Narodowa płaszczyzna bezpieczeństwa

Narodowa płaszczyzna bezpieczeństwa jest związana z definiowaniem stanu stabilności państwa i porządku wewnętrznego, struktur administracyjno-organi- zacyjnych, równowagi systemu politycznego, rozwoju gospodarczego, więzi spo­ łecznych, ochrony wartości narodowych i kulturowych, infrastruktury itp. Punk­ tem wyjściowym w celu definiowania bezpieczeństwa narodowego jest analiza dwóch obszarów bezpieczeństwa: zewnętrznego oraz wewnętrznego bezpie­ czeństwa państwa.

4.I.2.I. Czynniki warunkujące bezpieczeństwo zewnętrzne

Na wskutek zmian w otoczeniu bezpieczeństwa, zmieniło się również pojmo­ wanie czynników bezpieczeństwa zewnętrznego. Wraz z rozpadem bipolarności i rywalizacji dwóch bloków militarno-politycznych, zmniejszyła się groźba zagro­ żeń wojennych. Ważniejsze natomiast stały się groźby natury niewojennej: za­

grożenie terroryzmem, przestępczością zorganizowaną, nielegalną migracją, roz­ przestrzenianiem się chorób, nierównomiernym rozwojem populacji, problemy z surowcami naturalnymi itp. Bezpieczeństwo państwa przejawia się głównie za pomocą możliwości zapewnienia i ochrony interesów narodowych przed zagroże­ niami wewnętrznymi i zewnętrznymi.

Interesy narodowe państwa są prezentowane jako ogół politycznych, militar­ nych, ekonomicznych, społecznych, kulturowych potrzeb, których realizacja za­ pewnia integralność, niezależność i harmonijny rozwój państwa. Odzwierciedla obiektywne potrzeby społeczeństwa, które wypływają z:

- ustroju społeczno-ekonomicznego i politycznego, - poziomu rozwoju ekonomicznego,

- położenia geopolitycznego, - tradycji narodowych i kulturowych.

Interes narodowy skupia ogół strategicznych wymagań i potrzeb państwa, istotnych dla zapewnienia jego egzystencji i trwałego rozwoju, wynikających z jego położenia geograficznego, doświadczenia historycznego i związków z są­ siednimi państwami i innymi mocarstwami. Formułuje istotne potrzeby związa­ ne z niezależnością i suwerennością państwa, terytorialną integracją, wolnością działania, obroną swoich materialnych, intelektualnych i kulturowych wartości, z utrzymującym się rozwojem, ochroną życia, zdrowia i majątku swoich obywateli przed zagrożeniami zewnętrznymi i wewnętrznymi.

Narodowe interesy państwa jawią się jako relatywnie stałe zjawisko, które jest jednak pod ciągłym wpływem zewnętrznych i wewnętrznych czynników. Okre­ ślenie stopnia bezpieczeństwa państwa wymaga dokładnej analizy politycznych, ekonomicznych, militarnych i innych czynników, obserwacji tendencji rozwoju sy­ tuacji militarno-politycznej i monitorowania zjawisk kryzysowych w zewnętrznym i wewnętrznym środowisku bezpieczeństwa.

Poziom bezpieczeństwa państwa lub jego zdolność do zadbania o interesy narodowe zależą w znacznej mierze od jego siły. Potęga jest definiowana jako zdolność do wspierania własnych zainteresowań i celów, lub inaczej - zdolność jednego aktora do zmuszenia innego aktora do zrobienia czegoś, czego w normal­ nych warunkach by nie zrobił. Potęga każdego państwa podlega wpływom dwóch czynników: siły absolutnej i siły relatywnej.

Siła absolutna uosabia potencjał państwa, jego majątek materialny i intelek­ tualny w celu wzmacniania interesów i celów. Do czynników materialnych abso­ lutnej siły państwa należą:

- położenie geograficzne,

- dysponowanie zasobami naturalnymi, zdolność samozaopatrzenia i samowy­ starczalność,

- liczba i struktura ludności,

- wydajność przemysłowa, zdolność przetwarzania zasobów naturalnych, - potencjał militarno-techniczny, jakość i poziom uzbrojenia.

Do intelektualnych czynników absolutnej siły państwa należą:

- forma rządów i polityka zagraniczna: jak stanowczy jest rząd i jak może wy­ korzystać materialny potencjał potęgi w polityce zagranicznej w celu realizo­

4. Obszary analizy w naukach o bezpieczeństwie ₇₉

wania interesów narodowych; jak wykorzystuje potencjał i cele polityki za­ granicznej; jak zapewnia przychylność społeczeństwa w kraju i za granicą dla swojej zagranicznej polityki;

- jakość dyplomacji,

- wykształcone kadry wojskowe, - stan populacji,

- przychylność społeczeństwa.

Relatywna siła to wzajemny związek między absolutną siłą dwóch lub większą liczbą państw. Siłę relatywną buduje się przez porównanie czynników siły absolut­ nej z potencjalnym rywalem, konkurentem, ewentualnie z przeciwnikiem w kon­ flikcie. Każde porównanie musi być przeprowadzone w odniesieniu do konkretne­ go państwa, w konkretnym otoczeniu. Jedno z możliwych podejść16 do ilościowej analizy siły jest następujące:

16 O. Krejci, Mezinarodni politika,Praha2007. 17 Z. Brzezinski, op. cit.

18 Ibidem, s. 50.

PP=(C + E + M)x(S + W)

gdzie:

Pp- dostrzegana potęga państwa

C- masa krytyczna (populacja i terytorium) E - potencjał ekonomiczny

M - potencjał wojskowym S - strategiczne cele mocarstwa W-wola popierania strategii państwa.

Państwo może popierać swoje zamiary, cele i wpływ w środowisku działania innych państw dwoma sposobami: za pomocą przejawiania twardej siły (hardpo-

wer), której podstawą jest siła wojskowa i korzystanie ze środków przemocy i za pomocą użycia miękkiej siły (soft power), zakładającej zdolność osiągnięcia celów bez użycia siły, z wykorzystaniem deklaracji, dyplomacji itp.

Koncepcja kompleksowego i efektywnego bezpieczeństwa narodowego jest dziś złudzeniem. Całościowego bezpieczeństwa i efektywnej ochrony swoich in­ teresów nie może sobie w obecnej erze globalizacji zapewnić żadne państwo, nawet mocarstwo. Ważne jest natomiast pytanie, jaki poziom zagrożenia bezpie­ czeństwa może państwo dopuścić, a przy tym popierać lub utrzymywać swoje interesy narodowe17. Na skutek globalizacji zanika ponad 350-letni westfalski system suwerenności państw narodowych. Rozpada się wspólnota państwa na­ rodowego i społeczeństwa, powstają nowe związki i rywalizacja jednostek naro­ dowych i ponadnarodowych. Powstaje nowy światowy policentryczny system18, w którym uczestniczą ponadnarodowe organizacje, ponadnarodowe religijne, profesjonalne, polityczne związki i ugrupowania, struktury, które mają zasadniczy wpływ na działanie i istnienie stosunków międzynarodowych. Głównymi aktora­

mi geopolitycznymi i geostrategicznymi stają się silne bloki regionalne19. Państwa muszą się więc dostosowywać do tej sytuacji i liczyć z nową strukturą i rozdzia­ łem sił, co zasadniczo oznacza utratę lub przynajmniej poważne ograniczenie ich niepodległości.

19 R. Dahrendorf,Od padu Zdi k valce v Iraku. Novy zadatek dejin, Praha 2008, s. 219--227.

4.I.2.2. Bezpieczeństwo wewnętrzne

Bezpieczeństwo wewnętrzne (Internal Security) jest ogółem wewnętrznych wa­

runków bezpieczeństwa, przepisów i norm prawnych oraz środków, którymi rząd zapewnia demokrację, rozwój gospodarczy i bezpieczeństwo obywateli. We­ wnętrzne bezpieczeństwo państwa osiąga się za pomocą:

- ochrony norm prawnych i instytucji prawnych, - ochrony życia, zdrowia i mienia obywateli, - ochrony granic państwa,

- ochrony odpowiednich obiektów i placówek dziedzictwa kulturowego, - zbudowania skutecznego i efektywnego systemu walki z terroryzmem i prze­

stępczością zorganizowaną, - ochrony ładu publicznego,

- rozsądnej polityki emigracyjnej i azylowej, - ochrony bankowego systemu państwa, - ochrony środowiska naturalnego,

- stworzenia efektywnego i działającego integrowanego systemu ratunkowego, obrony cywilnej, straży pożarnej,

- utrzymania bezpieczeństwa i ładu na drogach,

- zwiększenia społecznego poczucia zaufania obywateli do władz i rządu, - zmniejszenia ryzyka socjalnego i podniesienia poziomu życia obywateli.

Płaszczyzną bezpieczeństwa wewnętrznego i równowaga państw odgrywają istotną rolę w danej przestrzeni geopolitycznej. Najważniejsze jest, aby obszar równowagi i bezpieczeństwa w regionie był utrzymany przede wszystkim dzięki wewnętrznej stabilności, opartej na dobrze działającym, demokratycznym, po­ litycznym i pluralistycznym systemie, na respektowaniu prawa i swobód osobi­ stych oraz działającej gospodarce rynkowej i systemie socjalnym.