, data dostępu 12.05.2015.

cd. tab. 9.6

(moral hazard). Takiego zagrożenia nie można wykluczyć, pomimo wdrożenia pewnych indywidualnych instrumentów oddziaływania na członków systemu przez jego władze (program naprawczy, ustanowienie komisarycznego zarządu).

Utworzenie IPS stanowić będzie istotną rekonstrukcję dotychczasowego modelu organizacyjnego, w jakim funkcjonuje (w postaci dwóch zrzeszeń) spół-dzielczy sektor bankowy w Polsce. Te zmiany będą też miały istotny wpływ na model biznesowy zrzeszeń oraz będących jego częścią banków spółdzielczych i banku zrzeszającego. Wiele będzie zależało od tego, jak ostatecznie zostaną ukształtowane ramy prawne tego typu instytucjonalnej formy integracji sektora bankowości spółdzielczej. Niemiej podkreśla się, iż zmiana modelu biznesowego bankowości spółdzielczej nie powinna być realizowana jedynie pod dyktando nowych regulacji bankowych, lecz to wybór odpowiedniej strategii biznesowej (determinowanej uwarunkowaniami ekonomicznymi i konkurencyjnością sek-tora) powinien determinować model zarządzania płynnością [Pruski 2013, s. 20].

9.6. Zakończenie

Konkurencyjności w działalności bankowej, postrzeganej zarówno z poziomu pojedynczego banku, jak i z całego wyodrębnionego sektora bankowości, nie można rozpatrywać bez uwzględniania funkcji banków w gospodarce, w tym także ich znaczenia dla rozwoju lokalnych systemów społeczno-gospodarczych.

Konkurencyjność banków w tym kontekście nie może być postrzegana tylko przez pryzmat efektywności mikroekonomicznej, ale także przez pryzmat ich społecznego wkładu i społecznej akceptacji. W odniesieniu do sektora banko-wości spółdzielczej nie należy zatem rozpatrywać jego konkurencyjności tylko i wyłącznie przy użyciu takich miar, jak udział w rynku usług bankowych czy wskaźniki efektywności ekonomiczno-finansowej. Nie zmienia to faktu, że miary te są ważnym punktem odniesienia i powinny być uwzględniane przez zarzą-dzających bankami spółdzielczymi oraz bankami zrzeszającymi. Należy jednak pamiętać, iż bankowość spółdzielcza ma swoje specyficzne cechy, ale też specy-ficzną i ważną rolę w gospodarce, wynikającą przede wszystkim z tego, że banki spółdzielcze działają głównie na lokalnych rynkach finansowych, zaspokajając tym samym potrzeby finansowe klientów z lokalnego środowiska społeczno-gospo-darczego. Czekające sektor przeobrażenia organizacyjno-biznesowe, determi-nowane m.in. przez nowe uwarunkowania regulacyjne, nie powinny „zagubić”

tych cech, które stanowią o przewadze konkurencyjnej banków spółdzielczych

na lokalnych rynkach finansowych i tym samym decydują o trwałości tych ban-ków w strukturze rodzimego systemu bankowego.

Aktywacja potencjału rozwojowego bankowości spółdzielczej w Polsce wymaga wyboru określonej formy integracji, a być może także konsolidacji nie-których obszarów bankowości w obrębie zrzeszeń. Wpłynie to na przyszły kształt sektora bankowości spółdzielczej, a także na stopień niezależności banków spół-dzielczych. Kluczowe jest to, aby nowy model biznesowy pozwalał na wykorzy-stanie atutów BS jako banków lokalnych, usuwając jednocześnie dotychczasowe słabości sektora i łagodząc zagrożenia rynkowe i regulacyjne. W szczególności istnieje potrzeba wzmocnienia integracji organizacyjnej i finansowej BS z bankami zrzeszającymi oraz lepszego wykorzystania banku zrzeszającego jako jednostki koordynującej i usługowej względem banków spółdzielczych.

Bibliografia

Berkun S. [2010], Myths of Innovation, O’Reilly Media, Sebastopol.

Cieślik J. [2014], Iluzje innowacyjnej przedsiębiorczości, „Kwartalnik Nauk o Przedsiębior-stwie”, nr 3.

Claessens S., Leaven L. [2004], What drives Drives bank Bank competitionCompetition? Some international International evidenceEvidence, „Journal of Money, Credit and Banking”, vol. 36 (3).

Crane A., Palazzo G., Spence L. J., Matten D. [2014], Contesting the Value of the Shared Value Concept, „California Review Management”, vol. 56, no. 2, University of California, Berkeley.

Dziawgo D., Dziawgo L. [2012], Kapitał zaufania na współczesnym rynku finansowym, w: Eseje o stabilności finansowej, CeDeWu, Warszawa.

Gorynia M. [2000], Luka konkurencyjna w przedsiębiorstwach a przystąpienie Polski do Unii Europejskiej, „Gospodarka Narodowa”, nr 10.

Gostomski E. [2008], Ekonomiczna i społeczna odpowiedzialność banków, w: Społeczna odpo-wiedzialność biznesu w małych i średnich przedsiębiorstwach, red. M. Bąk, P. Kulawczuk, IBnDiPP, Warszawa.

Kasiewicz S., Kukliński L. [2012], Szok regulacyjny a konkurencyjność i rozwój sektora banko-wego, WIB, Warszawa.

Kata R. [2014], Przekształcenia i rozwój bankowości spółdzielczej w kontekście członkostwa Polski w Unii Europejskiej, „Roczniki Naukowe SERiA”, t. XVI, z. 5.

KNF [2015], Informacja o sytuacji banków spółdzielczych i zrzeszających w 2014 r., UKNF, Warszawa.

Korenik D. [2009], Odpowiedzialność banku komercyjnego. Próba syntezy, Difin, Warszawa.

Korenik D. [2013], Znaczenie społecznej odpowiedzialności banku w teorii i praktyce bankowej,

„Zarządzanie i Finanse”, nr 2/1.

Kulawik J., Wieliczko B. [2012], Wybrane finansowe aspekty konkurencyjności rolnictwa,

„Zagadnienia Ekonomiki Rolnej”, nr 4.

KZBS [2012], System Ochrony Instytucjonalnej dla sektora bankowości spółdzielczej w Pol-sce (IPS). Zarys koncepcji, Międzyzrzeszeniowy Zespół ds. Regulacji, http://bs.net.

pl/upload/File/KZBS/231_IPS_zarys_koncepcji.pdf

Majchrzak K. [2012], Filantropia korporacyjna – granice „dobroci”, „Kwartalnik Nauk o Przed-siębiorstwie”, nr 4.

Porter M. E. [1980], Estrategia competitiva: Técnicas para el análisis de sectores industriales y la competencia, CECSA, México.

Porter M. E., Kramer M. R. [2011], Creating Shared Value, „Harvard Business Review”, vol. 89.

Pruski J. [2012], Uwarunkowania rozwoju banków spółdzielczych, V Forum Liderów Banków Spółdzielczych, ZBP, Warszawa.

Pruski J. [2013], Model biznesowy banków spółdzielczych na tle nowych wymogów regulacyjnych, VI Forum Liderów Banków Spółdzielczych, ZBP, Warszawa.

Rosa A. [2013], Konkurencyjność sektora banków spółdzielczych w Polsce, „Zarządzanie i Finanse”, t. 11, z. 2.

Siudek T. [2011], Bankowość spółdzielcza w Polsce i wybranych krajach Unii Europejskiej – wymiar ekonomiczny, organizacyjny i społeczny, Wydawnictwo SGGW, Warszawa.

Siudek T., Snarski P., Chodera B. [2013], Konkurencyjność banków komercyjnych i społdziel-czych w Polsce, „Roczniki Ekonomii Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich”, t. 100, z. 2.

Szpringer W. [2009], Społeczna odpowiedzialność banków. Między ochroną konsumenta a osłoną socjalną, Wolters Kluwer, Warszawa.

Szymański W. [2011], Niepewność i niestabilność gospodarcza – gwałtowny wzrost i co dalej?, Difin, Warszawa.

Trzaskowski M. [2012], Tworzenie wspólnej wartości jako nowe podejście do konkurencyjności firmy, „Kwartalnik Nauk o Przedsiębiorstwie”, nr 4.