Chciałbym opisać kolegom dwa nowe przy- rządy służące do nanoszenia na plan punk
tów o danych współrzędnych.
Przyrządy te mogą mieć pewne zastosowa
nie w miernictwie z racji ich prostoty w w y
konaniu i użyciu oraz ich prawdopodobnej ta
niości. Piszę prawdopodobnej gdyż w okresie okupacji produkcja nie była możliwa, a więc i w kalkulacji handlowej trudno się było zorientować.
Pierwszy z nich, tak zwany Tachograf, śłuży do nanoszenia na plan punktów o da
nych współrzędnych biegunowych, i może
mieć zastosowanie przy pomiarach busolowych tachymetrycznych oraz wcgóle pracach 0 mniejszej dokładności:
Tachograf można wykonać przez wyry
cie lub adfotografowanie na przezroczystej 1 dostatecznie cienkiej płycie, aby przekłópie jej igłą nie sprawało trudności, zespołu pro
mieni wychodzących z jednego punktu jako środka kół koncentrycznych zakreślo
nych z tegoż środka oraz dwóch podziałek orientujących prostopadłych do linii oznaczo
nej przez 0» — 180o.
;
Nr 9— 10 P R Z E G L Ą D G E O D E Z Y J N Y 27
Jak wskazuje rysunek wykona
ny w podziałce 1:500 promienie po- szczęgólnych kół różnią się między sobą o 10 mk. przyczym kręgi od
ległe od środka o 100,200 i 300 m, dla lepszego odróżnienia, są silniej znaczone, zaś kręgi 50, 150 i 250 za
znaczone są linią przerywaną.
W podziałce kątowej, wykonanej co dwa stopnie każdy promień zna- czający dziesiątkę i jej wielokrot
ność jest również silniej znaczony.
Sposób użycia Tachografu jest następujący.
Niech mamy ciąg busolowy, którego azy
muty i długości są dane.
A - B 345°,5 B - C 94°,0 C - D 173°,3 - D - E 67°,7
128.2 m.
203.0 m.
154.3 m.
62.7 m. i t.d.
Aby go nanieść kreślimy na planie prostą wyznaczającą kierunek południka oraz obie
ramy punkt A jako początek ciągu busolowe- go. Nakłówamy lekko igłą Tachograf w miej1- scu które odpowiada odczytowi 345°5 na p o
działce kątowej i w odległości 128.2 m od jego środka wyznaczonej przez wspomniane już koła koncentryczne. Przesuwamy Tachograf tak aby igłą, poprzez płytkę, naklóć plan w punkcie A obranym za początek ciągu, po czym obracamy płytę aż cło chwili uzyskania
40 JO 20, IO !0 20 30 ¿0
16°
JilO
n o
S 'N &
-$H§-* #
032
#■
40 30 20 W 10 20 3 0 ‘>0
R y s . 1,
28 P R Z E G L Ą D G E O D E Z Y J N Y Nr 9— 10
i równoległości jej linii z linią wykręśloną na
planie, co nastąpi wtedy, gdy ta ostatnia odet- nie na północnej i południowej podziałkach orientujących jednakowe odległości od ich
punktów zerowych.
W tym położeniu płytki nakłówamy na pla
nie punkt poprzez środek Tachografu oraz punkt C w miejscu które odpowiada kierun
kowi 94°0 i odległości 203.0 m.
Z kolei nakłówam Tachograf w miejscu od
powiadającym 173°9 w azymucie i 154.3 m w odległości i przesuwam go . tak, aby igła trafiła w poprzednio wyznaczony punkt C.
Tachograf według południka sposobem już opisanym, przez jego środek nakłówam na planie punkt D, zaś przez miejsce odpowia
dające datom 67°7 oraz 62.7 m punkt E itd.
W wypadku gdy z pewnego stanowiska zamierzono szereg punktów sytuacyjnych, które obecnie należy wnieść na plan, postępu
jemy w ten sposób, że środek Tachografu nad, wyznaczonym już na planie, stanowiskiem i po zorientowaniu płytki nakłówamy na planie, poprzez płytkę, kolejne punkty sytuacyjne na kierunkach i w odległościach od środka Tacho
grafu (stanowiska) odpowiadającym wielkoś
ciom spostrzeżonym w polu.
Podziałka kątowa jest podwójnie opisana
wartościami różniącymi się od siebie o 180° co w połączeniu z dokładnym szkicem polowym ogromnie ułatwia robotę, gdyż w tych warun
kach obojętnym jest czy operujemy azymutem kierunku prostego czy odwrotnego B — A.
Tachograf szczególnie użytecznym jest przy nanoszeniu zdjęć busolowych gdyż przy jego użyciu błąd wykreślenia pierwszego kie
runku nie przenosi się na następne z uwagi na to, że każdorazowo orientujemy płytkę wed
ług jednego lub kilku stałych kierunków po
łudnika wykreślonych na olanie.
Zjawisko przenoszenia się błędu występuje przy pomiarze kątów w ciągu jak również nanoszeniu ciągów kątami z pomocą przenoś
nika.
Poza tym użycie Tachografu zwalnia nas od wszelkich przeliczeń wielkości spostrzeżo
nych w polu, przez co unika się możliwości omyłek i zbędnej pracy. Okoliczność ta przy
spiesza robotę nanoszenia ciągów o około 60%.
Dokładność nanoszenia 1 metr. przy podziałee 1 : 5000. Czas użytkowania Tachografu około roku przy nieprzerwanej pracy.
Drugim przyrządem jest Koordynatoskala przystosowana do nanoszenia na plan punk
tów których współrzędne prostokątne są da
ne.
i
- 2&
e 9 l
Rys. 2.
Nr 9— 10 P R Z E G L Ą D G E O D E Z Y J N Y 29
Skalę można wykonać przez, w y
rycie jej lub obfotografowanie na dostatecznie grubej przezroczystej płycie z odpowiedniego materiału.
Na wierzchołkach kwadratów o bo
kach 100 m w miejscach oznaczo
nych kółkami, wykonane są otwor
ki. Dokładność ich wykonania w odległościach odpowiadających Ści
śle 100 m jak również wykonanie podziałek poprzecznych, stanowi o dokładności przyrządu, a co za tym idzie i nanoszenia punktów.
Naniesienie punktu, którego współrzędne są np. 372.58 i + 149.56 odbywa się w nastę
pujący sposób. Płytkę ustawia się tak, aby prosta sieci kwadratów na planie o współ
rzędnej X = 0 przeszła przez miejsca odpowia
dające odczytaniom 72.5S na obu podziałkach poprzecznych umieszczonych u dołu pod kwa
dratem koordynatoskali.
Po przyłożeniu linijki do dalszej krawędzi, dokładnie równoległej do poziomych linii ko
ordynatoskali przesuwa się płytkę w prawo lub lewo do momentu kiedy prosta na planie przejdzie przez miejsce odpowiadające war
tości 49.56 na podziałce poprzecznej po lewej stronie kwadratu koordynatoskali.
W tym stanie rzeczy prosta na płycie jest miejscem geometrycznym punktów odległych o 372.58 m od osi na planie, zaś prosta na pły
cie będzie miejscem geometrycznym punktów odległych od osi na planie o 149.56 m.
Po sprawdzeniu, że płytka jest na właściwym miejscu, to znaczy proste planu przechodzą przez właściwe miejsca podziałek poprzecz
nych, nakłówam plan poprzez otwór na prze
cięciu się osi koordynatoskali, wyznaczając w ten sposób położenie na planie punktu
w współrzędnych.
Przy nanoszeniu ciągu sprawdza się odle
głość pomiędzy punktami używając tejże ko
ordynatoskali.
Dokładność nanoszenia ± 0.1 mm, czyli w granicach błędu rozddzielczego oka, szyb
kość nanoszenia w stosunku do pracy odmie
rzaczem i podziałką metalową, trzykrotna nie mówiąc już o dokładności, gdyż wszyskie na- kłócia są prostopadłe, a prócz tego unika się wszystkich błędów kreślarskich mających miejsce przy użyciu odmierzacza. Koordyna- toskala zastępuje małe koordynatografy.
W EYCHERT TADEUSZ