5. Dyskusja wyników badań własnych
5.3. Negatywne style poznawcze a zespół napięcia przedmiesiączkowego
Kobiety doświadczające zespołu napięcia przedmiesiączkowego (PMS) lub przedmenstruacyjnego zaburzenia dysforycznego (PMDD) nie różnią się pozio-mem hormonów płciowych od kobiet zdrowych. Oznacza to, że sama zwiększona reaktywność na sytuacje stresujące nie jest czynnikiem determinującym jego wy-stępowanie. Wyniki prezentowanych badań rzucają nowe światło na ten problem. Tylko część kobiet w fazie lutealnej pogarsza swój nastrój po doświadczonej
porażce. Zmianę tę warunkują przede wszystkim negatywne style poznawcze i ce-chy temperamentu, ale tylko w grupie nieprzyjmującej antykoncepcji hormonalnej. Negatywne style poznawcze, oprócz tego, że warunkują zmianę nastroju po porażce, są również istotnym elementem PMS. Zmiana nasilenia smutku i irytacji po doznanej porażce występowała tylko w grupie z PMS/PMDD. Jednak istotną różnicę między grupą PMS/PMDD a grupą zdrową zanotowano jedynie w fazie lutealnej cyklu. To oznacza, że kobiety z PMS/PMDD zdecydowanie intensywniej reagują na porażkę w fazie lutealnej, podczas gdy w trakcie fazy folikularnej re-agują nieznacznie intensywniej od kobiet zdrowych (por. rys. 33–34).
Grupy kobiet z PMS i PMDD różnią się istotnie nasileniem negatywnych sty-lów poznawczych od kobiet zdrowych. Używają mniej pozytywnych i więcej ne-gatywnych przymiotników do opisu własnej osoby; przypominają większą liczbę negatywnych przymiotników opisujących siebie oraz cechują się istotnie gorszą wizją siebie, świata i przyszłości (por. rys. 26–31).
Najgorsze wyniki w zakresie negatywnych stylów poznawczych prezentuje grupa doświadczająca PMDD. Jej wyniki potwierdzają duże podobieństwo PMDD do zaburzenia depresyjnego (Yonkers, McCunn, 2007; Halbreich, 2003). Ta grupa przypominała sobie największą liczbę przymiotników negatywnych, dotyczących siebie. Gdy weryfikuje się obecność negatywnych stylów poznawczych w różnych fazach cyklu, okazuje się, że przypominanie negatywnych przymiotników opisu-jących siebie występuje częściej wśród kobiet z PMS/PMDD, ale tylko wtedy, gdy badanie jest przeprowadzane w fazie lutealnej cyklu (por. rys. 32.). Grupy z PMS/ PMDD różnią się również cechami triady poznawczej, ale tym razem niezależnie od tego, w której fazie cyklu przeprowadzane jest badanie. Taki wynik jest zgodny z sugestiami innych badaczy, że wizja siebie, świata i przyszłości jest stabilną cechą, podczas gdy negatywne przetwarzanie informacji dotyczących siebie (któ-rych obrazem jest przypominanie większej liczby negatywnych przymiotników) jest aktywowane w sytuacji nasilonego stresu (Riskind, Alloy, 2006).
Potwierdza się założenie, które mówi o tym, że zmiany hormonalne wystę-pujące pod koniec cyklu menstruacyjnego predysponują do silniejszej reakcji na stres, ale bez negatywnych stylów poznawczych nie wywołują objawów zespo-łu napięcia przedmiesiączkowego. Dodatkowym potwierdzeniem tego założenia jest obraz tego, jak antykoncepcja hormonalna wpływa na negatywne style po-znawcze w grupach z PMS/PMDD. Gdy rozpatruje się negatywne przetwarzanie informacji o sobie, to przy uwzględnieniu kryterium przyjmowania antykoncepcji hormonalnej, różnice pomiędzy grupami PMS/PMDD, a kobietami nie spełniają-cymi kryteriów tych syndromów stają się nieistotne statystycznie. Przyjmowanie antykoncepcji nie zmienia jednak różnic między grupami w zakresie wizji siebie, świata i przyszłości. Tutaj cały czas grupy z PMS/PMDD mają zdecydowanie gorsze wyniki. To kolejny dowód na to, że ‒ zgodnie z koncepcją Riskind i Alloy (2006) ‒ przekonania dotyczące siebie są stałym elementem podatności poznaw-czej, który jest aktywowany na długi okres. Przekonania te kształtują się przez całe dzieciństwo i zrozumiały jest fakt, że antykoncepcja hormonalna niewiele zmienia w tym wymiarze. Jednak zmniejszenie reaktywności emocjonalnej, która jest konsekwencją przyjmowania antykoncepcji hormonalnej, owocuje słabszym negatywnym przetwarzaniem informacji o sobie.
Przyjmowanie antykoncepcji hormonalnej zmniejsza, ale nie redukuje, na-silenie objawów PMS/PMDD. Grupa, która nie reguluje hormonalnie cyklu miała istotnie wyższe nasilenie irytacji, płaczliwości, nastroju depresyjnego, zmniejszo-ne zainteresowanie pracą, poczucie utraty kontroli oraz zwiększozmniejszo-ne nasilenie ob-jawów fizycznych, takich jak: drażliwość piersi, bóle głowy/stawów.
W grupie kobiet badanych w fazie lutealnej z nieregulowanym hormonalnie cyklem prawie żadna ze zmiennych nie jest istotnym predyktorem PMS/PMDD (por. rys. 41.). W tej grupie im mniejsza jest wytrzymałość i dłuższe jest krwawie-nie miesiączkowe, tym większe nasilekrwawie-nie objawów PMS. W grupie przyjmującej antykoncepcję, badanej w tej samej fazie, triada poznawcza, przypominanie ne-gatywnych przymiotników opisujących siebie i symptomy fizyczne (opuchnięcie ciała, problemy ze snem i dolegliwości bólowe) istotnie są związane z poziomem PMS/PMDD (por. rys. 40.). Taki wynik może oznaczać, że wśród kobiet, u których reaktywność emocjonalna jest fizjologicznie ograniczona poprzez supresję wy-dzielania hormonów płciowych, negatywne style poznawcze odgrywają wiodącą rolę w kształtowaniu się objawów PMS/PMDD. Paradoksalnie zupełnie odwrotne wyniki uzyskano w fazach folikularnych. W grupie bez antykoncepcji hormonalnej negatywne style poznawcze miały istotny wpływ na poziom PMS. Co ciekawe, dotyczy to tylko triady poznawczej, ale już nie przypominania negatywnych przy-miotników opisujących siebie.
Zgodnie z teorią negatywnych stylów poznawczych, wraz z pogorszeniem się nastroju zwiększa się natężenie negatywnych myśli. Mogą one stanowić konse-kwencję pogorszenia nastroju. Badania pokazują jednak, że kształtują one rów-nież podatność poznawczą na zaburzenia nastroju, a pogorszenie nastroju jest konsekwencją ich występowania (Riskind i in., 2006). Opisywane tutaj badania wpisują się w ten model. W fazie folikularnej kobiety, które prezentują negatyw-ną triadę poznawczą, ale nie charakteryzują się negatywnym przetwarzaniem informacji, przyznają się do doświadczania silniejszych objawów PMS. Kobiety badane w fazie lutealnej, gdy mają zdecydowanie wyższe natężenie negatywne-go nastroju, przyznają się do intensywniejszych objawów PMS, niezależnie od natężenia negatywnych stylów poznawczych. Badania Nillni i in. (2011) pokazują, że kobiety, którym mówiono, że są w fazie lutealnej, odnotowywały zdecydowanie większe nasilenie objawów PMS. Jeśli więc osoby badane zdawały sobie sprawę z tego, że są właśnie w tej fazie cyklu, zgłaszały prawdopodobnie o wiele silniej-sze objawy niż w fazie folikularnej. W tym można upatrywać zaniku zależności między negatywnymi stylami poznawczymi a PMS w fazie lutealnej. Efekt odwrot-ny w grupie przyjmującej antykoncepcję hormonalną wynikać może z tego, że nasilenie smutku i irytacji w tej grupie jest zdecydowanie niższe niż w grupie bez antykoncepcji. Dzięki temu, że grupa ta ma zdecydowanie niższą reaktywność na stres, tylko kobiety z negatywnymi stylami poznawczymi doświadczają zespołu napięcia przedmiesiączkowego. Ta grupa jest o tyle ciekawa, że PMS występuje istotnie rzadziej niż w przypadku grupy pozbawionej antykoncepcji (χ2
(1)=15,459; p<0,001). Oznaczać to może, że w tej grupie tylko kobiety, które charakteryzują się negatywnym stylem poznawczym prezentują objawy PMS.