Chłoń-Domińczak, A., Kraśniewski, A., Pierwieniecka, R., Stęchły, W., Ziewiec, G., Sła-wiński, S., & Dębowski, H. (2013). Referencing Report. Referencing The Polish Qualifiactions Framework for Long Life Learning to The European Qualifiactions Framework. Warszawa: Instytut Badań Edukacyjnych.
Chmielecka, E. (2013). Proces boloński i krajowe ramy kwalifikacji dla szkolnictwa wyższego. Studia BAS, (3), 107–134.
Delors, J. (1998). Learning: The Treasure Within, Report to UNESCO of the International Commission Pocket Edition. UNESCO.
European Commission. Directorate-General XXII. Education, T. and Y. (1995). White paper on education and training: teaching and learning towards the learning society. Pobrano z https://publications.europa.eu/en/publication-detail/-/
publication/d0a8aa7a-5311-4eee-904c-98fa541108d8/language-en Faure, E. (1972). Learning to be: the world of education today and tomorrow. Unesco.
Gmaj, I., Leyk, A., Pierwieniecka, R., Tauber, M., Walicka, S., & Sławiński, S. (2016).
Walidacja – nowe możliwości zdobywania kwalifikacji. Warszawa: Instytut Badań Edukacyjnych.
Kraśniewski, A. (2006). Proces Boloński: dokąd zmierza europejskie szkolnictwo wyższe?
Kwiatkowski, S. M. (2003). Edukacja dorosłych w koncepcji uczenia się przez całe życie.
Edukacja ustawiczna dorosłych, (3), 37-42.
Lengrand, P. (1978). An Introduction to Lifelong Education. Evans.
Międzyresortowy Zespół do spraw uczenia się przez całe życie, w tym Krajowych Ram Kwalifikacji. (2013). Perspektywa uczenia się przez całe życie [Załącznik do uchwały Nr 160/2013 Rady Ministrów z dnia 10 września 2013 r.].
Półturzycki, J. (1999). Edukacja ustawiczna a rozwój i przemiany dydaktyki. Rocznik Andragogiczny.
Sienkiewicz, Ł., Jawor-Joniewicz, A., Sajkiewicz, B., Trawińska-Konador, K., & Podwójcic, K. (2013). Zarządzanie zasobami ludzkimi w oparciu o kompetencje. Perspek-tywa uczenia się przez całe życie, Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa.
Sławiński, S. (2016). Omówienie zasadniczych rozwiązań w ustawie o ZSK. Instytut Badań Edukacyjnych.
Zespół KRK, & Kraśniewski, A. (2015). Raport referencyjny. Odniesienie Polskiej Ramy Kwalifikacji na rzecz uczenia się przez całe życie do Europejskiej Ramy Kwalifi-kacji. Aktualizacja. Instytut Badań Edukacyjnych.
II. Znaczenie Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji i Polskiej Ramy Kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie
Gabriela Ziewiec-Skokowska, Instytut Badań Edukacyjnych
Rozwój kraju zależy od wielu czynników.
Należy do nich kapitał ludzki, którego miarą – szczególnie w przypadku państw najwyżej rozwiniętych – jest dziś też udział obywateli danego kraju w ciągłym do-skonaleniu swoich umiejętności (szeroko rozumianych)57 oraz zdobywaniu nowych kwalifikacji58, dopasowywanych do potrzeb własnych, społeczeństwa i rynku pracy.
Stale zmieniająca się rzeczywistość społecz-no-gospodarcza wymusza nowe zadania państwa. Instytucje publiczne stają się dziś odpowiedzialne także za wspieranie jednostek, by mogły łatwo zdobywać nowe umiejętności i kwalifikacje. Państwo powin-no też tworzyć ramy i reguły współpracy szkół, uczelni, instytucji szkoleniowych, organizacji pracodawców, stowarzyszeń branżowych i innych podmiotów, które mają wpływ na jakość i otwartość oferty kwalifikacji dostępnych w Polsce.
Na znaczenie polityki państwa w ob-szarze umiejętności i kwalifikacji zwracało
uwagę m.in. Zalecenie Parlamentu Eu-ropejskiego i Rady z 23 kwietnia 2008 r.
w sprawie europejskich ram kwalifikacji na rzecz uczenia się przez całe życie. Dokument ten zachęcał wszystkie kraje członkow-skie Unii Europejczłonkow-skiej do projektowania i wdrażania rozwiązań instytucjonalnych sprzyjających uczeniu się przez całe życie, promujących „dostęp do uczenia się przez całe życie i uczestnictwo w nim wszystkich osób, w tym osób znajdujących się w nie-korzystnej sytuacji, a także korzystanie z kwalifikacji” (s. 1).
Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie europejskich ram kwa-lifikacji dowiodło aktualności przesłania raportu Międzynarodowej Komisji do spraw Edukacji dla XXI wieku, pracującej pod przewodnictwem Jacques’a Delorsa w latach 90. XX wieku. Raport wykazał, że zyskującym na znaczeniu zadaniem państwa jest „wyznaczenie nowych celów edukacji, a więc zmiana wyobrażeń o jej
57 W tekście przyjęto definicję „umiejętności” zaproponowaną w Zintegrowanej Strategii Umiejętności 2030.
Umiejętności są rozumiane jako „zdolność do prawidłowego i sprawnego wykonywania określonego rodzaju czynności, zadania lub funkcji. Przez ‘prawidłowe wykonywanie’ rozumie się wykorzystywanie w działaniu odpowiedniej wiedzy teoretycznej i praktycznej oraz stosowanie się do norm społecznych, w szczególności odnoszących się do danego rodzaju działalności” (Zintegrowana Strategia Umiejętności 2030, 2019, s. 67).
58 Kwalifikacja – zgodnie z ustawą o ZSK – to zestaw efektów uczenia się w zakresie wiedzy, umiejętności oraz kompetencji społecznych, nabytych w edukacji formalnej, edukacji pozaformalnej lub poprzez uczenie się nieformalne, zgodnych z ustalonymi dla danej kwalifikacji wymaganiami, których osiągnięcie zostało sprawdzone w walidacji oraz formalnie potwierdzone przez uprawniony podmiot certyfikujący.
użyteczności. Nowa rozszerzona koncepcja edukacji powinna umożliwić każdej jednost-ce odkrywanie, pobudzanie i wzmocnienie jej potencjału twórczego – ujawnić skarb ukryty w każdym z nas. Zakłada to odejście od wizji wyłącznie instrumentalnej edu-kacji, postrzeganej jako koniecznej drogi
do osiągnięcia określonych rezultatów (umiejętności, nabycie różnych zdolności, cele o charakterze ekonomicznym) i trak-towanie jej funkcji w sposób integralny:
spełnienie jednostki, która uczy się, aby być” (Delors, 1998, s. 86).
1. Podstawy prawne i zasady funkcjonowania ZSK
Zintegrowany System Kwalifikacji (ZSK), ustanowiony ustawą z 22 grudnia 2015 roku, to narzędzie polityki państwa pozwalające budować wysoką jakość ka-pitału ludzkiego. Utworzenie ZSK, opar-tego o Polską Ramę Kwalifikacji (PRK), zapowiadały dokumenty programowe i strategiczne przyjęte po 2010 r. przez Radę Ministrów, m.in. „Strategia Rozwo-ju KraRozwo-ju 2020” (w 2012), „Perspektywa uczenia się przez całe życie” (2013)59. O po-trzebie „wiarygodnego i uniwersalnego systemu diagnozowania, porównywania, uzupełniania posiadanych kompetencji i kwalifikacji” mówi też „Strategia na rzecz odpowiedzialnego rozwoju” (2017, s. 263, 264), a na aktualność wyzwań związanych z wzmacnianiem jakości kapitału ludzkiego w Polsce wskazuje Zintegrowana Strate-gia Umiejętności 2030: „Nowa ekonomia opiera się na nowych umiejętnościach. […]
Jakość kapitału ludzkiego w coraz większym stopniu stanowi podstawę inteligentnego,
zrównoważonego i opartego na spójności społecznej rozwoju” (2019, s. 6).
ZSK buduje ład w dziedzinie kwalifi-kacji. Ułatwia porównywanie ich między sobą. Z mocy ustawy w ZSK znajdują się kwalifikacje pełne, nadawane wyłącznie w ramach systemów oświaty oraz szkol-nictwa wyższego i nauki (np. świadectwo ukończenia ośmioletniej szkoły podsta-wowej, świadectwo dojrzałości, dyplom ukończenia studiów pierwszego stopnia, dyplom doktorski), a także kwalifikacje cząstkowe nadawane w systemie oświaty (kwalifikacje w zawodach szkolnych)60.
W ZSK – na wniosek zainteresowanego podmiotu i po spełnieniu określonych w ustawie wymagań – mogą być również kwalifikacje cząstkowe nadawane:
• w ramach systemu szkolnictwa wyższe-go i nauki, np. kwalifikacje nadawane po ukończeniu studiów podyplomowych,
• poza systemami oświaty oraz
szkolnic-59 W „Perspektywie uczenia się przez całe życie” utworzenie spójnego systemu kwalifikacji, zapew-niającego przejrzystość i wiarygodność nadawanych kwalifikacji, było przedstawione jako warunek osiągnięcia strategicznego celu polityki na rzecz uczenia się przez całe życie, jakim są „dzieci i młodzież dobrze przygotowane do uczenia się przez całe życie oraz osoby dorosłe poszerzające i uzupełniające swoje kompetencje i kwalifikacje odpowiednio do stojących przed nimi wyzwań w życiu zawodowym, społecznym i osobistym”. Dokumenty Rady Ministrów mówiące o potrzebie działań na rzecz wysokiej jakości kapitału ludzkiego wpisują się w szerszy kontekst zmian zachodzących w Europie po przyjęciu strategii lizbońskiej w 2000 r. Szerzej patrz (Chłoń-Domińczak i in., 2013, s. 116-117).
60 Definicje „kwalifikacji pełnej” i „kwalifikacji cząstkowej” zawiera art. 2 ustawy o ZSK. Komentarz do tych definicji znajduje się w Słowniku Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji, dostępnym na stronie portalu ZSK: https://www.kwalifikacje.gov.pl
*Kwalifikacje potwierdzane świadectwami wydawanymi przez okręgowe komisje egzaminacyjne po zdaniu egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie w zakresie jednej kwalifikacji. Por. art. 3 pkt 19 ustawy z 7 września 1991 r. o systemie oświaty.
**Kwalifikacje potwierdzane świadectwami czeladniczymi w zawodach ujętych w klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego, w przypadku których podstawę przeprowadzania egzaminów stanowią podstawy programowe kształcenia w zawodach. Por. art. 3 ust. 3b ustawy z 22 marca 1989 r. o rzemiośle.
Źródło: opracowanie własne.
twa wyższego i nauki, w tym kwalifika-cje uregulowane (ustanowione odręb-nymi przepisami, których nadawanie odbywa się na zasadach określonych w tych przepisach) oraz kwalifikacje rynkowe (nieuregulowane przepisami prawa, których nadawanie odbywa się na zasadzie swobody działalności gospodarczej).
Wśród kwalifikacji rynkowych znajdują się:
• kwalifikacje, które mogą nadawać szkoły wyższe po ukończeniu form kształcenia, które nie mają charakteru studiów61,
• dyplomy mistrza oraz świadectwa czeladnicze w zawodach odpowiada-jących danemu rodzajowi rzemiosła, w przypadku których podstawę prze-prowadzania egzaminów stanowią wymagania egzaminacyjne ustalane przez Związek Rzemiosła Polskiego62,
• różne inne certyfikaty, nadawane przez podmioty prowadzące zorganizowaną działalność w obszarze gospodarki, rynku pracy, edukacji lub szkoleń.
Kwalifikacje pełne i cząstkowe, które obejmuje ZSK, przedstawia rysunek 1.