Fosfor jest jednym z trzech podstawowych makroelementów (NPK), choć pobierany jest przez rośliny w znacznie mniejszych ilościach niż azot i potas. Pierwiastek ten wchodzi w skład wie-lu związków organicznych (niektóre białka, kwasy nukleinowe, fi tyna, fosfolipidy – wśród nich lecytyna). Niezbędny jest też w procesie fotosyntezy i oddychania, odpowiada także za prze-miany związków azotowych w pełnowartościowe białka. Niedo-bór tego składnika, jak też wielu innych (potasu, magnezu, siarki, niektórych mikroelementów) powoduje, iż wnoszony azot nie zostanie w pełni wykorzystany do tworzenia plonu.
W okresie wegetacji wyróżnia się dwa okresy krytyczne, zwią-zane ze zwiększonym zapotrzebowaniem na fosfor. Pierwszy przypada na początek wegetacji, gdy roślina rozbudowuje system korzeniowy. W tym okresie koncentracja fosforu w roślinie po-winna być i jest z reguły największa. Drugi okres rozpoczyna się z chwilą tworzenia organów generatywnych: kwiatostanów (kło-sów i wiech zbóż), owoców i nasion. Szczególnie dużo fosforu gromadzą nasiona, dlatego dobre zaopatrzenie roślin w ten składnik decyduje w dużym stopniu o ich plonach i jakości.
Niedobór tego składnika w roślinach, może wynikać zarówno z niskiej zawartości w glebie, jak też ograniczonej przyswajalności.
Fosfor może być wówczas dostarczany jedynie poprzez dokar-mianie dolistne. Pogłówne – doglebowe stosowanie nawozów fosforowych nie jest zalecane, głównie ze względu na ograni-czoną przyswajalność. Niemniej w latach (okresach) z większymi opadami może dać korzystne rezultaty. Należy wówczas wybie-rać nawozy, gdzie fosfor występuje w formach rozpuszczalnych w wodzie. Niektóre fi rmy nawozowe mają w swojej ofercie tego typu nawozy.
Na przyswajalność fosforu z gleby wpływa w dużym stopniu jej odczyn oraz temperatura. Na glebach kwaśnych (pH poniżej 5,0) tworzą się trudno dostępne fosforany glinu, manganu i żelaza, z kolei na glebach zasadowych (pH powyżej 7) powstaje słabo przyswajalny dla roślin fosforan wapnia. Występujące w okresie jesiennym, a zwłaszcza wiosennym niskie temperatury powietrza i gleby (poniżej 12OC) w dużym stopniu blokują pobieranie tego składnika przez system korzeniowy roślin. Jest to zjawisko dość często spotykane jesienią i wczesną wiosną na oziminach (rzepak, zboże), zaś późną wiosną na plantacjach kukurydzy (załączone zdjęcie), w postaci różowych przebarwień łodyg i liści, zwłaszcza w dolnej części rośliny. Ponieważ ruchliwość fosforu w glebie jest niewielka, zaś system korzeniowy roślin w początkowym okresie wegetacji słabo rozbudowany, dlatego celowe jest umieszczanie wnoszonych nawozów w pobliżu ziarna, co jest praktykowane podczas łącznego wysiewu nasion kukurydzy, bądź innych roślin uprawianych w szerokich rzędach.
Objawy niedoboru fosforu na roślinach widoczne są z reguły na starszych liściach, z których, w przypadku niedoboru składnika za-chodzi jego przemieszczanie do młodszych części rośliny. Liście są z reguły mniejsze, niekiedy ciemnozielone lub fi oletowo-różo-we. Rośliny są niewyrośnięte, w zbożach słabo wykształcony kłos i ziarno. Nie obserwuje się na ogół objawów nadmiaru fosforu w roślinach, gdyż składnik ten w odróżnieniu od azotu i potasu nie jest pobierany luksusowo (ponad potrzeby pokarmowe). Nie-mniej nadmiar fosforu w glebie może blokować przyswajalność
swiat zboz 10.indd 35
swiat zboz 10.indd 35 2008-12-05 11:02:052008-12-05 11:02:05
36
biuletyn informacyjny KFPZ agrotechnika
Świat Zbóż Nr 10 Grudzień 2008
cynku w wyniku tworzenia trudno przyswajalnych dla roślin fosfo-ranów cynku. Na niedobór cynku wrażliwe są zboża, szczególnie kukurydza, ale też drzewa i krzewy owocowe oraz chmiel.
Dawki nawozów fosforowych powinny być ustalane na podstawie wymagań pokarmowych roślin oraz zasobności gleby. Za opty-malną przyjmuje się średnią zawartość przyswajalnego fosforu w glebie, czyli w zakresie 12-18 mg P2O5 w 100 g gleby. Przy tej zasobności dawki fosforu można wnosić na poziomie podanych w dalszej części artykułu wymagań pokarmowych. Przy niższej za-sobności, ale też uzyskiwaniu wysokich plonów, uzasadnione jest zwiększenie dawek tego składnika. Ma to też związek z faktem, iż wykorzystanie fosforu z wnoszonych nawozów jest stosunko-wo niewielkie (20-30%) i zależne w dużym stopniu od odczynu gleby, jej wilgotności, struktury, temperatury, jak też rozbudowy systemu korzeniowego. Nie można natomiast liczyć na dobre wy-korzystanie fosforu, jak też innych składników przy ich wnoszeniu w powierzchniową warstwę gleby, a więc bezpośrednio przed siewem nasion, co jest praktykowane przez rolników.
Z nawozów fosforowych w sprzedaży dostępny jest superfosfat pojedynczy (18-20% P2O5) lub potrójny (46% P2O5). Pierwszy z nich, oprócz fosforu zawiera również siarkę, niezbędną dla wielu roślin, zwłaszcza z rodziny krzyżowych (rzepak, gorczyce, kapu-sta, kalafi or) i motylkowatych (koniczyna, lucerna, strączkowe).
Bogaty w fosfor (46% P2O5) jest też fosforan amonu, zawierający dodatkowo 18% azotu. Fosfor wchodzi również w skład więk-szości nawozów wieloskładnikowych. Przy wyborze właściwego trzeba się kierować wymaganiami pokarmowymi uprawianych roślin i zasobnością gleby w określone składniki.
W okresie wegetacji, przy widocznych objawach niedoboru fosforu na roślinie wskazane jest interwencyjne wniesienie tego składnika w formie dolistnej, np. nawozu Fostar. Dobre rezultaty daje też jesienny (druga połowa października) oprysk zbóż ozimych nawozami dolistnymi. Dodatkowe odżywienie roślin fosforem, potasem, magnezem, siarką, miedzią, cynkiem i (tylko na glebach o pH powyżej 6,5) manganem, korzystnie wpływa na ich przezimowanie i lepszy start (wigor) roślin w okre-sie wiosennym.
Potas obok azotu pobierany jest przez rośliny w największych ilościach. Gleby Polski są ubogie w ten składnik, bowiem według IUNG Puławy, aż w 23 dawnych województwach notuje się po-nad 70% gleb z niedoborową zawartością potasu. W pozostałych 26 województwach, odsetek takich gleb oscyluje od 51 do 70%.
Wobec niskich przeciętnych dawek nawozów potasowych w Pol-sce (około 25 kg/ha K2O), a zarazem wysokich wymagań pokar-mowych roślin w stosunku do tego składnika, nie można liczyć na uzyskanie zadowalających plonów.
Potas spełnia w roślinie trzy zasadnicze funkcje: reguluje go-spodarkę wodną, aktywuje szereg enzymów niezbędnych dla prawidłowego wzrostu i rozwoju rośliny, zwiększa odporność rośliny na stresy termiczne oraz choroby grzybowe i bak-teryjne. Dobre zaopatrzenie roślin w potas ułatwia pobieranie i przepływ wody przez komórki korzenia i jej transport w
wiąz-kach przewodzących. Dzięki temu rośliny wykazują niższy współ-czynnik transpiracji, czyli zużywają mniej wody na wyprodukowa-nie jednostki suchej masy. Dobre zaopatrzewyprodukowa-nie w potas sprawia, iż rośliny lepiej przetrzymują okresy suszy, dłużej w ciągu dnia utrzymują turgor, zwiększa się aktywność fotosyntezy i wskaźnik asymilacji netto. Dłuższa żywotność rośliny w ciągu dnia zapewnia prawidłowy wzrost i rozwój oraz syntezę i gromadzenie mate-riałów zapasowych: węglowodanów, tłuszczu i białek. Jon pota-sowy ułatwia też transport tych związków w roślinie i zwiększa pojemność organów spichrzowych, gdzie są odkładane. Dobre zaopatrzenie w potas, ale też w fosfor, magnez i siarkę, umożliwia w roślinie tworzenie pełnowartościowych białek. Przy niedobo-rze tych składników gromadzą się w komórkach azotany, amidy i aminokwasy, które mogą być dobrą pożywką dla patogenów ro-śliny, tj. bakterii i grzybów.
Ze względu na fakt, iż nawozy potasowe i fosforowe wysiewa-ne są często łącznie (w postaci nawozów wieloskładnikowych, bądź pojedynczych), należy zwracać uwagę na stosunek po-tasu do fosforu. W przeliczeniu na 1 t plonu głównego wraz z ubocznym (łodygi, liście) podstawowe rośliny uprawne po-bierają przeciętnie:
Wynika z tego, że zboża, uważane za rośliny fosforolubne, po-bierają przeciętnie 2-krotnie więcej (kukurydza 3-krotnie) potasu niż fosforu, podczas gdy okopowe i pastewne ponad 3-krotnie więcej. W związku z tym, podczas zakupu nawozów wieloskład-nikowych, należy zwracać uwagę na stosunek fosforu do potasu, jak też zawartość innych składników.
Podstawą ustalania dawek fosforu i potasu (również magne-zu) pod poszczególne uprawy powinna być zasobność gleby, uprawiane rośliny i osiągane plony. Za optymalną pod bardziej wymagające i wyżej plonujące rośliny zbożowe, uprawiane na zwięźlejszych glebach (pszenica, jęczmień, kukurydza), należy uznać zawartość fosforu w przedziale 15-20 mg P2O5, zaś potasu w granicach 18-25 mg K2O w 100 g gleby. Na glebach lżejszych i w uprawie roślin mniej wymagających, czy też dających niższe plony, podany zakres można obniżyć o 3-5 mg. Przy niskiej za-sobności gleby w te składniki należy stopniowo w kolejnych latach zwiększać ich dawki (ponad podane potrzeby pokarmowe), by doprowadzić glebę do pożądanej normy. Po jej uzyskaniu można liczyć na wysokie i stabilne plony roślin w wieloleciu.
Trzeba pamiętać, że zbyt wysokie, jednorazowe dawki potasu po-wodują wzrost zasolenia gleby i jej degradację (niszczenie
struk-swiat zboz 10.indd 36
swiat zboz 10.indd 36 2008-12-05 11:02:082008-12-05 11:02:08
37 37
biuletyn informacyjny KFPZ agrotechnika
Świat Zbóż Nr 10 Grudzień 2008
tury, zaskorupienie) oraz (na glebach lekkich) wymywanie tego składnika. Poza tym nadmiar potasu może blokować pobieranie przez rośliny magnezu, wapnia i boru (efekt antagonizmu). Potas jest wówczas pobierany przez rośliny luksusowo, czyli ponad po-trzeby pokarmowe. Wiąże się to ze zbędnym wynoszeniem tego składnika oraz pogorszeniem jakości zebranego plonu. Dotyczy to zwłaszcza roślin uprawianych na cele pastewne, zbieranych przed zakończeniem pełnej wegetacji (trawy, kukurydza, zboża i ich mie-szanki ze strączkowymi, kapusta pastewna).
Potas w nawozach wnoszony jest do gleby najczęściej w posta-ci chlorku potasu (KCl), znanej pod nazwą soli potasowej oraz siarczanu potasu (K2SO4). Sól potasowa zawiera niepożądany w niektórych uprawach chlor (ziemniaki, tytoń, chmiel, owoce jagodowe i pestkowe, winorośl, ogórki, cebula, sałata, uprawy szklarniowe, drzewa iglaste, kwiaty i rośliny ozdobne). Z kolei dwukrotnie droższy siarczan potasu zawiera dodatkowo siarkę, pobieraną przez niektóre rośliny w większych ilościach (rzepak, gorczyca, strączkowe i motylkowe drobnonasienne, cebula, czo-snek, por). Praktyczna rada odnośnie wyboru konkretnego na-wozu jest następująca: pod rośliny jare (również zboża) może być stosowana sól potasowa, najlepiej w terminie jesiennym (pod orkę zimową), ewentualnie wczesną wiosną (marzec). Wówczas niepożądany chlor (w mniejszym stopniu dotyczy to zbóż) jest wymywany poza system korzeniowy roślin. Pod rośliny siarkolub-ne, połowa dawki potasu może być wniesiona jesienią w postaci soli potasowej, zaś druga wiosną w formie siarczanu potasu. Pod rośliny ozime może być wysiana w całości jesienią sól potasowa lub zawierające tę formę nawozy wieloskładnikowe, ewentualnie (pod rzepak), obydwa nawozy potasowe. Należy dodać, że siarka znajduje się nie tylko w siarczanie potasu, lecz również w siarcza-nie amonu, magnezu i wapnia, w kizerycie, superfosfacie
pojedyn-czym i wielu nawozach wieloskładnikowych. Jej nadmiar może być szkodliwy dla gleby (niszczy strukturę) i roślin.
Warto wiedzieć, że potas w roślinie akumulowany jest głównie w częściach wegetatywnych, tj. łodygach i liściach. Stąd po przy-oraniu i rozkładzie (mineralizacji) słomy zbóż (w tym kukurydzy), rzepaku, liści buraka i innych okopowych wnosi się do gleby znacz-ne ilości składników miznacz-neralnych, głównie potasu (od 50 do ponad 200 kg K2O w przeliczeniu na 1 ha).
Typowe objawy niedoboru potasu na roślinach są następujące:
żółtawe, a następnie brązowiejące plamy zaczynające się od wierzchołka i brzegów starszych liści, przy dużym niedoborze potasu liście te zamierają i opadają,
zwiędły wygląd roślin, które wcześniej tracą turgor,
słabiej wykształcony korzeń, co utrudnia zaopatrzenie w wodę i składniki pokarmowe,
gorsze krzewienie zbóż,
gorsza zimotrwałość (większe wypady) roślin, które przy nie-doborze potasu nie gromadzą dostatecznej ilości cukrów i są wówczas w większym stopniu narażone na wymarzanie.
W przypadku widocznych objawów niedoboru potasu wskazane jest pogłówne wniesienie tego składnika, najlepiej przed upraw-kami pielęgnacyjnymi, licząc się, że jego wykorzystanie może być niewielkie, zwłaszcza w okresie suszy. Możliwe jest też dolistne dokarmianie roślin potasem, np. Alkalinem PK. Ta forma umożliwi szybkie dostarczenie aplikowanych składników, choć w przypad-ku potasu nie zaspokoi w pełni potrzeb pokarmowych. Niemniej, przy widocznych symptomach niedoboru tego składnika, może przynieść pożądane rezultaty.
Prof. dr hab. Czesław Szewczuk Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie
Tab. 1 Wybrane nawozy doglebowe z wysoką zawartością potasu w stosunku do fosforu
Nawóz Azot N Fosfor P2O5 Potas K2O Magnez MgO Siarka S Wapń CaO Inne
Agrafoska 16-36 - 16 36 - - 10,0
-Agrafoska 14-30 - 14 30 6 - 9,0
-Amofoska NPK Mg+B 3 10 28 2 3,6 16,0 bor
Lubofos Corn 5 10 21 - 8,0 - bor,cynk
Lubofos pod ziemniaki 3 7 25 3 8,4 11,0
-Lubofoska 0-10-30 - 10 30 - 6,6 12,5 mikroel.
Patentkali - - 30 10 17,0 -
-Polifoska 4 4 12 32 2 4,0 -
-Polifoska B 8 11 24 - 7,0 - bor,sód
Polifoska V 11 8 20 - 10,0 -
-Power 5-10-25 5 10 25 - 7,0 10,0 bor,żelazo
Power 5-14-28 5 14 28 2 6,0 4,2 mikroel.
SUPROFOS 25 5 10 25 2 5,2 2,5
-SuproFoska 22 - 11 22 - 7,2 6,0
-SuproFoska 20 - 10 20 4 6,0 5,0
-SuproFoska 20B - 10 20 4 6,0 5,0 bor
Yara 5-10-35 5 10 35 1 9,0 -
-Yara 5-12-26 5 12 26 1 7,0 6,5
-swiat zboz 10.indd 37
swiat zboz 10.indd 37 2008-12-05 11:02:092008-12-05 11:02:09
38
Świat Zbóż Nr 10 Grudzień 2008Krajowa Federacja Producentów Zbóż jest apolityczną, samofi nansującą się organizacją rolniczą, reprezentującą interesy polskich producentów zbóż.
Walczymy o prawa ekonomiczne, socjalne i kulturowe naszych członków.
Cele KFPZ:
• Wspólna reprezentacja i obrona interesów ekonomicznych skupionych w KFPZ.
• Kształtowanie podstawowych założeń polityki gospodarczej w dziedzinach o istotnym znaczeniu dla członków KFPZ.
Zapraszamy wszystkich producentów zbóż do członkowstwa w Federacji !
Członkostwo w Federacji nadajemy każdemu, kto nie godzi się na utratę pozycji rynkowej i pragnie konkurencyjności polskich gospodarstw zbożowych na światowym rynku zbóż.
Naszymi członkami są już:
• Rolnicze zrzeszenia i stowarzyszenia branżowe
• Spółki prawa handlowego
• Rolnicze spółdzielnie
• Grupy producenckie wszelkich form prawnych
• Gospodarstwa rodzinne
Korzyści płynące z członkostwa:
• Stanowisko Członka Federacji w sprawach dotyczących rynku zbóż jest przedsta-wiane wszelkiej administracji (Ministerstwu Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Agencji Ryn-ku Rolnego, Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Komisji Europejskiej i władzom lokalnym).
• Bezpłatny Biuletyn Informacyjny KFPZ pt. „Świat zbóż”.
• Bezpłatne uczestnictwo w szkoleniach, seminariach i konferencjach organizowanych przez KFPZ dotyczących rynku (marketingu), technologii upraw, zbioru i przechowania zbóż oraz polityki branżowej.
• Bezpłatne doradztwo w dziedzinach dotyczących rynku zbóż.
• Informacje (telefonicznie, faksem, pocztą elektroniczną) o bieżących notowaniach zbóż na rynku krajowym i międzynarodowym, o potencjalnych klientach, systemie inter-wencji, prognozach dotyczących popytu, podaży i cen.
Wpisowe i składki członkowskie:
Osoby fi zyczne:
• wpisowe – 10 zł
• składka członkowska 0,50 zł od tony zboża wyprodukowanego w gospodarstwie członka, lecz nie większa niż 1000 zł
Osoby prawne:
• wpisowe – 1000 zł
• składka członkowska – 1000 zł
KONTAKT
Krajowa Federacja Producentów Zbóż ul. Wspólna 30, pok. 535
00-930 Warszawa tel.: +48 (22) 623 23 51 fax: +48 (22) 623 27 52 www: www.kfpz.pl e-mail: biuro@kfpz.pl
Numer rachunku: 80 1930 1523 2020 2090 0921 0001 Bank Polskiej Spółdzielczości,
Oddział w Warszawie
w Zbóż jest apolityczną samofinansującą się organizacją Krajowa Federacja Producentów
Krajowa Federacja Producentów Zbóż j t lit fi j i
swiat zboz 10.indd 38
swiat zboz 10.indd 38 2008-12-05 11:02:092008-12-05 11:02:09