Najczęściej stosowane metody usuwania efektów korozji

Najważniejszą metodą zaradczą jest profilaktyka, która odpowiednio stosowana w ochronie budynków powinna mieć miejsce w fazie:

•projektowania – polega na takim doborze rozwiązań technicznych i materiałów, które zagwarantują maksymalne zabezpieczenie obiektu przed zawilgoceniem: środki impregnacyjne powinny być właściwie dobrane do poszczególnych elementów konstrukcji

•wykonawstwa – zgodnego z projektem, solidnego, respektującego wszelkie wymogi

sztuki budowlanej

•eksploatacji – natychmiastowe usuwanie źródeł i skutków zawilgocenia wodami opadowymi, gruntowymi lub z urządzeń wodno-kanalizacyjnych: w przypadku awarii, niedopuszczenie do zawilgocenia pomieszczeń wilgocią wewnętrzną, eksploatacyjną (brak wentylacji, przeludnienie pomieszczeń).

Utrzymanie wilgotności względnej powietrza poniżej 60% jest jednym z warunków ochrony konstrukcji murowych przed grzybami. Zwalczanie istniejących grzybów środkami chemicznymi jest złem koniecznym. Przede wszystkim należy skupić się na profilaktyce niedopuszczającej do stworzenia warunków, w których mogą się rozwijać grzyby.

Dbałość o stan techniczny konstrukcji i niedopuszczenie do gromadzenia się w niej wilgoci są najprostszymi środkami zapobiegającymi wzrostowi i rozwojowi grzybów pleśniowych w konstrukcjach murowych. Ilość wilgoci zgromadzonej w konstrukcjach budowlowych jest uzależniona od wielu czynników, między innymi:

-podciągania kapilarnego wód gruntowych przez materiały,

-zawartości wilgoci spowodowanej wadami złej technologii, usterką instalacji wodnej, - napływu wilgoci związanej z czynnościami bytowymi człowieka.

W dobrze zaprojektowanym i wykonanym budynku wilgoć przemieszcza się od źródła powstania, przez miejsca gromadzenia się, do miejsc jej odprowadzenia. Ruch wilgoci w budynku nie powinien powodować zniszczenia biologicznego nawet w materiałach podatnych na rozkład biologiczny [Tokarski, Wolfke 1969; Stoch 1974;

Gruener 1980; Broniewski, Fiertak 1991; Łowińska-Kluge 1997; Kunert, Padolski 2000; Karyś, Ważny 2001; Rogoziński 2005; Sanchez-Silva, Żakowska 2006; Cwalina,

Dzierżewicz 2007; Cwalina 2008; Rosowsky 2008; Łowińska-Kluge, Błaszczyński 2012].

W przypadku złych rozwiązań może wystąpić zjawisko kondensacji pary wodnej na powierzchniach lub wewnątrz przegrody budowlanej, przez co powstają obszary podatne na porażenie grzybami.

Podsumowując, najczęstszymi przyczynami korozji biologicznej w obiektach budowlanych wg [Gruener 1980; Zyska 1999; Karyś, Ważny 2001; Karyś 2003;

Łowińska – Kluge, Słowek 2004; Rogoziński 2005; Wołejko, Matejczyk 2011] są:

-wbudowanie do budynku drewna o zbyt dużej wilgotności, - brak wentylacji przestrzeni konstrukcyjnych,

- brak lub niewłaściwe wykonanie izolacji przeciwwilgociowych,

- stosowanie materiałów skażonych lub niewłaściwie zabezpieczonych przed korozją biologiczną,

- błędy projektowe i wykonawcze przegród budowlanych, - wprowadzenie do konstrukcji porażonych elementów, - usterki izolacji, instalacji i obróbek blacharskich,

- niezgodne z przeznaczeniem wykorzystywanie pomieszczeń,

- nieprawidłowe wykonanie systemu odprowadzenia wód gruntowych i powierzchniowych,

- brak należytej konserwacji obiektu.

Zabezpieczenie istniejącej konstrukcji murowej przed wpływami korozji biologicznej obejmuje przede wszystkim działania zmierzające do stworzenia warunków uniemożliwiających rozwój grzybów oraz propagacji zagrzybienia w przypadku jego powstania.

Jednym z elementów profilaktyki mikologicznej umożliwiającej wczesne ujawnianie korozji biologicznej jest bieżąca kontrola przegród. Dzięki ocenie wizualnej istnieje możliwość istotnego ograniczenia strat i stosunkowo łatwego zahamowania procesów destrukcyjnych. Sposób postępowania z zagrzybionym murem wymaga indywidualnego podejścia. W praktyce stosuje się procedury ułatwiające ocenę porażenia biologicznego i projektowanie prac remontowych pod kątem eliminacji przyczyn zagrożeń.

Bardzo poważną rolę w przygotowaniu prac odgrzybieniowych odgrywa opinia mikologiczna, określająca aktualny stan techniczny obiektu, przyczyny porażenia oraz sposoby likwidacji ujawnionych zjawisk.

Zebranie odpowiednich danych do dokumentacji obejmuje:

- oględziny konstrukcji,

- zapoznanie się z dokumentacją techniczną,

- zebranie istotnych informacji od użytkowników obiektu, - wykonanie niezbędnych szkiców, zdjęć, pomiarów, - wykonanie odkrywek w miejscach charakterystycznych, - pobranie próbek do badań laboratoryjnych,

- oznaczenie gatunków występujących mikroorganizmów.

W czasie oględzin zewnętrznych konstrukcji murowej należy zwrócić uwagę na wszelkie usterki techniczne powodujące zawilgocenie i właściwie ocenić:

- rodzaj tynków i ich stan techniczny (zacieki, przebarwienia pęknięcia, ubytki), - stan gzymsów, okapów, cokołów, opasek odwadniających,

- szczelność i drożność rynien i rur spustowych,

- stan techniczny izolacji przeciwwilgociowej fundamentów,

- ukształtowanie terenu wokół budynku pod względem zabezpieczenia przed wodami powierzchniowymi,

- stan techniczny drenażu terenu przyległego i jego drożność, - rodzaj gruntu i głębokość występowania wód gruntowych, - stan techniczny stolarki otworowej,

- stan zabezpieczeń przed zaciekaniem wód opadowych.

W czasie oględzin wewnątrz budynku należy zwracać uwagę na objawy występowania korozji biologicznej, do których należą:

- podwyższona wilgotność materiałów budowlanych, - specyficzna woń wewnątrz pomieszczeń,

- występowanie zawilgoceń ścian, zacieki, plamy, wykwity soli, - występowanie grzybów w postaci grzybni, sznurów i owocników, - pryzmatyczne spękania drewna,

- obecność pleśni na powierzchni tynków,

- łuszczenie się farb, wybrzuszanie się i odpadanie tynków [Zyska 1999; Karyś, Ważny 2001; Karyś 2003; Pionek i inni 2012].

Zapobieganie obrastaniu elewacji ma szczególne znaczenie w przypadku realizowanych obecnie bardzo często dociepleń budynków w systemie lekkim mokrym.

Po zastosowaniu termoizolacji powierzchnia tynku jest wilgotna przez dłuższy czas,

gdyż ciepło doprowadzane jest jedynie od zewnątrz. Wymusza to na producentach proponowanie do stosowania na elewacjach materiałów wysoce wodoszczelnych, nie zmniejszających jednak dyfuzji gazów oraz pary wodnej wydostającej się z wnętrza domów. Tego typu rozwiązaniami stały się tynki o charakterze silikatowym oraz silikonowym.

Coraz częściej praktykuje się także malowanie farbami o odczynie pH uniemożliwiającym rozwój mikroorganizmów. Farby elewacyjne o odczynie kwasowym (pH poniżej 2) są praktycznie niedostępne, natomiast znacznie łatwiej o farby o charakterze alkalicznym. Są to farby tworzące powłoki charakteryzujące się właściwościami fizyko-chemicznymi ograniczającymi możliwość ponownego zasiedlenia przez mikroorganizmy. Przykładem farb o odczynie alkalicznym mogą być farby silikatowe. Tak wysoka zasadowość uniemożliwia rozwój mikroorganizmów w malarskiej powłoce. Farby tego typu są z reguły stosowane do wymalowań zewnętrznych elewacji, w celu ich ochrony przed wodą, czynnikami atmosferycznymi, chemicznymi i biologicznymi. Używanie ich jest szczególnie polecane do podłoży wymagających powłok o wysokiej dyfuzji pary wodnej i gazów.

Innymi farbami, służącymi do zabezpieczania elewacji budynków przed niekorzystnym działaniem środowiska są farby silikonowe. Służą zarówno do zabezpieczenia przed efektami korozji biologicznej jak i chemicznej. Ich mikroporowata struktura pełniąca funkcję tzw. „szczotki molekularnej” farby, nie tworzy szczelnej powłoki na malowanej powierzchni, a zapewnia swobodną wymianę gazów i pary wodnej, przy jednoczesnej ochronie przed wodą w stanie ciekłym.

Dodatkowo wyschnięta powłoka farby uniemożliwia gromadzenie się ładunków elektrostatycznych na powierzchni powłoki, dzięki czemu elewacja ulega samooczyszczaniu pod wpływem nawet najmniejszych opadów atmosferycznych.

Wiele podłoży mineralnych można poddać swego rodzaju impregnacji, pokrywając je środkami hydrofobizującymi. Ze względu na małocząsteczkową strukturę, preparaty te wykazują bardzo dobre zdolności penetracji i wnikania w głąb materiału. W materiale budowlanym reagują chemicznie w obecności wilgoci atmosferycznej w porach materiału, przechodząc w hydrofobową, odporną na promieniowanie ultrafioletowe i działanie czynników atmosferycznych substancję czynną. Po zabiegu substancja ta odkłada się na ściankach kapilar i porów, jako makromolekularna, czyli

wielkocząsteczkowa warstwa, nie wpływając znacząco na zdolność dyfuzji pary wodnej. Tak wykonana ochronna powłoka zmniejsza wnikanie w głąb materiału wody i substancji szkodliwych, które mogą występować w formie rozpuszczalnych w wodzie kwasowych zanieczyszczeń powietrza (siarczanami, azotanami). Ograniczone zostaje dzięki temu zagrożenie atakiem mikroorganizmów. Powierzchnie materiałów budowlanych zaimpregnowane preparatami hydrofobizującymi wykazują wyraźnie mniejszą skłonność do zabrudzeń. Dzięki swoim właściwościom mogą być stosowane do zapobiegania wykwitom, uszkodzeniom powodowanym przez mróz, rozwojowi glonów i mchów na elewacjach. Preparaty tego typu są z powodzeniem stosowane przy prowadzeniu prac konserwatorskich.

Przy silnym zakażeniu powierzchni materiałów budowlanych, konieczne staje się jednak stosowanie odpowiednich preparatów niszczących mikroorganizmy. W związku z tym, biorąc pod uwagę zapotrzebowanie rynku wiele firm wprowadziło do sprzedaży wysokiej jakości preparaty grzybobójcze przeznaczone do zabezpieczania powierzchni mineralnych elementów budowlanych przed degradującym działaniem mikroorganizmów. Mają one za zadanie trwałe usunięcie wszelkich wykwitów pleśniowych i grzybów. Działanie biocydów skierowane jest zarówno na usuwanie widocznych już efektów korozji biologicznej jak i zabezpieczanie podłoży przed ponownym zasiedleniem mikroorganizmami.

Dla małych obiektów, o szczególnej wartości (zabytki) często stosuje się dezynfekcję radiacyjną polegającą na działaniu promieniowania jonizującego () na grzyby pleśniowe. Wielkość stosowanej dawki zależna jest od rodzaju grzyba [Justa 1996, Żegota 1996 ].

Jednak jak wynika z licznych przykładów realizacji zabezpieczeń i napraw obiektów budowlanych dotychczas stosowane metody są niewystarczające dla właściwego zdiagnozowania procesów zachodzących w materiałach porażonych grzybami pleśniowymi.