Wycieczka inżynierów i techników wodno-melio
racyjnych do Czechosłowacji, zorganizowana w listo
padzie ub. roku przez NO T, dzięki prawdziwie ser
decznemu ustosunkowaniu się do niej kolegów hy- drotechników czechosłowackich, dała okazję do zaob
serwowania i poznania wielu ciekawych koncepcji w rozwiązywaniu zagadnień budownictwa wodnego i melioracyjnego.
Jako uczestnik tej wycieczki, czuję się w obowiąz
ku, chociaż pokrótce, opisać zaobserwowane nawod
nienia w Czechosłowacji, które po klęsce suszy, ja
ka nawiedziła ten kraj w 1946 i 1947 r., wysunęły się na czoło jego zagadnień melioracyjnych i w całości gospodarki wodnej tego kraju zaczynają odgrywać dużą rolę.
Doświadczalnictwo nad nawodnieniami datuje się w Czechosłowacji od 1994 roku.
Na licznych stacjach doświadczalnych, na skutek przeprowadzonych nawodnień, zaobserwowano na
stępujące przeciętne wagowe zwyżki w plonach:
pastwiska
Niezależnie od powyższych badań przeprowadza się również badania wód fizyczno-chemiczne, a więc
badania ilości i jakości namułów, jakie wody rzeczne
ze sobą niosą. !
Ponadto przeprowadza się badania odnośnie stop
nia zanieczyszczenia wód rzecznych ściekami miej
skimi i fabrycznymi, których ilość w rzekach jest dość znaczna, ze względu na duże uprzemysłowienie kraju.
Państwowy Instytut Hydrologiczny im. T. Masa- ryka w Pradze opracował mapę, ilustrującą barwnie stopień zanieczyszczenia wód rzecznych w dorze
czach rzek Laby, Dunaju i Odry, na podstawie włas
ności fizycznych, chemicznych i biologicznych pró
bek wody, pobranych w określonych odcinkach rzek.
Prace powyższe były wykonane-w 1946 r. w czasie od sierpnia do końca października, tj. przy najniż
szych stanach wód, kiedy koncentracja zanieczysz
czeń w rzekach była największa.
W Instytucie Hydrologicznym bada się również żyzność wód i za żyzne wody uważa się takie, w k tó rych ziarnko gorczycy kiełkuje po 3 dniach, względ
nie, w których następuje silniejszy wzrost pewnych gatunków wodorostów.
Nawodnienia łąk przeprowadzane są 3 rodzajów:
I nawodnienia letnie, II „ powodziowe, III „ kombinowane.
I. Nawodnienia letnie przeprowadzane są w okresie wegetacyjnym w latach przeciętnych 1 — 2 razy, w latach posusznych — 3 razy.
Pierwsze nawodnienie przeprowadza się przed sia
nokosami (około maja), a drugie conajmniej 14 dni po sianokosach. Na glebach gliniastych przeprowadza się 3 nawodnienia.
II. Nawodnienia powodziowe — użyźniające przeprowadza się zamuloną wodą rzeczną w okresie wiosennej powodzi, jak również często i na jesieni.
W niektórych wypadkach przeprowadza się 3 na
wodnienia powodziowe.
III. Nawodnienia kombinowane polegają na przeprowadzaniu nawodnień powodziowych, a na
stępnie nawodnień letnich.
Bardzo interesujące są wyniki doświadczeń nad nawodnieniami, podane ostatnio przez Ministerstwo Techniki (patrz „Zprava o vyzkumnictvi v obora ze- medelske techniky za rok 1937— 1947", Ministerstwo Techniky 1948 r.), — a w szczególności zasady okre
ślania zapotrzebowania wody do:
A) nawodnień przepływowych,
B) „ zraszających (deszczowni), C) „ wodami ściekowymi.
80 X 100 X 500
1000 4000 m3/ha.
III. Powyższa ilość wody potrzebna ma 1 ha po
wierzchni znajdzie pokrycie:
a) w zasobach zimowej wilgoci, b) w letnich deszczach,
c) w sztucznym nawodnieniu.
Zużytkowanie wegetacyjne letnich deszczów (w okresie od marca do września) nie będzie całko
wite i szacuje się je na 60% sumy opadów okresu we
getacyjnego, t j . :
w roku posusznym — 0,255 X 10.000 X 0,6 =
= 1530 mVha,
w roku przeciętnym — 0,319 X 10.000 X 0,6 =
= 1914 ms/ha.
A zatem, nieuwzględniając zasobów zimowej w il
goci, otrzymamy:
W ro ku posusznym w przeciętnym potrzebna ilość wody 4.000 m3/ha 4.000 m3/ha pokrycie deszczowe 1.530 m3/ha 1.914 m3/ha niedobór wody na 1 ha 2.470 m3/ha 2.086 m3/ha.
IV. Powyższe niedobory będą znajdowały po
krycie :
a) w nawodnieniach powodziowych,
b) „ letnich.
a) Nawodnienie powodziowe (nawożące) przewi
duje się wykonywać jeden raz do roku, średnio dwa, a nawet trzy razy — każde ilością wody 2.500 i—■
3.500 m3/ha.
Ilość wody jaka zostanie zatrzymana w glebie na skutek nawodnienia powodziowego, do okresu wege
tacji, ocenia się na 15%, a w sprzyjających warun
kach glebowych na 30% całkowitej ilości wody zu
żytej do nawodnienia.
b) Ilość wody do nawodnienia letniego na 1 ha oblicza się na podstawie wzoru:
Z* = 100 X [P — (F z + F„)] h m */ha, gdzie:
P — porowatość gleby (w procentach objętości gleby),
V — pojemność powietrzna gleby (w procen
tach),
Vn
— pojemność w o d y fizjo lo g iczn ie nieczynnej (w procentach),h — głębokość warstwy gleby do jakiej prze
niknie nawodnienie (dla nawodnień zale
wowych przyjmuje się = 0,3 m).
A. N a w o d n i e n i a p r z e p ł y w o w e .
Ilość wody potrzebnej do nawodnień przepływom wych określa się na podstawie następujących założeń i obliczeń:
I. Normy najniższych sumarycznych opadów w wegetacyjnym okresie (od marca do września) dla łąk przyjmuje się:
w roku posusznym — 255 mm,
„ przeciętnym — 319 mm.
II. Na wyprodukowanie plonów 80 q suchego siana z 1 ha, przy przyjęciu współczynnika transpi- racyjnego — 500 (współczynnik ten waha się w gra
nicach od 400 do 700), potrzeba wody:
Po dokonaniu analizy mechanicznej gleby na za
wartość w niej części splawialnych I kategorii i przy pomocy poniżej zestawionej tablicy, względnie wy
kresu O. Solnarza (rys. 1), podstawiając do wzoru na Z* można otrzymać ilość wody, potrzebną do na
wodnienia gleb mineralnych (w żadnym jednak w y
padku nie torfów lub gleb silnie zhumusowanych).
G le b y
Rzeczywiste zapotrzebowanie ilości wody na let
nie nawodnienie, uwzględniając straty, będzie wyno
siło (przy współczynniku na straty = 1,6):
¥l = 1,6 X 678 = 1100mVha.
V. Całkowite pokrycie niedoborów wody w okresie wegetacyjnym na nawodnianych łąkach bę
dzie wynosiło:
a) przy 1 nawodnieniach powodziowych i 2 — 3 nawodnieniach letnich w roku posusznym:
2 nawodnienia powodziowe — zużytkowaniu wegetacyjnym doprowadzonej wody w 30% i przy 2 — 3 nawodnieniach letnich i zużyt Dla obliczenia wód ściekowych potrzebnych do nawodnień przyjmuje się następujące założenia, a mianowicie:
1. Dla osiągnięcia maksymalnych plonów potrze
by nawozowe roślin w kgTha będą:
2. Przeciętnie mechanicznie oczyszczone wody
Do ciekawszych fragmentów w projektach na
wodnień opracowanych przez Urzędy Melioracyjne w Czechosłowacji, względnie przez inżynierów cy
wilnych, można zaliczyć:
Rentowność nawodnień oblicza się przy następu
jących założeniach:
1) plony łąk przed przeprowadzeniem nawodnień wynoszą 5 — 7 q/ha,
Wobec tego nawodnienie będzie się amortyzowało po 5 latach:
100 X 30 X 170 X 975 Kcs.
26.000.000 Kcs.
B. O b l i c z a n i e w y m i a r ó w i s p o s ó b b u d o w a n i a d o p r o w a d z a l n i k ó w .
Przekrój doprowadzalnika oblicza się według wzorów, ustalających jego sekundowy przepływ:
3. Potrzebna ilość wód ściekowych będzie obli
stępujące ilości wód ściekowych dla poszczególnych użytków:
Po ustalemu sekundowego przepływu wody w doprowadzalniku przechodzi się z kolei do w yli
czenia jego wymiarów ze wzorów:
Q = F X v = F X c / R l = X / R J m — y R
przy założeniu minimalnego spadu doprowadzalhka 0,1 A oraz dopuszczalnych prędkościach:
dla piasku
Spadki podłużne doprowadzalników przyjmuje się w granicach 0,1 — 0,5%o, zaś przy większych pro
jektowane są stopnie. Projektowane prędkości 0,3 m/sek, względnie lepiej 0,5 m'sek.
W praktyce rozmiary doprowadzalników oblicza się na przepływy:
szczególnych punktach (stacjach) pewnego doprowa
dzalnika wypadają jak w tabelce na str. 90.
Poprzeczne przekroje doprowadzalników mają kształt trapezowy oraz budowane są przy założeniu:
1) nachylenie skarp — 1 :1 , 1 : 1,5, 1 :2, 2) głębokości napełnienia — 0,4 —- 1,5 m, 3) szerokość dna minimum 0,4 m i większa niż głębokość strug! wodnej,
4) wzniesienie korony wałów nad projektowanym lustrem wody 0,2 •— 0,3 m,
Stacja d o p ro -
w a d z a ln ik a n <Z Q
0 — 0,200 41,49 ha 15 1/sek/ha 622,35 1/sek
0,200 — 0,438 25,43 „ 20 708,35 „
0,438 — 0,700 28,50 „ 20 „ 570,00 „
0,700 — 0,850 18,40 „ 30 552,00 „
' 0,850 — 0,920 9,54 „ 40 „ 381,60 „
0,930 — 1,010 4,65 „ 60 279,00 „
5) korona walów — 0,5 — 1,2 m,
6) skarpa zewnętrzna walów — 1 :2, 1 : 3.
Doprowadzalniki prowadzi się częściowo w w y
kopach i częściowo w nasypach, przyczyni wskaza
ne jest, aby kubatura wykopów równała się kubatu
rze nasypów (rys. 2).
W ały przy nawodnieniach zalewowych mają kształt trapezowy i budowane są o wymiarach
(rys. 3):
1) wysokości — 0,8 — 1,0 m,
2) szerokość korony — 0,5 — 1,0 m, 3) nachylenie skarp — 4 : 2 , 1 : 3,
4) wzniesienie korony walu. nad lustrem wody — 0,3 m,
5) średnia głębokość wody zalewającej kwate
rę — 0,5 m.
IN Ż. MARIA OSTROMĘCKA
P IN G W — B ydgoszcz.
Odwodnienie kwater przeprowadza się przy po
mocy rowów otwartych .w dolnych partiach, zaś w górnych — rurociągami drenarskimi.
Odprowadzalniki mają kształt trapezowy i budo
wane są o szerokości w dnie min. —* 0,4 m nachy
lenie skarp — 1 :2, 1 :3.
Jednym z ciekawszych typów budowli będą żłob
ki betonowe, względnie żelbetowe, służące do wy
puszczania wody z doprowadzalników (rys. 4).
Rys. 4.
Nawodnienia podstawowe przeprowadza Państwo i partycypuje w ich kosztach w 85%, zaś Spółki W od
ne w 15%. Nawodnienia szczegółowe przeprowadza Spółka i w tym wypadku Państwo partycypuje w 65%, a Spółka w 35%.
Odmienne niż u nas w Czechosłowacji warunki klimatyczne (klimat znacznie cieplejszy), hydrolo
giczne (opady na ogół większe), glebowe (gleby uro
dzajniejsze), ludnościowe (gęstość zaludnienia więk
sza, zaś przyrost naturalny mniejszy), gospodarcze (poziom kultury rolnej wyższy, większe uprzemysło
wienie i większa zamożność rolników), a więc i od
mienne były tam założenia w rozwiązywaniu zagad
nień melioracyjnych, — tym niemniej możemy nie
które z nich przyjąć, mając na uwadze, że winny być one dostosowane do naszych miejscowych warunków i potrzeb.
- LITERATURA:
„Z p ra v a o v y z k u m n ic tv i v oboru zemedelske tech- n ik y z a iro k 1937 — 1947“ ' M in is te rs tw o T e ch n iky, 1948 r.
„Z a v la h o v e M eliorace“ Ing. D r. techn. K . Juva, 1946 r.