Nawożenie jest głównym czynnikiem wpływającym na plony i jakość roślin uprawnych. Obecnie mamy w kraju ujemny bilans składników pokarmowych, co oznacza, że ich wynoszenie z plonami przewyż-sza dopływ w postaci wnoszonych nawozów mine-ralnych i organicznych. Szczególnie niepokojąca jest niska zasobność gleb w potas.
Rozpatrując problem nawożenia roślin głównymi makroele-mentami, czyli fosforem, potasem i magnezem należy mieć na uwadze fakt, że
ustale-nie dawek tych składników uzależnione jest w dużym stopniu od zasobności gleby. Na wykorzystanie z gleby składników pokar-mowych wpływa w du-żym stopniu jej odczyn.
Dla większości roślin, za optymalny przyjmuje się odczyn lekko-kwaśny (pH 5,6-6,5) lub obojęt-ny (6,6-7,2). Na glebach lżejszych, gdzie z roślin zbożowych uprawiane jest żyto i owies, niekiedy też pszenżyto i kukurydza optymalny odczyn powi-nien zawierać się w prze-dziale pH 5,5-6, a nawet na glebach bardzo lekkich od 5,1. Na glebach zwięź-lejszych, gdzie uprawiane są bardziej wymagające rośliny zbożowe, za opty-malny można przyjąć od-czyn w zakresie pH 6-7.
W tab.1 zamieszczono
in-formacje dotyczące pożądanego odczynu i zasobności gleby w przyswajalny fosfor, potas i magnez. Wskazane jest zatem pobranie reprezentatywnej próbki gleby i wykonanie takiej analizy w najbliższej stacji Chemiczno-Rolniczej. Koszt anali-zy jednej próbki kształtuje się poniżej 10 zł. Uanali-zyskane wyniki są aktualne przez okres 3-4 lat i znacznie ułatwiają ustalanie
racjonalnych dawek nawozów mineralnych. Warto wiedzieć, że na glebach lżejszych podany zakres zasobności jest mniej-szy, ze względu na słabiej rozbudowany kompleks sorpcyjny, który uniemożliwia zatrzymywanie w glebie większej ilości składników pokarmowych wnoszonych w nawozach.
Podstawowe zboża (pszenica, żyto, pszenżyto, jęcz-mień, owies) pobierają w przeliczeniu na 1 t ziarna z odpowiednią ilością słomy: 25-30 kg azotu(N), 10-13 kg fosforu (P2O5), 22-30 kg potasu (K2O), 2,5-3 kg magnezu (MgO) i 2-3 kg siarki (S).
Nawozu fosforowe i po-tasowe stosunkowo sła-bo przemieszczają się w profilu glebowym, dlatego powinny być przykryte orką siewną (pod zboża ozime) lub zi-mową (pod zboża jare).
Głębsze umieszczenie tych nawozów wpływa też korzystnie na rozrost systemu korzeniowego, który „w poszukiwaniu”
składników pokarmo-wych i wody, wnika i pe-netruje
głębsze warstwy gleby.
Przy dłuższych okresach posusznych w okresie jesiennej i letniej wege-tacji, zapewnia to lep-sze zaopatrzenie roślin w składniki pokarmowe i wodę. Jedynie na gle-bach lżejszych nawozy te, zwłaszcza potasowe, mogą być stosowane również wiosną, a więc przed siewem zbóż jarych. Bardzo dobre efekty uzyskuje się przy wnoszeniu tych nawozów pod rośliny uprawiane na nawóz zielony, np. gorczycę białą.
Praktykowany niekiedy pogłówny wysiew nawozów fosfo-rowych i potasowych, a więc z chwilą ruszenia wiosennej wegetacji zbóż ozimych można tolerować, ale nie zalecać.
gotowy swiat zboz7.indd 31
gotowy swiat zboz7.indd 31 2007-10-04 20:25:132007-10-04 20:25:13
biuletyn informacyjny KFPZ
32
agrotechnika
Świat Zbóż Nr 7 Październik 2007
Należy się wówczas liczyć z gorszym wykorzystaniem wnie-sionych składników, zwłaszcza fosforu, który zostanie pobra-ny w większym stopniu przez następną roślinę w zmianowa-niu. Do pogłównego stosowania należy wybierać specjalne nawozy wieloskładnikowe o podwyższonej rozpuszczalności i przyswajalności przez rośliny. Niektóre firmy nawozowe mają w swojej ofercie tego typu nawozy.
Niedobór magnezu w glebie może być uzupełniany w róż-nej formie: wapnowania wapnem magnezowym, stosowa-nia kizerytu, siarczanu magnezu, bądź nawozów wieloskład-nikowych, zawierających magnez. Poleca się też dolistne wnoszenie magnezu w postaci jedno- lub siedmiowodnego siarczanu magnezu. Należy dodać, że z kizerytem lub siar-czanem magnezu wnoszona jest dodatkowo siarka, której często brakuje w glebach i roślinach, zwłaszcza z rodziny krzyżowych (rzepak, gorczyce, kapusty).
Niezbędne w odżywianiu roślin są również mikro-elementy (bor, miedź, cynk, mangan, molibden, że-lazo). Zaleca się je wnosić głównie dolistnie, gdyż wówczas są łatwiej przyswajane niż stosowane do-glebowo. Podstawowe zboża wykazują szczególnie duże zapotrzebowanie na miedź (Cu) i mangan (Mn), zaś sto-sunkowo niewielkie na bor (B). Z kolei kukurydza wykazuje również duże zapotrzebowanie na cynk (Zn).
Przyjmuje się, że miedź jest drugim po borze mikroelemen-tem, którego najczęściej brakuje w naszych glebach, bowiem 62% gleb Polski wykazuje niedobory tego składnika. Miedź spełnia ważną rolę w funkcjonowaniu tzw. enzymów oksy-doredukcyjnych, regulujących oddychanie roślin, jak też two-rzenie związków żelaza, koniecznych do syntezy chlorofilu.
Wpływa też na rozwój tkanki mechanicznej, przy jej niedobo-rze rośliny wykazują większą podatność na wyleganie. Dobre zaopatrzenie w miedź uodparnia rośliny na choroby grzybo-we i bakteryjne oraz zwiększa ich zimotrwałość. Objagrzybo-wem niedoboru miedzi u zbóż jest tzw. choroba nowin, występu-jąca we wcześniejszych fazach wegetacji, w postaci jasnych (bielejących) i skręconych końców liści. W późniejszym okre-sie następuje przedwczesne kłoszenie i bielenie kłosów. Przy widocznych objawach niedoboru miedzi na rośli-nach, można się spodziewać spadku plonów powyżej 20%. Często są to jednak objawy niewidoczne gołym okiem, możliwe do wykrycia po analizie chemicznej roślin. Powodują zwykle mniejsze spadki plonów. Dlatego też, w celu uzyskania wysokich plonów zbóż, zachodzi konieczność profilaktyczne-go wniesienia teprofilaktyczne-go składnika w formie dolistnej.
Mangan bierze udział w procesie fotosyntezy i oddychania, reguluje też przemiany związków azotowych, zapobiegając nadmiernemu gromadzeniu azotanów. Dobre zaopatrzenie roślin w mangan wywiera też korzystny wpływ na
tworze-nie cukru (np. w burakach) oraz syntezę witaminy C i E.
Zwiększa również odporność roślin na choroby i niskie tem-peratury. Objawy niedoboru manganu pojawiają się na naj-młodszych liściach (w odróżnieniu od magnezu) w postaci międzynerwowej chlorozy o zabarwieniu cytrynowożółtym do żółtobiałego. Nerwy pozostają zwykle zielone, zaś blasz-ka liściowa poczynając od brzegów zaczyna brunatnieć i wy-kruszać się. Na niedostatek manganu najbardziej wrażliwe są rośliny zbożowe, ale też buraki, ziemniaki, rośliny strącz-kowe, krzewy i drzewa owocowe. W praktyce niedobór manganu spotykany jest najczęściej w glebach o odczynie obojętnym, a zwłaszcza zasadowym, kiedy przechodzi on w formę trudno dostępną dla roślin. Z kolei na glebach kwa-śnych staje się łatwo dostępny i może być pobierany w nad-miernych, a niekiedy nawet toksycznych ilościach.
Stosowanie wieloskładnikowych nawozów dolistnych pole-canych pod zboża (tab. 2) likwiduje jedynie utajone
(niewi-doczne wizualnie) objawy niedoboru miedzi i manganu. Przy dużym niedoborze tych składników polecane są bardziej skoncentrowane nawozy jednoskładnikowe, zawierające znacznie wyższą zawartość miedzi czy manganu, np. w po-staci chelatu miedzi i chelatu manganu. Można je dodawać do nawozów wieloskładnikowych lub stosować wyłącznie.
Opryski zbóż nawozami dolistnymi zaleca się wy-konać 2-3-krotnie w okresie wegetacji, najlepiej łącznie z preparatami grzybobójczymi, by zmniej-szyć koszty oprysku.
Tab.1 Pożądany odczyn (pH w 1 M KCL) i zasobność gleby w (mg/100 g) w przyswajalne formy fosforu P2O5), potasu (K2O) i magnezu (Mg) w zależności od zwięzłości gleby.
Gleba Pożądany
zakres odczy-nu i zasob-ności gleby
Rośliny zalecane do upra-wy i uzyskiwane plony
bardzo lekka wyka ozima., seradela (plony niskie)
żyto, owies, pszenżyto, kuku-rydza, seradela, wyka ozima., łubin żółty i wąskolistny, pelusz-ka, komonica, koniczyna biała, ziemniaki, len, tytoń Virginia (plony niskie i średnie) średnia
pszenica, jęczmień, kukurydza, pszenżyto, buraki, ziemniaki, konopie, tytoń ciemny i Burley, rzepak, groch, bobik, koniczy-na czerwokoniczy-na i perska, lucer-na mieszańcowa i siewlucer-na (plony wysokie i bardzo wysokie) ciężka – zwięzła
(rędziny, gliny, iły) pH 6,6-7,0 fosfor 18-20 potas 20-25 magnez 9-12
gotowy swiat zboz7.indd 32
gotowy swiat zboz7.indd 32 2007-10-04 20:25:172007-10-04 20:25:17
33
biuletyn informacyjny KFPZ agrotechnika
Świat Zbóż Nr 7 Październik 2007 Tab.2 Zawartość makro- i mikroelementów (w % wagowych) w wybranych nawozach dolistnych polecanych pod zboża.
Nawóz Azot
N Fosfor
P2O5 Potas
K2O Magnez MgO Siarka
S Bor
B Miedź
Cu Cynk
Zn Mangan
Mn Żelazo
Fe Molibden
Mo Inne
Pod zboża
Agrivit Z - - - 15,0 12,0 0,07 1,70 1,40 1,60 1,10 0,02 kobalt
Ekolist mikro Z 4,0 - - 5,0 4,3 0,16 0,35 0,90 0,98 1,00 0,005
-Insol 3 13,6 - - 5,3 - 0,28 0,56 1,12 1,68 1,20 0,01
-Plonvit Z 15,0 - - 2,0 1,8 - 0,90 1,00 1,10 0,80 0,005 tytan
YaraVita - zboże 4,1 - - 18,7 - - 3,10 1,60 8,10 - -
-Uniwersalne
Agroleaf fosforowy 12.0 52,0 5,0 0,4 - 0,03 0,07 0,07 0,07 0,14 0,001
-Agroleaf potasowy 15,0 10,0 31,0 0,4 - 0,03 0,07 0,07 0,07 0,14 0,001
-Agroleaf total 20,0 20,0 20,0 0,4 - 0,03 0,07 0,07 0,07 0,14 0,001
-Alkalin PK 10:20 - 10,0 20,0 - - - - - - - -
-Alkalin PK 5:25 - 5,0 25,0 - - - - - - - -
-Alkalin potasowy
z krzemem 3,0 - 25,0 - - - - - - - - krzem
Basfoliar 36 Extra 27,1 - - 3,2 - 0,02 0,20 0,01 1,00 0,02 0,005
-Folicare 12-46-8 11,9 46,0 7,9 1,4 2,2 0,02 0,10 0,002 0,10 0,20 0,01
-Mikrokompleks - - - 16,0 12,5 0,05 0,30 0,20 0,35 - 0,01
-Rosasol 15-30-15 15,0 30,0 15,0 - 3,2 0,01 0,01 0,02 0,03 0,03 -
-W zbożach ozimych dobre wyniki daje również je-sienne (druga dekada października) dokarmianie dolistne specjalnymi nawozami z podwyższoną zawartością makroelementów tj. fosforu potasu i magnezu, ewentualnie z dodatkiem chelatu mie-dzi i manganu. Składniki te stymulują proces fotosynte-zy, dzięki czemu gromadzi się więcej cukrów w komórkach roślinnych, co sprzyja lepszemu zimowaniu. Należy dodać, iż przy niższych jesiennych i wiosennych temperaturach (po-niżej 12oC) słabo przyswajalny jest z gleby fosfor i magnez.
Dokarmianie dolistne umożliwia wówczas dodatkowe za-opatrzenie w te składniki. Przy widocznych objawach niedo-boru azotu, do sporządzonego roztworu, można też dodać mocznik – do 30 kg na zbiornik opryskiwacza, z przeznacze-niem na powierzchnię 1 ha. Wskazane jest też dodatek jed-no- lub siedmiowodnego siarczanu magnezu (odpowiednio do 10 lub 15 kg na zbiornik opryskiwacza).
Prof. dr hab. Czesław Szewczuk Akademia Rolnicza w Lublinie
gotowy swiat zboz7.indd 33
gotowy swiat zboz7.indd 33 2007-10-04 20:25:172007-10-04 20:25:17
34
Świat Zbóż Nr 7 Październik 2007biuletyn informacyjny KFPZ organizacje zbożowe
W niemieckim roczniku sta-tystycznym w 2005 roku odnotowano 253 Wspólnot Producentów Zbóż (EZG – Erzeugergemeinschaft fur Getreide) dla zboża wysokoga-tunkowego. Poza tym wymie-nionych jest 8 związków EZG dla zboża wysokogatunkowe-go. Dla porównania: dla bydła rzeźnego i prosiąt istniało 151 EZG, względnie 6 związków EZG, a dla mleka były to 132 EZG i względnie 1 związek.
Przy instytucie ZMP w Bonn Martin Schraa zajmuje się sek-torem zbóż. Według niego, trudno ująć w ewidencji, ile tak naprawdę zboża sprzedawanego jest przez pośrednictwo EZG na rynku. Mimo tego nie powinno się lekceważyć ich znaczenia.
Na wschodzie Niemiec EZG odgrywają jego zdaniem większą rolę, niż na zachodzie. Na Wschodzie zrzeszają się większe gospodarstwa i wspólnie sprzedają na rynku swo-je wyroby. Dzięki dużym ilościom mają
one pewną siłę na rynku i finalizują swo-je interesy często bezpośrednio z prze-twórcami, podczas gdy na Zachodzie producenci sprzedają swoje wyroby przetwórcom przez pośrednictwo sek-tora handlowego. Oprócz tego są one profesjonalniej zorganizowane niż EZG na Zachodzie i mają z reguły kogoś, kto się zawodowo troszczy o ich sprawy.
W mniejszych EZG na zachodzie Nie-miec zadanie to jest wykonywane raczej przez kogoś, kto zajmuje się tym tylko ubocznie lub honorowo.
Jedną z EZG, w której jest zrzeszonych ponad 90 rolniczych przedsiębiorstw, jest EZG „Wysokogatunkowe Zboże
i Zasiew Roślin Oleistych Thuringen“. Wyprodukowała ona i sprzedała na rynku na przestrzeni 10 lat blisko 2 miliony ton zboża spożywczego. W internecie można ją znaleźć na stronie www.ezgq.com.
Także między Północnymi i Południowymi Niemcami wi-doczna jest pewna różnica. W regionach upraw rolniczych w Szlezwiku-Holsztynie lub Meklemburgii-Przedmorze EZG odgrywają większą rolę, niż w wielu mniejszych go-spodarstwach na Południu.
EZG zrzeszone są w Federalnej Wspólnocie Roboczej Zrzeszeń Producentów (BAG – Bundesarbeitsgemeinschaft der Erzeugergemeinschaften). Ona jest natomiast członkiem Niemieckiego Związku Rolników (DBV - Deutschen Bauer-nverband). Partnerem do rozmowy w BAG jest dr Frank Wetterich. Przez działanie w DBV, sama BAG ma ograniczo-ne własograniczo-ne możliwości. Wetterlich zastanawia się, jak można lepiej zorganizować Wspólnoty Producentów Zbóż (EZG), także ponadregionalnie. Wprawdzie ten obszar był dotąd słabo opracowany, ale Wetterich liczy na to, że EZG w za-kresie zboża będzie zyskiwał na znaczeniu.