Nazwa własna (nomen proprium)

Nazwy własne stanowią trzecią w kolejności występowania grupę terminów. Jest ich w Ewangelii św. Marka 10 (łącznie 14). Prezentuje je poniższa tabela:

Tabela III: nazwa własna

Lp. Słowo oryginalne Cz Morg il_Mk występowanie u Mk il_LXX

1 Ἀβιαθάρ o 7 1 2, 26 29 2 Βαρτιμαῖος o 919 1 10, 46 0 3 Βοανηργές o 988 1 3, 17 0 4 Δαλμανουθά o 1140 1 8, 10 0 5 Ελωι o 1672 2 15, 34. 34 1 6 Ἰδουμαία o 2378 1 3, 8 54 7 Ἰωσῆς o 2475 3 6, 3; 15, 40. 47 0 8 Σαλώμη o 4380 2 15, 40; 16, 1 0 9 Συροφοινίκισσα o 4785 1 7, 26 0 10 Τιμαῖος o 4919 1 10, 46 0

1) Ἀβιαθάρ, ὁ. Imię tego arcykapłana występuje u Marka jeden raz122: „πῶς εἰσῆλθεν εἰς τὸν οἶκον τοῦ θεοῦ ἐπὶ Ἀβιαθὰρ ἀρχι-ερέως καὶ τοὺς ἄρτους τῆς προθέσεως ἔφαγεν, οὓς οὐκ ἔξεστιν φαγεῖν εἰ μὴ τοὺς ἱερεῖς, καὶ ἔδωκεν καὶ τοῖς σὺν αὐτῷ οὖσιν” („Jak wszedł do domu Bożego za Abiatara, najwyższego ka-płana, i jadł chleby pokładne, które tylko kapłanom jeść wolno; i dał również swoim towarzyszom” – Mk 2, 26). Był on

31

I. Terminy własne Ewangelii św. Marka wraz z ich lokalizacją

nem Achimelecha, a w cytowanym przez Marka zdaniu wy-stępuje zamiast ojca123. Markowa scena łuskania przez Apo-stołów kłosów w szabat (Mk 2, 23–28), zawiera słowa Mistrza, który broni postępowania swoich uczniów, odwołując się do za-chowania Dawida i jego żołnierzy w czasach ST (1 Sm 21, 2nn). 2) Βαρτιμαῖος, ὁ; -ου. Imię to występuje jeden raz124: „Καὶ ἔρχονται εἰς Ἰεριχώ. Καὶ ἐκπορευομένου αὐτοῦ ἀπὸ Ἰεριχὼ καὶ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ καὶ ὄχλου ἱκανοῦ ὁ υἱὸς Τιμαίου Βαρτιμαῖος, τυφλὸς προσαίτης, ἐκάθητο παρὰ τὴν ὁδόν” („Tak przyszli do Jerycha. Gdy wraz z uczniami i sporym tłumem wychodził z Jerycha, nie-widomy żebrak, Bartymeusz, syn Tymeusza, siedział przy dro-dze” – Mk 10, 46). Oznacza ono imię pewnego niewidomego czło-wieka, który żebrał przy drodze w Jerychu125. Całe to opowia-danie (Mk 10, 46–52) stanowi ostatni element narracyjny przed uroczystym wjazdem Jezusa do Jerozolimy (Mk 11, 1nn).

3) Βοανηργές. Określenie to pojawia się u Marka tylko jeden raz126: „καὶ Ἰάκωβον τὸν τοῦ Ζεβεδαίου καὶ Ἰωάννην τὸν ἀδελφὸν τοῦ Ἰακώβου καὶ ἐπέθηκεν αὐτοῖς ὀνόμα[τα] βοανηργές, ὅ ἐστιν υἱοὶ βροντῆς” („dalej Jakuba, syna Zebedeusza, i Jana, brata Jakuba, którym nadał przydomek Boanerges, to znaczy synowie gromu” – Mk 3, 17). Hagiograf od razu tłumaczy co ono oznacza. Przydo-mek Apostołów Jakuba i Jana – synowie gromu127. W opowiada-niu Markowym o wyborze Dwunastu (Mk 3, 13–19), spotykamy charakterystyczne określenie dwóch braci: Jana i Jakuba, których Chrystus nazywa ‘synami gromu’.

4) Δαλμανουθά, ἡ. Ta nazwa miejscowości występuje jeden raz128: „Καὶ εὐθὺς ἐμβὰς εἰς τὸ πλοῖον μετὰ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ ἦλθεν εἰς τὰ μέρη Δαλμανουθά” („Zaraz też wsiadł z uczniami do łodzi i przybył w okolice Dalmanuty” – Mk 8, 10). Dalmanuta to

bli-123 Por. EWNT, b. I, k. 3; WNT, k. 2; WSGPNT, s. 2. 124 Por. KNT, s. 268. 125 Por. EWNT, b. I, k. 479; WNT, k. 266; WSGPNT, s. 92. 126 Por. KNT, s. 288. 127 Por. EWNT, b. I, k. 535; WNT, k. 285; WSGPNT, s. 98. 128 Por. KNT, s. 357.

32 Znaczenie terminów własnych Ewangelii św. Marka dla jej teologii

żej nie znana miejscowość w okolicy Jeziora Genezaret129. Opo-wiadanie Mk 8, 10–13 zawiera interesującą postawę Jezusa, który wysiadłszy z łodzi, nie przystał na oczekiwanie znaku, którego domagali się Faryzeusze, i wsiadł z powrotem na pokład, by od-płynąć na drugą stronę.

5) Ελωι. To aramejskie określenie Boga występuje u Marka dwu-krotnie130: „καὶ τῇ ἐνάτῃ ὥρᾳ ἐβόησεν ὁ Ἰησοῦς φωνῇ μεγάλῃ· ελωι ελωι λεμα σαβαχθανι; ὅ ἐστιν μεθερμηνευόμενον· ὁ θεός μου ὁ θεός μου, εἰς τί ἐγκατέλιπές με;” („O godzinie dziewiątej Jezus zawołał donośnym głosem: Eloi, Eloi, lema sabachthani, to zna-czy: Boże mój, Boże mój, czemuś Mnie opuścił?” – Mk15, 34. 34). Tłumaczymy je jako zwrot: Boże mój131. To westchnienie Jezusa

z krzyża rozumiane jest zasadniczo jako błagalna modlitwa uf-ności oparta na bazie mesjańskiego Psalmu 22 [21], 2. Tutaj znów hagiograf tłumaczy od razu na grekę wyrażenie aramejskie. 6) Ἰδουμαία, ἡ; -ας. Wyraz ten pojawia się jeden raz132: „καὶ ἀπὸ

Ἱεροσολύμων καὶ ἀπὸ τῆς Ἰδουμαίας καὶ πέραν τοῦ Ἰορδάνου καὶ περὶ Τύρον καὶ Σιδῶνα πλῆθος πολὺ ἀκούοντες ὅσα ἐποίει ἦλθον πρὸς αὐτόν” („z Jerozolimy, z Idumei i Zajordania oraz z okolic Tyru i Sydonu szło do Niego mnóstwo wielkie na wieść o Jego wielkich czynach” – Mk 3, 8). Rozumiemy go jako krainę leżącą na południe od Judei – Idumeę133. Marek wprowadzając do pre-zentacji Jezusa, jako cudotwórcy i nauczyciela kreśli obraz na-pływu ludu (Mk 3, 7–12), w którym wymienia szereg krain, z któ-rych ludzie wędrowali na spotkanie z Mistrzem.

7) Ἰωσῆς, ὁ; -ῆ lub -ῆτος. Imię to występuje w Ewangelii św. Marka aż trzykrotnie134: „οὐχ οὗτός ἐστιν ὁ τέκτων, ὁ υἱὸς τῆς Μαρίας καὶ ἀδελφὸς Ἰακώβου καὶ Ἰωσῆτος καὶ Ἰούδα καὶ Σίμωνος; καὶ οὐκ εἰσὶν αἱ ἀδελφαὶ αὐτοῦ ὧδε πρὸς ἡμᾶς; καὶ ἐσκανδαλίζοντο ἐν αὐτῷ” („Czy nie jest to cieśla, syn Maryi, a brat Jakuba,

Jó-129 Por. EWNT, b. I, k. 660; WNT, k. 337–338; WSGPNT, s. 117–118. 130 Por. KNT, s. 608.

131 Por. EWNT, b. I, k. 1076–1077; WNT, k. 503; WSGPNT, s. 192. 132 Por. KNT, s. 875.

133 Por. EWNT, b. II, k. 425; WNT, k. 734; WSGPNT, s. 288. 134 Por. KNT, s. 948.

33

I. Terminy własne Ewangelii św. Marka wraz z ich lokalizacją

zefa, Judy i Szymona? Czyż nie żyją tu u nas także Jego siostry?

I powątpiewali o Nim” – Mk 6, 3) oraz „40 Ἦσαν δὲ καὶ γυναῖκες ἀπὸ μακρόθεν θεωροῦσαι, ἐν αἷς καὶ Μαρία ἡ Μαγδαληνὴ καὶ Μαρία ἡ Ἰακώβου τοῦ μικροῦ καὶ Ἰωσῆτος μήτηρ καὶ Σαλώμη… 47 ἡ δὲ Μαρία ἡ Μαγδαληνὴ καὶ Μαρία ἡ Ἰωσῆτος ἐθεώρουν ποῦ

τέθειται” („40 Były tam również niewiasty, które przypatrywały się z daleka, między nimi Maria Magdalena, Maria, matka Jakuba Mniejszego i Józefa, i Salome… 47 A Maria Magdalena i Maria, matka Józefa, przyglądały się, gdzie Go złożono” – Mk 15, 40. 47). Ewangelista mówi tutaj o krewnym Jezusa (Mk 6, 3) oraz o synu Marii, bracie Jakuba Młodszego (Mk 15, 40. 47), który ma na imię Jozes135. Nierozstrzygniętym pozostanie fakt, dlaczego w tekstach paralelnych Mateusza (Mt 13, 55n) i Łukasza (Łk 4, 22) imię to wy-stępuje w formie Józef (Ἰωσὴφ)? Mateusz, idąc bardziej za wska-zaniem Marka, wymienia tu Jakuba, Józefa, Szymona i Judę, na-tomiast Łukasz tylko samego Józefa.

8) Σαλώμη, ἡ; -ης. Imię to pojawia się dwukrotnie136: „Ἦσαν δὲ καὶ γυναῖκες ἀπὸ μακρόθεν θεωροῦσαι, ἐν αἷς καὶ Μαρία ἡ Μαγδαληνὴ καὶ Μαρία ἡ Ἰακώβου τοῦ μικροῦ καὶ Ἰωσῆτος μήτηρ καὶ Σαλώμη” („Były tam również niewiasty, które przy-patrywały się z daleka, między nimi Maria Magdalena, Maria, matka Jakuba Mniejszego i Józefa, i Salome” – Mk 15, 40) oraz „Καὶ διαγενομένου τοῦ σαββάτου Μαρία ἡ Μαγδαληνὴ καὶ Μαρία ἡ [τοῦ] Ἰακώβου καὶ Σαλώμη ἠγόρασαν ἀρώματα ἵνα ἐλθοῦσαι ἀλείψωσιν αὐτόν” („Po upływie szabatu Maria Magdalena, Maria, matka Jakuba, i Salome nakupiły wonności, żeby pójść namaścić Jezusa” – Mk 16, 1). Salome – to jedna z kobiet, które były obecne przy śmierci i pogrzebie Jezusa137. Marek charakteryzuje stojące w oddali kobiety: Marię Magdalenę, Marię, matkę Jakuba Mniej-szego i Józefa oraz Salome. One usługiwały Mu i towarzyszyły Jezusowi od Galilei (Mk 15, 40n).

135 Por. EWNT, b. II, k. 526–527; WNT, k. 761–762; WSGPNT, s. 303. 136 Por. KNT, s. 1683.

34 Znaczenie terminów własnych Ewangelii św. Marka dla jej teologii

9) Συροφοινίκισσα, ἡ; -ης. Określenie to zapisał Marek jeden raz138: „ἡ δὲ γυνὴ ἦν Ἑλληνίς, Συροφοινίκισσα τῷ γένει· καὶ ἠρώτα αὐτὸν ἵνα τὸ δαιμόνιον ἐκβάλῃ ἐκ τῆς θυγατρὸς αὐτῆς” („a była to po-ganka, Syrofenicjanka rodem, i prosiła Go, żeby złego ducha wyrzucił z jej córki” – Mk 7, 26). Oznacza ono Syrofenicjankę – mieszkankę Fenicji, należącej do Syrii139. Marek opisuje, że w cza-sie podróży do Jerozolimy, Jezus udał się w okolice Tyru i Sydonu, gdzie spotkanie z wiarą Syrofenicjanki, sprawia dokonanie przez Niego cudu uzdrowienia jej córki.

10) Τιμαῖος, ὁ; -ου. Imię to występuje jeden raz140: „Καὶ ἔρχονται εἰς Ἰεριχώ. Καὶ ἐκπορευομένου αὐτοῦ ἀπὸ Ἰεριχὼ καὶ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ καὶ ὄχλου ἱκανοῦ ὁ υἱὸς Τιμαίου Βαρτιμαῖος, τυφλὸς προσαίτης, ἐκάθητο παρὰ τὴν ὁδόν” („Tak przyszli do Jerycha. Gdy wraz z uczniami i sporym tłumem wychodził z Jerycha, nie-widomy żebrak, Bartymeusz, syn Tymeusza, siedział przy dro-dze” – Mk 10, 46). Oznacza ono Tymeusza141, który jest ojcem Bartymeusza, o którym była mowa wyżej.

Najliczniej w terminologii własnej Marka występuje imię: Ἰωσῆς, które możemy spotkać trzykrotnie. Pod dwa razy zapisał ten Ewan-gelista: Ελωι oraz Σαλώμη. Pierwsze z nich oznacza wezwanie mo-dlitewne Psalmu 22, w którym autor czule przyzywa Boga – „Boże mój, Boże mój”. Drugie oznacza Salome, która była blisko umierają-cego Jezusa oraz, wraz z innymi kobietami w dniu zmartwychwsta-nia, udała się z wonnościami do Jego grobu. Pozostałe nazwy własne występują po jednym razie (hapaxlegomena).

Czwartą grupę terminów własnych Ewangelii według św. Marka, pod względem ilości wystąpień, stanowią przysłówki.

138 Por. KNT, s. 1756.

139 Por. EWNT, b. III, k. 747; WNT, k. 1572; WSGPNT, s. 587. 140 Por. KNT, s. 1790.

35

I. Terminy własne Ewangelii św. Marka wraz z ich lokalizacją