• Pomiar bólu i wybranych cech osobowościowych
Pomiar bólu pooperacyjnego u operowanych dzieci przeprowadzo-no za pomocą wizualprzeprowadzo-no-analogowej skali VAS (Visual Analogue
Sca-le). Dzieci same określały wielkość odczuwanego bólu przez trzy dni, tj.
w dobie zabiegu oraz dwu kolejnych dobach.
Pomiaru wybranych emocjonalnych cech osobowościowych dokona-no za pomocą psychologicznych kwestionariuszy. Do badania lęku użyto „Inwentarza Stanu i Cechy Lęku dla Dzieci” (ISCLD) – „Jak się czujesz” (State – Trait Inventory for Children (STAIC) wg Spielberga i wsp., w pol-skiej adaptacji K. Wrześniewskiego i T. Sosnowskiego 1987 r.). Na pytania zawarte w tym kwestionariuszu odpowiadały badane dzieci. Wyodrębnia on dwa różne czynniki: lęk – stan emocjonalny i lęk – cecha indywidu-alna. Do oceny cech osobowościowych temperamentu użyto Kwestiona-riusza Temperamentu EAS – C (wg A.H. Buss i R. Plomin w polskiej ada-ptacji W. Oniszczenko) z 1997 r. Kwestionariusz ten zawiera stwierdzenia odnoszące się do następujących cech temperamentu: E – emocjonalno-ści, T – towarzyskoemocjonalno-ści, A – aktywności oraz N – nieśmiałości. Kwestio-nariusz EAS–C przeznaczony jest do badania temperamentalnych cech u dzieci, na podstawie oceny rodziców (lub opiekunów) (Szerla 2006).
• Wskaźnik relacyjny jako wspólny sens w wykrywaniu osobowościowego aspektu bólu pooperacyjnego u dzieci
Dobór metod weryfikacji wyników przeprowadzonego badania po-dyktowany był indywidualnym charakterem mierzonych zmiennych – bólu pooperacyjnego i emocjonalnych cech osobowościowych (E – emo-cjonalności, T – towarzyskości, A – aktywności, N – nieśmiałości oraz cechy lęku).
Metoda korelacji Pearsona opiera się na współczynniku korelacji, w postaci:
r = ∑
ix
i×y
i∑
ix
i2 ×∑
iy
2i
√
(3) Gdzie:xi i yi – są to odpowiednie odchylenia od odpowiednich średnich. Istotność statystyczna współczynnika korelacji zbadano metodą tra-dycyjną tzw. t – Fishera.
Wyniki i ich omówienie
Z zastosowaniem wzoru (3) zostały obliczone wskaźniki korelacji w obrębie całej populacji (N = 66) pomiędzy tymi zmiennymi. Oblicze-nia te wskazały na bardzo małą zależność. Ilustrację tej sytuacji przedsta-wiają wykresy nr 5 i 6, na przykładzie korelacji między bólem a cechą lę-ku C2 oraz T – towarzyskością (ibidem).
159
Aplikacja wspólnego sensu w wykrywaniu osobowościowego aspektu bólu…
Wykres 2. Korelacja między T – towarzyskością a bólem w całej badanej populacji N = 66
161
Aplikacja wspólnego sensu w wykrywaniu osobowościowego aspektu bólu…
W obu przypadkach linie wykresów są niemal równoległe względem osi bólu. Wskazuje to na bardzo małą korelację (nic nieznaczącą). Po-twierdzają to wartości obliczonych współczynników korelacji zaznaczo-ne symbolem „r” na wykresach.
Taki rezultat badania okazał się zaskakujący, ponieważ przeczył do-niesieniom literatury naukowej oraz własnym obserwacjom klinicznym. Fakt ten nasunął przypuszczenie, iż szukanie zależności w obrębie całej populacji pomiędzy badanymi cechami nie gwarantuje słuszności twier-dzenia o istnieniu małej korelacji lub nawet jej całkowitym braku.
Metodologiczna prawidłowość postępowania wobec uzyskanych wy-ników zobligowała nas do dalszej, głębszej analizy. Chodzi tu o znale-zienie „wspólnego sensu”, tj. wspólnego pojęcia dla dwóch różnych po-jęć, prowadzącego do uzasadnienia innej jakości. Skoro nie znajdujemy zależności w całej populacji między badanymi zmiennymi (bólem po-operacyjnym a emocjonalnymi czynnikami osobowościowymi), to na-leży poszukać w niej takich podpopulacji, w których ta zależność mo-że wystąpić. Stąd też, dla wychwycenia badanej zależności, zastosowano metodę wskaźnika relacyjnego Wr (Szerla 2006). Wyróżniono przedział dla wskaźnika relacyjnego z otoczenia 1 (jedności) tzn. Wr zawiera się w przedziale domkniętym [0,9;1,1]. Tym samym oprócz wyróżnionego otrzymujemy przedziały: poniżej 0,9 oraz powyżej 1,1. Wyodrębnienie przedziałów dla wartości wskaźnika relacyjnego Wr, wychwytuje cechy poszczególnych pacjentów, które mają jednakowe znaki, tzn. odchylenia danego wyniku od wyniku średniego. Przedziały te, w zależności od war-tości wskaźnika relacyjnego, grupują pacjentów w odpowiednich podpo-pulacjach. Następnie, w tak wyodrębnionych podpopulacjach, oddziel-nie obliczamy metodą Pearsona korelację między bólem pooperacyjnym a emocjonalnymi czynnikami osobowościowymi.
Za pomocą tej metody wykazano, że we wszystkich trzech podpopu-lacjach, tj. u wszystkich badanych dzieci (N = 66), występował istotny związek (p < 0,05) bólu pooperacyjnego z emocjonalnymi cechami oso-bowościowymi (lękiem i temperamentem) we wszystkich kolejnych do-bach prowadzonych obserwacji.
Obliczoną zależność przedstawiamy na przykładach: ból (B) a cecha lęku C2 oraz ból (B) a T – towarzyskość (wykresy: 3 i 4).
Wykres 3. Korelacja między bólem a cechą lęku C2 w podpopulacjach wyodrębnio-nych wskaźnikiem Wr
163
Aplikacja wspólnego sensu w wykrywaniu osobowościowego aspektu bólu…
Wykres 4. Korelacja między bólem a T – towarzyskością w podpopulacjach wyod-rębnionych wskaźnikiem Wr
Z wykresów 3 i 4 odczytujemy wysoką zależność – linie względem osi bólu pozostają pod kątem niemal 45 stopni. Potwierdzają to wartości ob-liczonych współczynników korelacji zaznaczone symbolem „r” pod wy-kresami.
Podsumowanie
1. Za pomocą zastosowanej metody wykazano wspólny sens, czyli ist-nienie bardzo wysokiej korelacji między bólem pooperacyjnym a wybra-nymi czynnikami osobowościowymi dla podpopulacji wyznaczonej za pomocą wskaźnika Wr z przedziału wartości [0,9;1,1].
2. Z rozważań powyższych można wnioskować, że wspólny sens uza-sadnia nową jakość dla leczniczego postępowania lekarza wobec pacjenta. 3. W tak wyodrębnionej podpopulacji wzrost czynników emocjonal-nych u dzieci powodował większe odczuwanie bólu.
Bibliografia
Kosztołowicz M., Formalne kryteria prawdziwości w matematyce a
twierdze-nie Gëdla, [w:] The peculiarity of Man, t. 6, Warszawa–Kielce 2001.
Szerla M., Kosztołowicz M., Evaluation of postoperative pain with the statistic
reduction method, Proceedings of the Tenth National Conference on Application of Mathematics in Biology and Medicine. Copyright University of Computer
Engi-neering and Telecommunications in Kielce, Kielce 2004, s. 201–206.
Szerla M., Ocena bólu pooperacyjnego u dzieci. Związek bólu z osobowością, Uniwersytet Medyczny w Łodzi, praca doktorska obroniona 14.12.2006.