Do uzyskania świadczenia w postaci renty z tytułu niezdolności do pracy niezbęd-ne jest aby osoba ubiegająca się o te wsparcie faktycznie była niezdolna do pracy.
Kolejnymi warunkami są: osiągnięcie odpowiedniego do wieku, w jakim powstała niezdolność do pracy, okresu składkowego i nieskładkowego, a także powstanie niezdolności w okresach składkowych lub nieskładkowych ujętych ustawą o eme-ryturach i rentach (Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r.) z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych lub okresie nie późniejszym niż 18 miesięcy.
Niezmiernie istotne jest w kwestii orzeczenia całkowitej niezdolności do pracy, by powstanie niezdolności nastąpiło w wymaganym okresie składkowym bez
wzglę-du na datę w jakiej ta niezdolność do pracy powstała. Ważne jest, by ubezpieczony udowodnił posiadanie okresów składkowych i nieskładkowych, które obejmowa-łyby 20 lat w przypadku kobiety i 25 w przypadku mężczyzny.
Renta z tytułu niezdolności do pracy może zostać przyznana na stałe lub na czas określony. Renta stała przyznawana jest osobom ubezpieczonym, których niezdol-ność do pracy została uznana przez lekarza orzecznika ZUS lub komisje lekarską ZUS za trwałą.
Renta okresowa przyznawana jest ubezpieczonym w przypadku gdy jego niezdol-ność do pracy została uznana przez lekarza orzecznika ZUS i komisję lekarską ZUS za świadczenie o charakterze czasowym.
Okresowa renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje za okres jaki został wskazany decyzją organu rentowego. Nie powoduje to ograniczeń uprawnień osoby niezdolnej do pracy do złożenia wniosku o przeprowadzenie kolejnego ba-dania, którego celem jest zmiana stopnia niezdolności do pracy. Niezdolność do pracy orzekana jest na czas nie dłuższy niż 5 lat, wyjątek stanowią przypadki, które na podstawie rokowań i wiedzy medycznej nie dają pewności do odzyskania zdol-ności do pracy przed upływem tego okresu, w takiej sytuacji renta orzekana jest na okres powyżej 5 lat.
W przypadku kiedy ubezpieczonemu nie udało się osiągnąć wymaganego ze względu na wiek okresu składkowego i nieskładkowego, warunek tego okresu uznaje się za spełniony, jeżeli ubezpieczony został zgłoszony do ubezpieczenia przed ukończeniem 18 roku życia, lub w ciągu 6 miesięcy po ukończeniu nauki w szkole ponadpodstawowej, ponad gimnazjalnej, czy szkole wyższej oraz do dnia powstania niezdolności do pracy miał przerwy lub z przerwami nie przekracza-jącymi 6 miesięcy- okresów składkowych i nieskładkowych. Prawo do renty po-wstaje wraz z dniem, w którym zostaną spełnione wszystkie wymagane warunki, jednakże nie wcześniej niż w okresie 1 miesiąca, w którym został złożony wniosek o świadczenie. Ubezpieczony pobierający zasiłek chorobowy, wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy czy świadczenie rehabilitacyjne nabywa w takiej sytu-acji prawo do renty wraz z dniem zaprzestania pobierania zasiłku, wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy lub świadczenia rehabilitacyjnego. Prawo do renty, które ustało w wyniku ustąpienia niezdolności do pracy zostaje przywrócone je-żeli w czasie 18 miesięcy od ustania prawa do renty ubezpieczony ponownie stał się niezdolny do pracy. Natomiast traci prawo do renty jeśli ustępuje jakikolwiek z wymaganych warunków do uzyskania tego prawa m.in.:
• upływa okres, na jaki świadczenie zostało przyznane,
• została przyznana emerytura,
• śmierć osoby uprawnionej.
Kwestia wysokości renty z tytułu niezdolności do pracy zależna jest od: wymiaru okresów składkowych i nieskładkowych, wysokości zarobków wskazanych do ob-liczenia podstawy wymiaru renty, kwoty bazowej , jaka obowiązuje w dniu nabycia prawa do renty, jak również stopnia orzeczonej niezdolności do pracy.
Wysokość renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy ustalona jest na 24%
kwoty bazowej. Dodatkowo za każdy rok okresów składkowych doliczane jest 1,3% podstawy wymiaru, które jest poszerzone o 0,7% podstawy wymiaru za każ-dy rok okresów nieskładkowych oraz o kolejne 0,7% podstawy wymiaru za każkaż-dy rok okresu brakującego do pełnych 25 lat okresów składkowych oraz nieskład-kowych przypadających od dnia zgłoszenia wniosku o rentę do dnia, w którym rencista ukończyłby powszechny wiek emerytalny (Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r.)okres ten to tzw. okres hipoteczny.
Wysokość renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy to 75% renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, renta szkoleniowa zaś wynosi 75% podstawy jej wymiaru. Wysokość jej jest uzależniona od wymiaru stażu ubezpieczonego. Renta szkoleniowa z kolei nie może być niższa od wysokości renty za częściowa niezdol-ność do pracy.
Wysokość renty z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej obliczana jest tak jak renta z tytułu niezdolności do pracy, istotne jest to, że renta ta nie może być niższa niż: 60% podstawy wymiaru renty – dla osoby częściowo niezdolnej do pracy, 80% podstawy wymiaru renty – dla osoby całkowicie niezdolnej do pracy, 100% podstawy wymiaru renty – dla osoby uprawnionej do renty szkoleniowej.
Podstawa wymiaru renty z tytułu niezdolności do pracy, jaka została spowodowa-na wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową może być ustalospowodowa-na od wskaźni-ka wysokości podstawy wymiaru wyższego niż 250%. Gdy wyliczenia dokonano z wykorzystaniem wskaźnika wyższego niż 250% podstawy wymiaru renty, nie obowiązują gwarancje podane wyżej ( Zabezpieczenie społeczne w Polsce), (www.
zus.pl).
Zmniejszenie lub zawieszenie renty z tytułu niezdolności do pracy jest zależne od kwoty przychodu stanowiącego podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Przychodem uważana jest również kwota pobranych zasił-ków: chorobowego, macierzyńskiego i opiekuńczego oraz wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, a także kwoty świadczenia rehabilitacyjnego i wyrównaw-czego, zasiłku wyrównawczego i dodatku wyrównawczego.
Do zawieszenia prawa do renty lub zmniejszenia wysokości tego świadczenia przyczynia się osiągany przez rencistę przychód z tytułu wykonywanych działal-ności podlegających obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym.
Przychodem jaki może spowodować zawieszenie , czy zmniejszenie renty może być przychód uzyskany z tytułu służby w tzw. służbach mundurowych ( policja, wojsko, itd.) . Przychód osiągnięty w ramach pracy, jaka nie jest objęta obowiąz-kiem ubezpieczeń społecznych , jaką jest np. wykonywanie umowy o dzieło, za-wartej pomiędzy rencistą, a osobą która nie jest jednocześnie pracodawcą rencisty.
W przypadku gdy rencista osiągnął przychód nieprzekraczający progu 70% prze-ciętnego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, jaki ogłasza Prezes Głównego Urzędu Statystycznego renta w takiej sytuacji wypłacana jest w pełnej wysokości
miesięcznego przeciętnego wynagrodzenia. Ustanowiony został jednakże waru-nek, że wysokość przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia nie będzie przekra-czała 130%, gdyż na mocy przepisów stanowi to podstawę do odpowiedniego zmniejszenia tejże renty.
Po przekroczeniu 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia wypłata jest zawieszana w pełnej wysokości
Zatem uznać można, że niezdolność do pracy nie wyłącza jednoczesnego podjęcia zatrudnienia. By zachować prawo do świadczenia rentowego niestety uprawniony nie może osiągać wysokich przychodów z wykonywanej działalności, która podle-ga obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym.
Postępowanie dotyczące sprawy przyznania renty wszczynane jest na wniosek osoby zainteresowanej lub jej pełnomocnika. Wniosek należy złożyć w terenowej jednostce Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, właściwej do miejsca zamieszkania wnioskodawcy lub pośrednio przez przedsiębiorcę uprawnionego do wykonywa-nia usług pocztowych, czy za pośrednictwem płatnika składek.
Prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy ustalane jest na mocy decyzji orga-nu rentowego, tego który jest właściwy dla miejsca zamieszkania wnioskodawcy.
Od takowej decyzji istnieje możliwość odwołania, wówczas w postępowaniu tym pośredniczył będzie organ rentowy, wydający wcześniejszą decyzję. Odwołanie kierowane jest do Sądu Okręgowego- Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych. Za-kład Ubezpieczeń Społecznych zobowiązany jest do wydania decyzji w sprawie renty w terminie do 30 dni od daty wyjaśnienia ostatniej okoliczności w sprawie.
Świadczeniobiorca renty winien powiadomić ZUS, jako instytucję realizująca wy-płatę świadczeń rentowych, o osiąganiu przychodu z tytułu zatrudnienia, służ-by czy też innej pracy z tytułu której dana osoba uzyskuje przychód. Niezbędne jest również, aby uwzględniona została kwota i wysokość uzyskanego przychodu w roku kalendarzowym. Do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych powinna trafić równocześnie informacja dotycząca zmiany miejsca zamieszkania, numeru ra-chunku bankowego, a także innych okoliczności mogących spowodować zmianę lub zawieszenie prawa do renty (Informator dla osób niepełnosprawnych 2014).
ZAKOŃCZENIE
Reforma ubezpieczeń społecznych, która weszła w życie wraz z nadejściem roku 1999 zmodyfikowała całą filozofię ubezpieczeń społecznych jak i same podstawy ich finansowania. Zgodnie z myślą ówcześnie nowych przepisów FUS, czyli Fun-duszu Ubezpieczeń Społecznych stał się funduszem celowym. Źródłem jego finan-sowania są:
• składki na ubezpieczenia społeczne niepodlegające przekazaniu na rzecz otwartych funduszy emerytalnych,
• dotacje z budżetu państwa na finansowanie składek osób przebywających na urlopach wychowawczych lub pobierających zasiłek macierzyński,
• wpłaty z budżetu państwa oraz innych instytucji należności na świadczenia, których wypłatę zlecono ZUS (www.zus.pl),
• oprocentowanie rachunków bankowych FUS,
• odsetki od nieterminowo regulowanych zobowiązań wobec FUS,
• zwroty należne pobranych świadczeń wraz z odsetkami,
• Dodatkowe opłaty za nieopłacenie składek lub opłacenie ich zaniżonej wyso-kości,
• dotacje celowe z budżetu państwa na świadczenia poza ubezpieczeniowe,
• środki Funduszu Rezerwy Demograficznej,
• dotacje z budżetu państwa uzupełniające środki niezbędne do wypłaty bieżą-cych świadczeń (Roman Grabiec 2004).
Dokonane powyżej analizy potwierdziło istotność funkcjonowania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w Polsce. Przykład działalności ZUS w zakresie wspar-cia osób niezdolnych do pracy potwierdza jak ważne jest funkcjonowanie tej in-stytucji. Problem niezdolności do pracy jest obecnie zjawiskiem powszechnym, który wymaga wielkiego nakładu środków finansowych. Istotne wydaje się wiec prowadzenie dalszych badań i analiz celem efektywnego ulokowania przeznacza-nych środków. Może to służyć wdrożeniu rozwiązań, które zwiększa efektywność działań instytucji jaką jest ZUS.
BIBLIOGRAFIA
• Aniszewska, G., Prawa i Obowiązki pracownika i pracodawcy, Zatrudnienie, wyna-grodzenie, urlopy, świadczenia, Difin, Warszawa 2007
• Garbat M., Aktywizacja Zawodowa Osób z Niepełnosprawnością-Bariery i Koszty, Zielona Góra 2013, Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego.
• Informator dla osób niepełnosprawnych, Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Pań-stwowy Fundusz Rehabilitacji osób Niepełnosprawnych, Warszawa 2014
• Rocznik Statystyczny Ubezpieczeń Społecznych 2006-2008, Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Warszawa 2009
• Rocznik Statystyczny Ubezpieczeń Społecznych 2009-2011, Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Warszawa 2012
• Rocznik statystyczny ubezpieczeń społecznych system pozarolniczy 1999-2002, Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Warszawa 2004
• Rocznik Statystyczny Ubezpieczeń Społecznych system pozarolniczy 2003-2005, Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Warszawa 2007
• Roman Grabiec, Ubezpieczenia w Teorii i Praktyce, Część I System Ubezpieczeń Społecznych, Częstochowa 2004
• Strmiska-Mietlińska A., Zatrudnienie Niezdolność do pracy Niepełnosprawność, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2015
• Ważniejsze Informacje z Zakresu Ubezpieczeń Społecznych w latach 2005-2016 r., Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Warszawa 2017
• Zabezpieczenia społeczne w Polsce, Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Warszawa 2015, rozdz. 5 Świadczenia z ubezpieczeń społecznych realizowane przez ZUS, Renta z tytułu niezdolności do pracy s. 62. Źródło www.zus.pl, dostęp 20.07.2017r.
• Zabezpieczenie społeczne w Polsce, Zakład Ubezpieczeń Społecznych ,Rozdz. 5, Świadczenia z ubezpieczeń społecznych realizowane przez ZUS, s. 63, 64.- www.
zus.pl - dostęp 20.07.2017r.
STRONY INTERNETOWE:
• Strona internetowa NFZ – http://www.nfz.gov.pl/ (dostęp 20.07.2016).
• http://zusfakty.pl/ - strona internetowa pt” ZUS Fakty.pl” (dostęp 20.07.2016).
• Fundusz Ubezpieczeń Społecznych – http://www.zus.pl/o-zus/o-nas/finanse/
fundusz-ubezpieczen-spolecznych (dostęp 20.07.2016).
AKTY PRAWNE
• Ustawia z dnia 17 grudnia 1998 r. O emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tj. Dz.U. z 2009 r. nr 153, poz. 1227, art. 12 ust.1 )
• Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 14 grudnia 2004 r. W sprawie orzekania o niezdolności do pracy (Dz.U. nr 273, poz. 2711).
• Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r., O rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz za-trudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. 1997 Nr 123 poz. 776)
• Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r.O zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Fun-duszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.04.121.1264).
• Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 10 listopada 2015 r.
W sprawie trybu i sposobu orzekania o czasowej niezdolności do pracy, wystawia-nia zaświadczewystawia-nia lekarskiego oraz trybu i sposobu sprostowawystawia-nia błędu w zaświad-czeniu lekarskim. ( Dz.U. 2015 poz. 2013).
• Ustawa z dnia 23 października 2014 r. O zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw ( Dz.U. 2014 poz. 1831 ).
• Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. O emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (T.j. Dz. U. z 2015 r. poz. 748.
• Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. O emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych Dz.U. 1998 Nr 162 poz. 1118, art. 24.
• Ustawa z dnia 23 listopada 2012 r. O zmianie niektórych ustaw w związku z pod-wyższeniem wieku emerytalnego (Dz.U. 2012 poz. 1544).
• Ustawa z dnia 11 maja 2012 r. O emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Wydawca / Publisher:
Instytut Studiów Międzynarodowych i Edukacji HUMANUM www.humanum.org.pl
25 (2) 2017 ISSN: 1898-0171
Copyright © 2015 by Society and Education
All rights reserved
Marlena Stradomska UMCS Lublin, Poland E-mail: stradomskamarlena@onet.pl
Tomasz Słapczyński Poland