Nieważność wyroku

Domniemuje się, wydany wyrok jest ważny i sprawiedliwy. Domniema-nie to można obalić wnosząc: skargę o Domniema-nieważność wyroku, apelację oraz prośbę o nowe rozpatrzenie sprawy. Możemy wyróżnić dwa rodzaje nie-ważności wyroków: usuwalną i nieusuwalną. Nieważność nieusuwalna spowodowana jest wadami niemożliwymi do usunięcia, natomiast usu-walna wadami mniejszej wagi, często formalnymi150. Wyróżniamy osiem przypadków, kiedy wyrok jest dotknięty wadą nieważności nieusuwal-nej. Pierwszy z nich, gdy wyrok został wydany przez sędziego bezwzględ-nie bezwzględ-niewłaściwego151. Drugi, gdy wyrok został wydany przez tego, kto bezwzględ-nie posiada władzy sądzenia w trybunale, w którym sprawa została rozstrzy-gnięta152. Kolejne zachodzą, gdy: sędzia wydał wyrok pod wpływem prze-mocy lub ciężkiej bojaźni; proces był przeprowadzony bez skargi sądowej o której w kan. 1501 KPK, albo nie był wszczęty przeciwko jakiejś stronie pozwanej; był wydany dla stron, z których przynajmniej jedna nie miała prawa występowania w sądzie; ktoś działał w imieniu drugiego, bez zle-cenia zgodnego z przepisami prawa; jednej albo drugiej stronie odmówio-no prawa do obrony; spór nawet częściowo nie został rozstrzygnięty153.

Sędzią właściwym jest sędzia posiadający jurysdykcję ze względu na materię, której sprawa dotyczy i na stopień trybunału154. Osobą nie

148 Wyrok 1. instancji z 3 października 2003. Podobny zakaz zob. wyrok 1. instancji z 30 listopada 2004.

149 Wyrok 1. instancji z 26 października 1995.

150 Zob. U. Nowicka, Przyczyny nieusuwalnej i usuwalnej nieważności wyroku

w kano-nicznym procesie małżeńskim, „Prawo Kanoniczne” 2008 nr 3–4, s. 275, 276.

151 Kan. 1620 pkt 1 KPK; art. 270 pkt 1 DC. 152 Kan. 1620 pkt 2 KPK; art. 270 pkt 2 DC. 153 Kan. 1620 pkt 3–8 KPK; art. 270 pkt 3–8 DC.

154 Bezwzględna niewłaściwość sędziego może zachodzić: w sprawach o nieważność mał-żeństwa osoby sprawującej najwyższą władzę państwową ora we wszystkich innych, które Biskup Rzymski wezwał pod swój osąd; gdy sprawa toczy się w innym sądzie (sprawa nie może toczyć się w więcej nić jednym sądzie równolegle); w sprawach, w których nie przestrzega się kompetencji stopnia sądzenia, tj. gdy sędzia jest niekom-petentny z racji stopnia sądzenia, gdy ta sama sprawa jest ponownie rozpatrywana po

posiadająca władzy sądzenia w trybunale rozstrzygającym sprawę może być: osoba prywatna, nie mająca żadnej władzy sądzenia; osoba pełnią-ca funkcje w sprawie, ale nie mająpełnią-ca władzy sądzenia; sędzia z innego sądu155.

Przez trybunał rozumie się nie turnus wyznaczonego do rozpatrywa-nia danej sprawy, ale cały trybunał posiadający biskupią władzę sądow-niczą. Zatem nie zachodzi nieważność, gdy zastępując chorego kolegę wyrokował sędzia sądu w którym sprawa się toczy, ale z nie z turnusu powołanego do danej sprawy156.

Sędzia nie może wszcząć ani rozpoznać sprawy o stwierdzenie nieważ-ności małżeństwa, dopóki nie zostanie przedstawiona o to prośba przez jednego z małżonków lub promotora sprawiedliwości. Oznacza to, że nie może toczyć się żadna sprawa małżeńska podjęta z urzędu157.

Za przyczynę, dla której strona nie ma prawa sama występować w pro-cesie może być uznany jej wiek lub stan umysłowy. Wówczas za stronę działa opiekun lub kurator158. Małżonkowie małoletni mogą występować i odpowiadać przed sądem bez zgody rodziców lub opiekunów (o ile nie zachodzą okoliczności pozbawienia rozumu lub choroby umysłowej)159.

Sytuacje działania bez zlecenia zgodnego z przepisami za stronę możli-we są wówczas, gdyby pełnomocnik lub adwokat nie złożył autentycznego zlecenia przed podjęciem czynności za stronę160.

Za pozbawienie strony prawa do obrony można uznać sytuacje, gdyby została ona pozbawiona możliwości udziału w procesie, odmówiono jej prawa do przedstawienia środka dowodowego, w procesie nie brał udzia-łu obrońca węzła małżeńskiego161.

Ostatni przypadek nieważności nieusuwalnej dotyczy nierozstrzygnię-cia sporu, nawet częściowego. W kontekście spraw małżeńskich wyrok musi dać odpowiedź na sformułowaną wątpliwość przy zawiązaniu sporu162.

wydaniu ostatecznego wyroku, chyba że wydany wyrok został uznany za nieważny; gdy sprawa jest rozpatrywana przez sąd nie mający kompetencji do rozpatrywania tego typu spraw. Zob. kan. 1405, 1512 KPK, art. 129 DC; U. Nowicka, Przyczyny

nie-usuwalnej i nie-usuwalnej nieważności wyroku…, s. 278–280.

155 Zob. U. Nowicka, Przyczyny nieusuwalnej i usuwalnej nieważności…, s. 280.

156 Zob. R. Sztychmiler, Komentarz do kan. 1620 KPK, w: Komentarz do kodeksu prawa

kanonicznego, t. 5, red. J. Krukowski, Pollotinum 2007, s. 280.

157 Zob. kan. 1501 KPK, art. 114 DC; U. Nowicka, Przyczyny nieusuwalnej i usuwalnej

nieważności…, s. 281, 282.

158 Zob. art. 97 DC.

159 Zob. U. Nowicka, Przyczyny nieusuwalnej i usuwalnej nieważności…, s. 285. 160 Zob. U. Nowicka, Przyczyny nieusuwalnej i usuwalnej nieważności…, s. 285. 161 Zob. U. Nowicka, Przyczyny nieusuwalnej i usuwalnej nieważności…, s. 286, 287 162 Zob. U. Nowicka, Przyczyny nieusuwalnej i usuwalnej nieważności…, s. 288.

Jeżeli strona uważa, że wyrok jest dotknięty wadą nieważności nieusu-walnej ma dwie możliwości działania:

– wniesienie zarzutu;

– wniesienie skargi o nieważność.

Strona może wnieść zarzut zawsze, natomiast skargę o nieważność powinna wnieść wobec sędziego, który wydał wyrok w ciągu dziesięciu lat od dnia ogłoszenia wyroku163.

Wyrok dotknięty wadą nieważności niesuwalnej jest niewykonalny, jeżeli podmiot, przeciwko któremu jest skierowany, zgłasza zarzut wobec tej wady164.

Przyczynami nieważności usuwalnej wyroku są:

– wydanie wyroku przez liczbę sędziów niezgodną z ustawą; – brak motywów, czyli racji decyzji;

– brak przepisanych prawem podpisów;

– brak wskazania roku, miesiąca, dnia i miejsca, w którym został wydany; – oparcie wyroku na nieważnym akcie sądowym, którego nieważność nie została sanowana;

– wydanie wyroku przeciwko stronie nieobecnej zgodnie z przepisa-mi prawa, tj. przepis ten dotyczy strony, która bez własnej winy nie bra-ła udziału w sprawie, a przed wydaniem wyroku nie bybra-ła tego w stanie wykazać165.

Sprawy małżeńskie rozstrzygane są przez trybunały trzyosobowe. Oznacza to, że wyrok wydany przez mniejszą liczbę sędziów będzie nie-ważny do momentu usunięcia braku. Wyrok wydany zaś przez większą liczbę sędziów jest ważny166.

Wyrok musi zawierać uzasadnienie zawierające racje prawne jak i fak-tyczne, ponieważ strony muszą wiedzieć i rozumieć, dlaczego został orze-czony taki, a nie inny wyrok167.

Wyrok powinien być podpisany przez wszystkich sędziów wydających go. Podpis jedynie przewodniczącego powoduje nieważność wyroku168. Również brak oznaczenia daty, czyli dnia, miesiąca, roku oraz miejsca wydania wyroku powoduje usuwalną nieważność. Nie wystarczy podanie samego roku lub roku i miesiąca.

163 Zob. kan. 1621 KPK.

164 Zob. R. Sztychmiler, Komentarz do kan. 1621 KPK, w: Komentarz do kodeksu prawa

kanonicznego, t. 5, red. J. Krukowski, Pollotinum 2007, s. 281.

165 Zob. kan. 1612 KPK.

166 Zob. U. Nowicka, Przyczyny nieusuwalnej i usuwalnej nieważności…, s. 289. 167 Zob. R. Sobański, Uwagi o funkcji sędziego…, 49

W sprawach, w których wyrok byłby oparty na nieważnym akcie sądo-wych jego sanowanie można rozpatrywać tylko poprzez podpisanie przez osobę, której podpis jest wymagany do ważności akt169.

Nieobecność strony w procesie może tylko wówczas stanowić nieważ-ność usuwalną wyroku, jeżeli po wydaniu wyroku strona udowodni, że bez własnej winy nie mogła brać udziału w procesie. Wówczas strona powinna wnieść skargę o nieważność wyroku170.Stronie przysługuje pra-wo do wniesienia skargi o nieważność w ciągu trzech miesięcy od wiado-mości o ogłoszeniu wyroku171. Strona może wnieść taką skargę równocze-śnie z apelacją, ale w terminie przewidzianym do wniesienia apelacji172. Po upływie tego czasu w sprawach małżeńskich, po upływie tego terminu wyrok uznaje się za sanowany ipso iure173. Skargę o nieważność wyroku rozpatruje ten sam sędzia, który wydał wyrok. Jeśli jednak strona oba-wia się, że sędzia, który wydał wyrok zaskarżony z powodu nieważności, będzie uprzedzony i dlatego uważa go za podejrzanego, może wymagać, by w jego miejsce dano innego sędziego174.

Sam sędzia może z urzędu odwołać lub poprawić wydany przez siebie wyrok w terminie 3 miesięcy od jego wydania175

W  kontekście wyroków coram Sobański badane były tylko wyro-ki ostateczne, wydane w pierwszej i trzeciej instancji. W okresie, wyro-kiedy profesor Sobański był oficjałem nie wpłynęły żadne skargi o nieważność wyroku176. Wśród badanych wyroków nie znalazłam również poprawio-nego lub odwołapoprawio-nego. Świadczy to niewątpliwie o kunszcie Profesora jako sędziego.

169 Zob. U. Nowicka, Przyczyny nieusuwalnej i usuwalnej nieważności…, s. 284. 170 Zob. U. Nowicka, Przyczyny nieusuwalnej i usuwalnej nieważności…, s. 296. 171 Zob. kan. 1623 KPK.

172 Zob. kan. 1625 KPK. 173 Zob. art. 273 DC. 174 Zob. kan. 1624 KPK. 175 Zob. kan. 1626 § 2 KPK.