„Opowiem Ci o wolnej Polsce” w V LO im. Jana Pawła II w Toruniu
W 2007 roku zgłosiłem szkołę do projektu wymyślonego i przygotowane-go przez Muzeum Powstania Warszawskieprzygotowane-go, Instytut Pamięci Narodowej i Centrum edukacji Obywatelskiej – Opowiem Ci o wolnej Polsce. Celem pro-gramu było przybliżenie młodym ludziom wydarzeń związanych z najnowszą historią Polski, pokazanie, w jaki sposób na przestrzeni 50 lat kształtowało się społeczeństwo obywatelskie. Nowością tego programu był bezpośredni kontakt ze świadkami historii, którzy w przeprowadzanych przez uczniów wywiadach opowiadali o swoich doświadcze niach. Zdobyte tą drogą informacje miały być upowszechniane w różnych formach. Organizatorzy dopuszczali dużą róż-norodność przedsięwzięć, na przykład wystawy, spektakle, audycje radiowe.
Zgodnie z założeniami organizatorów praca przy projekcie miała być okazją do kształtowania tożsamości młodych ludzi, wzmacniania ich więzi z miejscem urodzenia i zamieszkania, rozbudza nia patriotyzmu i obywatelskiej odpowie-dzialności. Uczestnikom programu – zarówno uczniom, jak i nauczycielom – bardzo pomogło szkolenie, dzięki któremu dowiedzieli się, jak przygotować się do prowadzenia wywiadu i jak kierować rozmową. Centrum edukacji Obywatel-skiej przy wsparciu poznańskiego oddziału IPN przygotowało ciekawy program szkoleniowy, który dotyczył wszystkich istotnych elementów naszej przyszłej pracy. W ramach szkolenia obejrzeliśmy nagrane wywiady, mieliśmy spotkanie ze świadkiem historii i braliśmy udział w grach terenowych śladami poznańskiej bezpieki.
Przystępując do realizacji programu, najpierw dokonaliśmy wyboru wyda-rzenia z najnowszej historii Polski. Uczniów szczególnie zainteresowały lata osiemdziesiąte – fakty związane z powsta niem Solidarności i okres stanu wojen-nego. Na początku przybliżyłem młodzieży problematykę w oparciu o literaturę przedmiotu, a następnie wspólnie wyszukaliśmy odpowiednich świadków histo-rii. Chcieliśmy, aby naszymi rozmówcami byli ludzie, którzy w tamtym okresie byli uczniami szkół ponadpodstawowych. Postanowiliśmy bowiem sprawdzić, czy na przestrzeni czasu zmieniła się postawa życiowa młodych mieszkańców Torunia, co dzieli, a co łączy licealistę z lat 80. z jego rówieśnikiem żyjącym na początku XXI wieku. Byliśmy bardzo ciekawi wyniku takiej konfrontacji.
W pierwszej edycji programu naszymi świadkami zostali panowie Wojciech Dembek i Marek Bernaciak, którzy w 1984 roku rozprowadzali nielegalną ga-zetkę „Grześ” w toruńskich szkołach średnich, w I LO i Technikum Budow-lanym, za co ponieśli surowe konsekwencje. epilog ich sprawy miał miejsce dopiero w 2005 roku, gdy przesłuchujący ich przed laty oficerowie SB zostali skazani za przekroczenie obowiązków służbowych. Pierwszy wywiad przepro-wadziliśmy w szkole. Dwugodzinne nagranie zarejestrowaliśmy, korzystając z dyktafonu. Udokumentowaliśmy je, wykonując zdjęcia aparatem cyfrowym.
Następnie sporządziliśmy stenogram rozmowy i przy gotowaliśmy prezentację.
Miesiąc później zainteresowaliśmy naszym działaniem redaktora Radia PiK Mi-chała Słobodziana, który zaprosił cały zespół do udziału w audycji „Tokowi-sko”. Uczestniczyliśmy w rozmowie na temat: Jak uczyć, żeby nie zanudzić?
Główna prezentacja naszego projektu odbyła się w kwietniu 2008 roku w Domu Muz na toruńskim Podgórzu. Na spotkanie zaprosiliśmy prof. Wojcie-cha Polaka, autora monografii poświęconej działaczom opozycji – Czas ludzi niepokornych, świadków: Marka Bernaciaka i Wojciecha Dembka oraz nauczy-cieli historii i języka polskiego. W trakcie spotkania uczniowie zaprezentowali fragmenty wywiadów z bohaterami naszego projektu, wyniki sondy przeprowa-dzonej wśród uczniów szkoły na temat PRL. Wręczono nagrody zdobywcom trzech pierwszych miejsc w ogłoszonym przez nas konkursie dla uczniów toruń-skich szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych – „Wolność słowa w PRL”.
Prof. Wojciech Polak wygłosił wykład na temat działalności opozycyjnej wśród uczniów toruńskich szkół średnich.
W maju 2008 roku wzięliśmy udział w regionalnej prezentacji, która odby-ła się w Gdyni. Mogliśmy tam skonfrontować naszą pracę z pracami uczniów z Polski północnej. Ostatnim etapem była ogólnopolska prezentacja pro-jektów, która odbyła się w czerwcu tego samego roku w Warsza wie. Prace uczniów oceniali eksperci: Tomasz Merta z Ministerstwa Kultury i Dziedzic-twa Narodowego, Paweł Ukielski – dyrektor Muzeum Powstania Warszawskie-go, Antoni Dudek z Uniwersytetu JagiellońskieWarszawskie-go, Jan Wróbel – nauczyciel i redaktor „Dziennika”, Paweł Skibiński z Muzeum Historii Polski oraz Włady-sław Bułhak z IPN. Wymieniona lista ekspertów w sposób oczywisty świadczy o randze całego przedsięwzięcia. eksperci wysoko ocenili naszą pracę, dostrze-gając profesjonalizm w posługiwaniu się nowoczesnymi technikami audiowizu-alnymi i fachowość w przeprowadzeniu i opracowaniu wywiadu.
We wrześniu 2008 roku przystąpiliśmy do kolejnej edycji programu. Tym razem bohaterami naszych wywiadów zostali ludzie związani z naszą szkołą.
Stworzyliśmy dwa uzupełniające się projekty: pierwszy z nich, zatytułowany
„Tacy sami a PRL między nami”, dotyczył historii uczniów: Artura Wiśniew-skiego, Rafała SadowWiśniew-skiego, Krzysztofa Bundy, Tomasza Kokocińskiego. Bo-haterką drugiego, noszącego tytuł „Niepokorni walczący o wolność”, była ewa Józefowicz, działaczka „Solidarności”, która w latach osiemdziesiątych uczyła języka angielskiego w V LO w Toruniu. Zebrany przez nas materiał na temat ich działalności jest bardzo obszerny i dotyczył wielu spraw. Wymienię tylko niektóre ich działania. Uczniowie drukowali i kolportowali nielegalne ulotki, malowali napisy na murach, własnoręcznie wykonanymi pieczątkami z tekstem, takim, jak Wolność dla więźniów politycznych, stemplowali klatki schodowe, rozklejali plakaty o treści antysystemowej. Tomasz Kokociński stworzył emble-mat Solidarności Walczącej, a następnie przekazał go Tadeuszowi Winkowskie-mu, ten zaś rozpowszechnił go w Warszawie. Wieszali krzyże w V LO, a gdy zostały usunięte, namalowali krzyż na ścianie. Odegrali ogromną rolę w akcji informacyjnej o protestach przeciwko stanowi wojennemu, które wyznaczono na 1 i 3 maja 1982 roku. Wydrukowali i rozprowadzili około 7 tysięcy ulotek.
Ich spektakularną akcją było rozwieszenie na moście drogo wym zrolowanego transparentu z napisem „Solidarność”, który po przecięciu sznurków dzięki po-dmuchom wiatru widoczny był w całej krasie. Podobną akcję z rozwieszeniem transparentu przeprowadzili na auli UMK.
Tym razem postanowiliśmy rozpowszechnić rezultaty naszej pracy w for-mie publikacji książkowej. Przygotowanie materiału do druku trwało do marca 2010 roku. Naszą inicjatywą zainteresował się prof. Wojciech Polak, który na-pisał pierwszy rozdział książki pt. Opozycyjna działalność uczniów i nauczy-cieli Liceum Ogólnokształcącego nr V w Toruniu w okresie stanu wojennego i w latach następnych. Nasza praca zwróciła też uwagę lokalnych mediów.
W „Gazecie Wyborczej” ukazał się artykuł Mówią o wolnej Polsce, a w „Gazecie Pomorskiej” – Nareszcie młodzi piszą historię. Na gali promocyjnej obecni byli dziennikarze TV Toruń, którzy przygotowali reportaż na nasz temat. Oczywi-ście, byliśmy także na ogólnopolskim podsumowaniu projektów w Warszawie.
Po trzech latach pracy z grupą uczniów: Agatą Napierską, Martą Ryłow, Mar-tą Piątkowską i Mateuszem Walczakiem, musiałem się rozstać, gdyż po maturze rozpoczęli studia. Już w czasie pierwszego roku nauki okazało się, że udział w projekcie był dla nich ważnym doświadczeniem, gdyż podjęli współpracę z CeO i jako wolontariusze będą uczestniczyli w kolejnej edycji programu.
Do kolejnej edycji programu przystąpiłem z nową grupą uczniów z klasy pierwszej. Organizatorzy jak zwykle przygotowali bogaty program edukacyjny, w ramach którego uczniowie mieli zajęcia z aktorem i reżyserem. Zapoznawali się z technikami przeprowadzania wywiadów.
W związku z przypadającą w 2010 roku trzydziestą rocznicą powstania „So-lidarności” zainspirowałem uczniów do zapoznania się z przebiegiem strajków sierpniowych w toruńskim Towimorze. Dzięki informacjom uzyskanym od prof.
Wojciecha Polaka nawiązaliśmy kontakt z uczestnikami strajków sierpniowych.
Przeprowadziliśmy dwa dwugodzinne wywiady z Adolfem Liebersbachem i Ja-dwigą Pietrusą. W maju bieżącego roku w Warszawie uczestniczyłem z uczniami w podsumowaniu tegorocznej edycji programu „Opowiem Ci o wolnej Polsce”
i mam nadzieję, że nie byliśmy tam po raz ostatni.
W niniejszym artykule zamierzałem przedstawić działania dydaktyczne, których głównym celem było przybliżenie uczniom wiedzy o historii lokalnej.
Warto jednak podkreślić jeszcze inne pozytywne wartości wynikające z realiza-cji projektu. Młodzież zainteresowała się najnowszą historią Polski, zaczęła na bieżąco śledzić rozgrywające się na jej oczach wydarzenia. Zastosowana metoda przyczyniła się do powstania więzi międzypokoleniowej. Odegrała też istotną rolę w wykształceniu pożądanych umiejętności i postaw, takich jak na przykład odpowiedzialność, punktualność, praca w grupie.