Jak najlepiej wykorzystać możliwości Internetu i formę słownika? Czy na- na-leży pokazywać wiele możliwych spojrzeń na jakieś zagadnienie lub pytanie

i udostępniać różne wypowiedzi drukowane oraz dostępne online, pozosta-wiając kwestię do ostatecznego rozstrzygnięcia czytelnikowi? Czy nastawić się na odbiorcę przyzwyczajonego do korzystania z urządzeń mobilnych?

Prof. UW dr hab. Dorota Zdunkiewicz-Jedynak w podsumowaniu konferencji stwierdziła, że nigdy dotąd słownikarze podejmujący wysiłek stworzenia słow-nika poprawnej polszczyzny nie byli narażeni na takie tempo zmian rzeczywisto-ści i takie rozchwianie normy językowej. Dodała także, iż ciężar projektu wynika z nowego nośnika – językoznawcom wciąż bowiem towarzyszy myślenie o słow-niku tradycyjnym, książkowym. Należałoby jednak zrezygnować z wyobrażenia słownika jako formy zamkniętej na rzecz słownika hipertekstowego, a więc – niejako wbrew tematowi konferencji – otwartego, „szytego na miarę”, słownika kłącza zawierającego wieloperspektywiczne spojrzenie na normę językową. Ba-daczka podsunęła również uczestnikom obrad pomysł, by konferencja dała po-czątek cyklicznym spotkaniom i serii publikacji zapełniającej lukę na rynku językoznawczym.

Do momentu, w którym ze słownika będzie można zacząć w pełni korzystać, minie jeszcze z pewnością dużo czasu. Już teraz jednak jego przyszli użytkow-nicy mogą być spokojni, że językoznawcy, dyskutując o założeniach tej publika-cji, myślą przede wszystkim o jej przyszłych użytkownikach, ich różnorodnych wątpliwościach i zawodowych potrzebach.

Małgorzata Miławska-Ratajczak (Collegium Da Vinci, Poznań, e-mail: malgorzata.milawska-ratajczak@cdv.pl)

Europejczyk – europejczyk?

W Słowniku języka polskiego [1807–1814] Samuela Bogumiła Lindego znaj-dujemy zarejestrowaną następującą rodzinę wyrazów: EUROPA, EUROPEJCZYK, EUROPEJKA, EUROPIANKA, EUROPEJSKI, EUROPSKI, EUROPIŃSKI, a przy in-teresującym nas wyrazie Europejczyk / europejczyk zostały umieszczone następu-jące cytaty, ilustrunastępu-jące jego znaczenie: „Strzeżmy się Europejczykowie wytworności dzikiej i srogości obyczajnej”; „Wszystko w Europejczykach zdawało się nowem dla Azyanów”, oba zaczerpnięte z czasopiśmiennictwa oświeceniowego – „Zabaw Przy-jemnych i Pożytecznych” oraz „Nowego Pamiętnika Warszawskiego”.

Zamieszczone cytaty pozwalają sformułować następującą parafrazę znacze-niową rzeczownika Europejczyk: ‘mieszkaniec Europy’. Znaczenie to ma charakter prymarny, a wyraz pisany jest dużą literą, ponieważ – jako określenie mieszkańca jednego z kontynentów – należy do nazw własnych. Łatwo zauważyć, że te uzgod-nienia normatywne, zaznaczone już w Słowniku... S.B. Lindego, obowiązują do dziś.

Zarazem jednak w ewolucji tego wyrazu w XIX w. zaznaczyła się tendencja do ukształtowania nowego odcienia znaczeniowego o charakterze metaforycznym.

Rejestrację tego faktu znajdujemy m.in. w Słowniku języka polskiego [1958–

1969] pod redakcją Witolda Doroszewskiego, który po podstawowym znaczeniu wyrazu Europejczyk (‘mieszkaniec Europy’) dodaje:

przen. ‘człowiek o europejskiej kulturze’: Młodzież nasza zaludniała wszystkie zachod-nie uniwersytety i wracając, prezentowała nam zewnętrzzachod-nie doskonały typ Europej-czyka w znaczeniu ściślejszym [II, 770–771].

Podany tu cytat (niejednoznaczny, bo obsługujący tu oba znaczenia) pocho-dzi z pocho-dzieła Stanisława Zakrzewskiego pt. Zagadnienia historyczne, wydanego we Lwowie w 1908 r., ilustruje zatem wcześniejszy nieco (XIX-wieczny) profi l zna-czeniowy tego rzeczownika.

W. Doroszewski jednak nie uznał odcienia ‘człowiek o europejskiej kulturze’

za pełnoprawne znaczenie: nie wydzielił go w opisie leksykografi cznym i nie zmo-dyfi kował jego pisowni. Nastąpiło to jednak już w następnym Słowniku języka polskiego [1978–1979–1981] pod redakcją Mieczysława Szymczaka, w którym to hasło wygląda następująco:

europejczyk (...) Europejczyk ‘mieszkaniec Europy’

przen. ‘człowiek związany z kulturą europejską, będący pod silnym jej wpływem’ [I, 526].

Rozwiązanie zastosowane w tym Słowniku... nie jest w pełni konsekwentne, ponieważ zapis małą literą wyrazu hasłowego odnosi się nie do znaczenia pierw-szego, głównego ‘mieszkaniec Europy’, lecz do znaczenia przenośnego ‘człowiek związany z kulturą europejską...’, w którym nie mamy już do czynienia z nazwą własną. Wyraz z pisownią małą literą (europejczyk) ma strukturę semantyczną bliską np. określeniom społeczności wyznaniowych (por. arianin, buddysta, ewangelik, żyd) lub grup zwolenników doktryn fi lozofi cznych czy politycznych (por. epikurejczyk, marksista, pozytywista).

Pod tym względem konsekwentne rozwiązanie przedstawia Uniwersalny słownik języka polskiego [2003] pod redakcją Stanisława Dubisza:

Europejczyk 1. ‘mieszkaniec Europy’ 2. europejczyk książk. przen. ‘osoba związana z kulturą europejską, będąca pod jej wpływem’ (...) [I, 862].

Sądzę, że taki opis we właściwy sposób ujmuje relacje znaczeniowe i pisow-niowe obu tych form.

Dodać w tym miejscu należy, że ostatnie kilkanaście lat przynależności Rze-czypospolitej Polskiej do Unii Europejskiej spowodowało dalszą ewolucję rze-czownika Europejczyk. Wydaje się, że w najnowszej polszczyźnie nastąpił (czy też następuje) proces homonimizacji tych form i że mamy już do czynienia w tym wypadku z homonimami monogenetycznymi: Europejczyk, europejczyk. Wy-daje się także, że rzeczownik europejczyk ma już wykształcone dwa znaczenia:

1. ‘osoba związana z kulturą europejską, będąca pod jej wpływem’, 2. ‘zwolennik Unii Europejskiej i wartości, których jest ona nosicielem’.

W tym kontekście zastrzeżenia Biura Upamiętnienia Walk i Męczeństwa Instytutu Pamięci Narodowej do tekstu tablicy ku czci Profesora Bronisława Geremka, przygotowanej przez Fundację jego imienia, nie mają uzasadnienia.

19 września br. dyrektor tego Biura uznał m.in., że tekst

W hołdzie prof. Bronisławowi Geremkowi (...) patriocie, Europejczykowi, historykowi, opozycjoniście, współtwórcy demokratycznej Polski, ministrowi spraw zagranicznych (...), który wprowadzał Polskę do NATO oraz działał na rzecz wstąpienia do Unii Eu-ropejskiej, posłowi do Parlamentu Europejskiego (...)

jest w pewnym sensie tautologiczny i że użycie słowa Europejczyk nie jest uza-sadnione, gdyż jest w tym tekście mowa o działaniu prof. Bronisława Geremka na rzecz wstąpienia Polski do Unii Europejskiej.

Otóż, jak wynika z przedstawionego wyżej rozwoju znaczeniowego słów, nie jest tak, jak sądził pan dyrektor, a określenie europejczyk z całą pewnością oso-bie profesora Bronisława Geremka przysługuje i to zarówno w pierwszym, jak i w drugim znaczeniu (zob. wyżej). Trzeba jednak zaznaczyć, że to określenie po-winno być napisane małą – nie dużą – literą.

Skonkludować to można następująco: wszyscy jesteśmy Europejczykami, ale nie wszyscy europejczykami.

S.D.

Prosimy Autorów o nadsyłanie artykułów, rozpraw, recenzji publikacji językoznawczych oraz sprawozdań z konferencji, sympozjów i spotkań, ponie-waż chcemy, aby „Poradnik Językowy” w szerokim zakresie informował o życiu naukowym w kraju i za granicą.

Uprzejmie prosimy Autorów o przestrzeganie następujących zasad redak-cyjnych:

* Objętość artykułu nie powinna przekraczać 14 stron znormalizowanego komputeropisu/maszynopisu (ok. 25 000 znaków ze spacjami), objętość recenzji zaś – stron 7 (ok. 12 000 znaków ze spacjami).

* Prosimy o dołączenie do tekstu artykułu krótkiego (pół strony znorma-lizowanego maszynopisu, ok. 1000 znaków ze spacjami) streszczenia w języku polskim. Powinno ono zawierać: 1) uzasadnienie podjętych badań; 2) prezentację uzyskanych wyników; 3) omówienie zastosowanej metody badawczej. Te streszczenia po przetłumaczeniu na język angiel-ski będą też publikowane w elektronicznym czasopiśmie Akademii Nauk państw Grupy Wyszehradzkiej „The Central European Journal of Social Sciences and Humanities”.

* W cudzysłowie podajemy tytuły czasopism oraz cytaty – jeżeli nie są wy-odrębnione w inny sposób (np. inną wielkością pisma).

* Kursywą wyodrębniamy wszystkie omawiane wyrazy, zwroty i zdania, ponadto tytuły książek i części prac, tzn. rozdziałów i artykułów, oraz zwroty obcojęzyczne wplecione w tekst polski.

* Podkreślenia tekstowe oznaczamy spacją (druk rozstrzelony).

* Znaczenie wyrazów omawianych podajemy w łapkach ‛ ’.

* Prace należy dostarczać w postaci wydruku oraz wersji elektronicznej na konto: poradnikjezykowy@uw.edu.pl

* Autorów przysyłających swoje prace po raz pierwszy prosimy o czytelne podanie imienia, nazwiska, tytułu naukowego lub zawodowego, nazwy ośrodka naukowego (przy którym chcą afi liować tekst artykułu), adresu prywatnego, adresu e-mail i numeru telefonu. Pliki prosimy przysyłać w formacie edytora MS Word (*.doc, *.rtf).

* Autorzy są zobowiązani do złożenia oświadczenia o oryginalności autor-skiej tekstów.

Redakcja nie zwraca tekstów niezamawianych.

PORADNIK