Narzędzie badawcze

W przyjętym postępowaniu badawczym zastosowano metodę badań ankietowych.

Przeprowadzone badania miały charakter badań ilościowych, co pozwoliło na wery-fikację przyjętych hipotez badawczych. Badania przeprowadzono z wykorzystaniem ustrukturyzowanego kwestionariusza ankiety stanowiącego załącznik do pracy.

Proces gromadzenia danych przeprowadzono z wykorzystaniem techniki CATI (Computer Assisted Web Interview). Respondenci zostali poproszeni o wypełnienie elektronicznego kwestionariusza ankiety, opracowanego z wykorzystaniem narzę-dzia webankietka.pl, poprzez link do ankiety zawarty w treści e-maila skierowanego do respondentów. O wyborze techniki CATI zadecydowały poniższe argumenty:

• możliwość objęcia badaniami relatywnie dużej grupy respondentów,

• anonimowość badań,

• relatywnie krótki czas realizacji badań,

• niski koszt badań.

W kwestionariuszu badawczym wyróżnione zostały 3 części:

Część A: Zakres i skala korzystania z systemu e-Deklaracje.

Część B: Ocena systemu e-Deklaracje.

Część C: Profil respondenta.

Pytania zawarte w części A kwestionariusza odnosiły się do oceny częstości i zakresu korzystania z e-Deklaracji.

Zasadniczą część ankiety stanowiła część B. Do oceny stwierdzeń zawartych w tej części kwestionariusza autorka zastosowała 7-stopniową skalę Likerta. Wybór skali 7-stopniowej wynikał z możliwości większego różnicowania odpowiedzi responden-tów w stosunku do skali 5-stopniowej.

Część C kwestionariusza zawierała pytania dotyczące cech respondentów, takich jak:

płeć, wiek, wykształcenie, województwo zamieszkania oraz częstość korzystania z Internetu.

Do pomiaru zmiennych w części A i C wykorzystano głównie skale porządkowe oraz skalę nominalną w pytaniach o cechy społeczno-demograficzne respondentów.

Pierwotnie opracowany kwestionariusz badawczy został poddany procesowi walidacji, czyli weryfikacji poprawności narzędzia badawczego na próbie losowo wybranych 10 respondentów. Kwestionariusz został poprawiony z uwzględnieniem uwag respondentów, które dotyczyły kwestii językowo-redakcyjnych, umożliwiają-cych łatwiejsze zrozumienie treści w kwestionariuszu.

Średni czas wypełnienia elektronicznego kwestionariusza wyniósł 21 minut.

5.2.3. Dobór próby badawczej

Respondentami w badaniu byli mieszkańcy Polski, którzy w ciągu ostatnich 2 lat skorzystali z systemu e-Deklaracje, czyli wysłali deklarację podatkową przez Internet.

Uwzględniając rodzaj podatników, respondenci mogli wysyłać deklaracje podatkowe jako: osoba fizyczna, płatnik PIT dla nie więcej niż 5 podatników, płatnik PIT dla wię-cej niż 5 podatników lub pełnomocnik. Ponieważ celem badań było zbadanie zaufa-nia społeczeństwa polskiego (zaufazaufa-nia społecznego) do systemu e-Deklaracje, więc z punktu widzenia analizy danych nie było istotne, czy respondent był osobą fizycz-ną, czy też pełnomocnikiem składającym zeznanie podatkowe przez Internet w imie-niu osoby trzeciej.

Proces realizacji badań został przeprowadzony przez pracowników Ministerstwa Finansów (MF), Departamentu Poboru Podatków, w ramach wspólnie realizowanych badań nt. Zaufanie do technologii – na przykładzie systemu e-Deklaracje. W ramach tej współpracy autorka opracowała kwestionariusz badawczy, który został poddany proce-sowi walidacji przez pracowników Ministerstwa Finansów. Zadaniem Ministerstwa Finansów było rozesłanie treści e-maila z linkiem do ankiety elektronicznej do podatni-ków znajdujących się w bazie MF. W związku z realizacją badań na stronie ministerstwa została opublikowana poniższa notatka informująca podatników o ich rozpoczęciu.

Podatnicy otrzymają ankietę dotyczącą systemu e-Deklaracje

• Od 11 do 21 maja 2018 r. podatnicy, którzy złożyli elektronicznie deklarację podatkową, otrzymają e-mailem ankietę na temat zaufania do technologii informatycznych.

• Pytania dotyczą systemu e-Deklaracje, który umożliwia składanie deklaracji podatkowych online.

Akcja jest związana z badaniem naukowym na temat zaufania do nowoczesnych technologii informatycznych. Twórcy badania – Wydział Inżynierii Zarządzania Politechniki Białostockiej oraz Ministerstwo Finansów – zdecydowali się na wybór systemu e-Deklaracje. Wyniki badań pomogą m.in. w udoskonaleniu e-Deklaracji pod kątem oczekiwań podatników.

Podatnicy otrzymają e-maile z adresu: ankietaPB@mf.gov.pl.

Ważne:

E-maile są generowane automatycznie. Prosimy nie odpowiadać na nie.

Jednocześnie informujemy, że wiadomości nie będą zawierać żadnych wezwań do zapłaty podatku ani załącznika w formie pliku.

Źródło: [Dokument elektroniczny]. Tryb dostępu https://www.finanse.mf.gov.pl/pl/wszystkie-aktualnosci/-/

asset_publisher/Id8O/content/id/6385902 [data wejścia 10.05.2018].

W badaniu założono pozyskanie próby reprezentatywnej, umożliwiającej uogólnie-nie wyników na całą populację generalną. Minimalna liczebność próby przy założe-niu współczynnika ufności na poziomie 0,95 (1-α) oraz maksymalnym dopuszczal-nym błędzie 3% obliczona dla populacji generalnej około 11 mln podatników korzystających z systemu e-administracji wyniosła 1067.

Link do elektronicznego kwestionariusza badawczego został wysłany losowo (losowanie proste) do respondentów-podatników posiadających adresy e-mailowe w  bazie Ministerstwa Finansów. Pomimo iż w treści wysyłanego e-maila zostało zawarte jednoznaczne stwierdzenie, że ankieta skierowana jest wyłącznie do osób, które w ciągu ostatnich dwóch lat skorzystały z systemu e-Deklaracje, dodatkowo w części A kwestionariusza zawarte zostało pytanie filtrujące: Czy w ciągu ostatnich 2 lat złożył/a Pan/Pani deklarację podatkową przez Internet?, które było pytaniem umożliwiającym udział w badaniu osób, które złożyły deklarację podatkową przez Internet. Sukcesywna (z uwagi na ograniczenia techniczne skrzynki wysyłkowej) wy-syłka e-maili z konta dedykowanego ankietaPB@mf.gov.pl pozwoliła na bieżące mo-nitorowanie stanu wypełniania ankiet. W momencie uzyskania 2 067 wypełnionych ankiet ich wysyłka została wstrzymana. Uznano za nieuzasadnione wysyłanie do wszystkich podatników z bazy Ministerstwa Finansów kwestionariusza badaw-czego, zwłaszcza że część respondentów (około 120 osób) po otrzymaniu e-maila zapraszającego do badań wyraziła w formie e-maila do kierownika projektu (j.ejdys@pb.edu.pl) swoje niezadowolenie z faktu zaproszenia do badań.

Po przeanalizowaniu stopnia wypełnienia ankiet i wyeliminowaniu ankiet z brakami danych w bazie pozostawiono 1054 całkowicie wypełnionych kwestionariuszy zawie-rających 100% odpowiedzi. Duża liczba braków dotyczyła oceny stwierdzeń odno-szących się do pomiaru możliwości interakcji i warunków wsparcia. Z uwagi na cha-rakter stwierdzeń zawartych w kwestionariuszu część ankietowanych nie była w stanie ich ocenić i wybierała opcję „nie dotyczy”. Przykładem tego typu „pytania”

było stwierdzenie: Osoby udzielające wsparcia w zakresie korzystania z e-Podatków są kompetentne, na które respondent, nie korzystając z takiego wsparcia, nie był w stanie udzielić odpowiedzi, stosując system wartościujący w skali porządkowej 7-stopnio-wej⁴⁵⁰. Uzasadniając przyjęcie do obróbki statystycznej tylko kwestionariuszy bez braków, dodatkowo zbadano, czy istnieje statystycznie istotna zależność pomiędzy liczbą braków a oceną uwzględnionych w modelu konstruktów. W odniesieniu do  badanych zależności stwierdzono jej statystyczną istotność (p<0,01), co dało uprawnienie do zmierzenia siły tej zależności. Poziom liczbowy współczynnika kore-lacji Spearmana potwierdził, że zależności pomiędzy liczbą braków a oceną kon-struktów są bardzo słabe lub słabe. Wartość współczynnika Spearmana dla badanych

450 Uwzględniając liczebność próby, tego typu odpowiedzi potraktowano jako braki danych i nie uwzględniono tych kwestionariuszy w ostatecznej liczbie 1054.

relacji wyniosła odpowiednio: użyteczność technologii – 0,012; łatwość użycia – 0,149; postrzegane bezpieczeństwo – 0,004; możliwości interakcji 0,208; warunki wsparcia – 0,142; przyszłe intencje – 0,055; zaufanie do e-Deklaracji – 0,123.

5.2.4. Miary analizy statystycznej oraz formy graficzne prezentacji wyników

Na potrzeby analizy wyników badań i testowania hipotez badawczych wykorzystano następujące miary statystyczne:

• wskaźnik struktury (częstość występowania);

• statystyki opisowe – średnia arytmetyczna – x, odchylenie standardowe – s oraz mediana – Me;

• nieparametryczne testy statystyczne Kruskala-Wallisa i U Manna-Whitneya;

• współczynnik α-Cronbacha oraz współczynnika rzetelności łącznej (Composite Reliability – CR) do oceny rzetelności przyjętych skal pomiarowych; wskaźnik przeciętnej wariancji wyodrębnionej (Average Variance Extracted – AVE) do oceny trafności zbieżnej (Convergent Validity) oraz weryfikację spełnienia kryterium Fornella-Larckera na potrzeby oceny trafności różnicowej (Discriminant Validity);

• miary szacowania wartości parametrów modelu przez estymator uogólnionych najmniejszych kwadratów (GLS) na potrzeby konfirmacyjnej analizy czynniko-wej oraz modelowania równań strukturalnych;

• miary dopasowania modelu strukturalnego: Chi-kwadrat, RMSEA, ładunki ścieżkowe;

• testy Sobela, Aroina i Goodmana na potrzeby analizy mediacji.

Na potrzeby testowania hipotez badawczych wykorzystano modelowanie równań strukturalnych (Structural Equation Modeling – SEM), które umożliwia analizowanie związków przyczynowo-skutkowych między zmiennymi.

Na potrzeby graficznej prezentacji wyników wykorzystano: wykresy słupkowe, wykresy ramka-wąsy, radarowe oraz ścieżkowe. Obliczenia statystyczne wykonano z wykorzystaniem oprogramowania SPSS i AMOS nr licencji 2309.