powiedziec nic więcej. Jednakże ukazuje się On wyraźnie, jest doskonale rozpoznawalny, mówi i słyszy w sposób, którego nie można wyrazić. Ten, który jest Bogiem z natury, obcuje z tymi, których uczynił bogami przez łaskę, tak jak przyjaciel rozmawia z przyjaciółmi, twarzą w twarz. Kocha swych synów jak ojciec, jest przez nich kochany ponad wszelką miarę; On staje się w nich cudownym poznaniem , przerażającym słuchaniem. Nie mogę mówić o Nim tak, jakby należało, lecz nie mogę także milczeć...Duch Święty staje się w nich tym wszystkim, co Pismo Święte mówi na temat królestwa Bożego – perłą, ziarnem gorczycy, zaczynem, wodą, ogniem, chlebem, napojem życia, łożem, izbą godową, oblubieńcem, przyjacielem, bratem i ojcem. Lecz cóż powiem o tym, co niewysłowione? Jak można by wyrazić słowami to, czego oko nie widziało, czego ucho nie słyszało, co nie zstąpiło do serca człowieka? Aczkolwiek, w darze od Boga, zdobyliśmy i posiedliśmy to wszystko dla naszego wnętrza, nie możemy w żaden sposób ocenić tego umysłem ani wyrazić słowami”.472
Udział człowieka w Bóstwie – Peri Theias ke theopiou methekseos - Περη Θειας και θεοποιου μεθεξεως, to następny temat podjętych rozważań, które Gregorios Palamas ukaże jako rozważanie o Boskiej nadprzyrodzonej prostocie oraz udziale w niej człowieka.
3.3. O PARTYCYPACJI W BOSKIEJ NADPRZYRODZONEJ PROSTOCIE
„<Doświadczony w sprawach boskich Maksym wykazuje, że jedną stanie się energia
Boga i świętych>, i to uczy, że będzie przebóstwienie: <ponieważ będą błyszczeć i sprawiedliwi, jak błyszczał Pan na górze, pokazani jak drugie słońca przez ten udział w boskim świcie[poranku]>”.473
472 Tamże, s. 488n.
Gregorios w swych rozważaniach nad udziałem w Bóstwie zwraca uwagę na partycypację stworzeń w Bogu. Udowadnia niestworzoność łaski, która udziela się tym, których uzna za godnych jej dostąpienia. Poddaje w wątpliwość logiczne i spekulatywne dowodzenia:474 „jeśli niestworzoną radość w świętych nie przyznajecie żadnemu innemu powodowi, jak tylko temu, że partycypuje w Bogu, wszystko zaś to, co stworzone partycypuje w Bogu (ponieważ Bóg rządził nad wszystkim i udziela wszystkim, niektórym istnienie, innym oprócz istnienia również życie uczuciowe lub logiczne lub umysłowe). Z tych wszystkich będzie niestworzone w niektórych istnienie, w innych życie, w innych wreszcie oprócz tych (rzeczy) myślenie i pojmowanie.”475Palamas przypominając, że dogmaty chrześcijańskie wyprowadza się nie z dowodu lecz z wiary, zakłada, że logika może doprowadzić w swych spekulacjach do uznania całego stworzenia partycypującego w Bogu świętym, tego, co zostało stworzone jako dobre, lecz nim nie jest.476
„Dzięki jednak tamtym, których pociąga dowodzenie trzeba, abyśmy odpowiedzieli im, że o wy wspaniali, jeśli nazywacie stworzoną łaskę ubóstwiającą świętych dlatego, że wszystkie rzeczy stworzone partycypują w Bogu wszystko przez was będzie nazwane świętym i zostanie ubóstwione przez was całe stworzenie, ponieważ nie tylko (ta logika) myślenie będzie święte, a raczej te z myśli, umysłowości, które partycypują w przebóstwiającym darze Ducha, ale i to, co bez myśli, rzeczy bezmyślne, tak jak i te, które nie mają duszy. Jakie ma znaczenie jeśli jedno bierze lepsze istnienie i życie od drugiego, spostrzeżesz różnicę i w świętych. W ten sposób wyda ci się świętsza pszczoła od muchy i ten baranek od pszczoły. Inne rzeczy[świętsze] od baranka, a z nich człowiek nawet, jeśli jest przypadkiem Iezabel i również mrówka jest świętsza od komara, a od niego baran, albo jeśli chcesz byk, słoń albo inny zwierz, a od nich znów człowiek, nawet jeśli będzie jak Achaab. Takim świętym może być i ten, który nas zniża do tych śmiesznych rzeczy z powodu swoich śmiesznych [prześmiewczych] przesądów, ten który w sposób oczywisty przeciwstawia się Ewangelii Chrystusa”.477
474Por.Γ. Παλαμα, Ελληνες Πατρες της Εκκλησιας, Απανδα τα εργα 3, Πατερηκαι Εκδοσεις Γ.Π., Θεσσα λονικη 1983, Πραγματειαι δογματικαι και ομολογιακαι, Περη Θειας και Θεοποιου μεθεξεως, σ. 213. 475 Tamże. 476 Por. tamże. 477 Tamże, s. 213-215.
Uzmysławia, że jeśli przebóstwiający dar Ducha w świętych jest stworzony oraz istnieje naturalne naśladowanie, to przebóstwieni „nie stają się ponad naturą ani nie rodzą się z Boga, ani nie są z ducha i jednym duchem w Panu jako do Niego przyłączeni, ani w samych wierzących w Jego Imię nie dał Chrystus uczłowieczonych, żeby się stali dziećmi Boga” [J 1,12 n., 3,6; 1Kor 6,17].
Człowiek według Gregoriosa dostępuje łaski Ducha dostępując ponadnaturalnych Boskich udzielań i nie staje się lepszym przez naturę, lecz przez Boską energię samego Ducha Świętego. Uzasadnia nielogiczność wywodów swych adwersarzy poprzez stwierdzenie: 478„Jeśli jest i w świętych, tak jak we wszystkich stworzeniach i w waszych mądrych poglądach (myślach) jak Bóg, stwarza i w świętych świętość, jak w innych tworzy to, co odpowiednie, jaki byłby pożytek z Chrystusa i Jego paruzji? Do czego byłoby chrztu w Nim i przez Niego dana nam władza i moc. Do czego potrzeba by było wreszcie Ducha z istnienia natchnionego, wysłanego i zamieszkałego. Ponieważ byłoby i w nas tak, jak we Wszechświecie”.479
Uzasadnia, że skoro Bóg jest twórcą człowieka i ubóstwiającym, jest nim też Chrystus, ponieważ jest Bogiem.480 „ Obudził się”, mówi Apostoł i powstał, i posadził nas w niebiosach w Jezusie Chrystusie, żeby pokazać w następnych przychodzących wiekach ogromne bogactwo Jego łaski ku nam dzięki uchrystusowieniu w Jezusie Chrystusie. Ponieważ jesteście zbawieni z łaską przez wiarę i to nie pochodzi od was, ale jest darem Boga. Nie z dzieł, aby nikt się nie chełpił” [Ef 2,6-8] . I ten, który ma Ducha Chrystusa zostanie przebóstwiony. I nie ci, który próbują doświadczać jasności Boskie jako stworzone i fizyczne naśladownictwo, będący czystego serca, lecz jako uczniowie doświadczeni w Bogu.481 Duch odpowiednio do zasług ludzkich staje się udzielającym podług sprawiedliwości: „partycypuje udzielając każdemu Siebie według właściwej jego sprawiedliwości”.482 478 Por. Γ. Παλαμα,....Περη Θειας και Θεοποιου μεθεξεως, σ. 217. 479 Γ. Παλαμα,....Περη Θειας και Θεοποιου μεθεξεως, σ. 217. 480 Por. tamże, s. 215-217, [3]. 481 Por. Γ. Παλαμα,....Περη Θειας και Θεοποιου μεθεξεως, σ. 219, [4]. 482 Tamże, s. 221,[5].
Palamas stwierdza: „każdemu jest dane objawienie Ducha ku jego korzyści” [1 Kor 12,7]. Człowiek jest w stanie ujrzeć chwałę Pana, „nie całą, żeby nie stracili życia razem ze wzrokiem”.483Ubóstwiająca prostota Ojca, który utrzymuje porządek, jednoczy jako jednocząca siła. Duch pozostający w samym sobie, w ponadsubstancjalnej sile powiększony jest przez zjednoczenie rzeczy przewidzianych. To posłannictwo jest emanacją oraz objawieniem Boga. Palamas stwierdza: 484 „że to, co objawione czy pojęte, czy partycypowane nie jest częścią Boga, żeby w ten sposób oddać Boga podziałowi wg waszego zdania, ale w jakiś sposób i całe pokazuje się i nie całe, i jest pojmowane i nie jest pojmowane, i jest partycypowane i nie jest partycypowane”.485
Gregorios jest zdania, że przebóstwienie jako upodobnienie do Stwórcy nie jest naturalnym naśladownictwem, jakkolwiek aby dopełnione zostało przebóstwienie, człowiek musi dopasować się do tego zjednoczenia, do czego niezbędne jest podobieństwo. Jednakże gdyby człowiek nie dostąpił zjednoczenia, na nic zdałoby się podobieństwo.486„Jednak bez zjednoczenia podobieństwo nie wystarczyłoby do przebóstwienia”.487
Przebóstwienie dokonane zostanie przez dynamis - działanie mocy Boskich, ενεργεια− energii, dane z góry jako święte odrodzenie człowieka, przy jednoczesnym zachowaniu Boskich nakazów, co uzdalnia człowieka do uczestnictwa w Chrystusie. Palamas nazywa to naśladownictwem ponadnaturalnym.488
„Mówią, że jest konieczne, żeby to przebóstwienie stało się z energii i zachowania Boskich poleceń, które [przebóstwienie] nie dopełni się po prostu przez naturalne naśladownictwo, ale przez moc Ducha, które jest dane( nawiedzone) z góry przez te święte nasze odrodzenie, które jest dane z mocą ochrzczonym w sposób tajemny. Przez nią [przebóstwienie], <ci nienarodzeni z krwi ani żądzy mężczyzny, ani chęci ciała, lecz z
Boga> [J 1,13]. jako nowonarodzone dzieci <mogą dotrzeć wielkością uczestnictwa w
483 3 troparion [stichirion] na 6 sierpnia.
484 Por. Γ. Παλαμα,....Περη Θειας και Θεοποιου μεθεξεως, σ. 221, [6].
485 Tamże.
486 Por. tamże, s. 223, [7].
487 Tamże.
Chrystusie> [Ef 4,13]. Ponieważ mówi: <ten, który nie zdobył w Bogu istnienia nie miał nigdy poznać ani zdziałać niczego z tego, co przekazane przez Boga>. 489 Naucz się więc od podstaw przyjacielu tą rzecz nadnaturalną przebóstwienia, ponieważ jak może być koniec naturalny i stworzony, którego natura nie pokazuje się z początku przez siebie samą? Jeśli w dużym stopniu jest ponadnaturalnym naśladownictwem od początku, jak zakończone byłoby naturalnym naśladownictwem? Chrzci Jan syn Zachariasza, lecz tylko wodą [Mt 3,11; Mk 1,8; łk 3,16; J 1,26. 31-33. Dz 1,5, 11,16]. Chrzci i Jezus Syn Boga, lecz wodą i Duchem[ J, 3,5]. Jak zatem jest z przyjęciem tego ? Czyżby tylko imię? Wcale. Jest ono Boskim darem i siłą, sam Duch Święty, nie przepływający według istoty, ale przylegający w darze poświęcenia. Jeśli ona (ono) jest stworzone i my uczestniczący w nim uczestniczymy w czymś stworzonym, jak zatem jest niestworzony Duch Święty”.490
Gregorios kontynuuje swe rozważania idąc śladem myśli Atanazego. Stwierdza, że Duch nie może być natury stworzonej, ponieważ Chrystus Syn Boga także chrzci w stworzeniu wg Jana491i nakłada stworzoną siłę i łaskę ochrzczonym wg Pawła:„ Syn Boga z mocą Ducha poświęcenia dla powstania zmarłych.” [Rz 1,4]. Człowiek staje się uczestnikiem Boskiej natury dzięki przeistoczeniu Ducha, który posiada niestworzoną naturę.
Siła niestworzona otwierająca drogę Duchowi Uświęcenia oświeca człowieka i pozwala mu żyć w sposób Boski. W innym wypadku, gdy zostaje odrzucona łaska Boga, w sytuacji jej utraty przez zerwanie z Nim jedności lub będąc w ciągłym kontakcie z grzechem, dusza dostępuje tzw. drugiej śmierci492, choć wedle natury
pozostaje nieśmiertelna. Jeśli ma dostąpić ożywienie duszy, niezbędne jest odrodzenie dla uczestniczenia w niestworzonym życiu.493
„I nie bierz pod uwagę siły (nie zliczaj siły), która oczyściła trędowatych, oświeciła ślepych, wyprostowała garbatych, wyprostowała sparaliżowanych, ponieważ jest przykładem faryzejskiej ślepoty (niedowidzenia), żeby widział ktoś najpierw tę, którą rozwiązał serię grzechów i otworzyła drogę Duchowi Uświęcenia, prostuje i oświetla
489 Dionizy Areopagita , O hierarchii Kościoła 2,1, PG 3, 392B.
490 Γ. Παλαμα,....Περη Θειας και Θεοποιου μεθεξεως, σ. 223, [7].
491 Palamas odnosi się tutaj do fragmentu J 3,22, w którym mówi się, że Jezus chrzci.
492 Jak nam to pokazał Jan w Apokalipsie.
wnętrze człowieka przez kontakt z Bogiem, podnosi z martwych i pozwala duszy żyć w sposób Boski dając Boskie wieczne zaprawdę życie Boga. Zmartwychwstanie ciała, zazwyczaj idzie z nią [ta siła] podczas, gdy śmierć na początku podążała za śmiercią duszy, ponieważ śmiercią duszy jest przekazanie życia w Bogu. I to jest rzeczywiście straszna śmierć, ta po niej tzn. śmierć ciała jest po niej pożądana, ponieważ stanowi owoc miłości człowieka494, której niestety pozbawieni będą oskarżeni zebrani na przyszłym sądzie. Ponieważ to zmartwychwstanie czeka tych, którzy nie używali dobrze danego przez Boga daru Boskiej łaski, która jest połączona ciągle z tamtą drugą śmiercią jak nam to pokazał Jan w Apokalipsie [Ap 20,14 i 21,8]. I jest gorsza od śmierci. Jeśli ci tym sposobem żyją nieśmiertelnie i równocześnie umarli w wielu z tak żyjących jest zmarłymi jak pokazał Pan życia i śmierci [Mt 8,22]. Istnieje bowiem i duszy uśmiercenie, podczas gdy wedle natury pozostaje nieśmiertelna. Jak zatem będzie żyć skoro posiada stworzone życie? Inne żyjące wg. niej są martwe. Skoro ma odżyć w wyższej sferze musi uczestniczyć w niestworzonym życiu, które nie oddziela się od ducha. Dlatego mówi Bazyli, który uczestniczył w nim i mówi z doświadczenia: <i życie, które przenosi Duch na hipostaze
innego nie oddziela się od niego, ale i ma on w sobie samym życie i uczestniczący w nim żyje w sposób Boski posiadając Boskie i niebiańskie 495życie>”.496
Palamas twierdzi, że wybrani do przebóstwienia przyjmują Ducha Świętego nie przez istotę, lecz przez niestworzony blask i łaskę.497
„[...]celem niebiańskiej hierarchii jest na ile możliwe ku Bogu upodobnienie i zjednoczenie skoro Bóg uczynił swoich czcicieli Boskimi rzeźbami, przeźroczystymi, czystymi, bez plam przyjmującymi Nad-światło i Boski 498promień”.499
To, co staje się udziałem w Boskości, to ludzka nieskazitelność.
Gregorios nadmienia, iż z wszystkich partycypujących tylko święci są partycypantami w Bogu, których nazywa słowami Maksyma: „[...]nie niosą w środku czasowego życia, mającego początek i koniec, ale święte i wieczne życie zamieszkującego Słowa”.500
494 Patrz: Teofil z Antiochii, O Autolikon 2.26, PG6, 1092C-1093A.
495 Bazyli Wielki , Przeciw Eunomiuszowi 5, PG 29, 772B.
496 Γ. Παλαμα,....Περη Θειας και Θεοποιου μεθεξεως, σ. 225-227, [8].
497 Por. tamże, s. 227.
498 Dionizy Areopagita, O hierarchii niebiańskiej 3,2, PG 3, 165A.
499 Γ. Παλαμα,....Περη Θειας και Θεοποιου μεθεξεως, σ. 227, [9].
„[...]święte i niepojęte życie, chociaż daje radość samego siebie tym, którzy w przyszłości będą w nim partycypować według łaski, ale nie daje pojęcia, ponieważ pozostaje na zawsze i według udziału cieszących się nim niepojęte, skoro jako niestworzona ma według natury nieskończoność,501i dalej: „darowując niezrodzone przebóstwienie jako nagrodę swoim
wiernym”?502 Niezrodzone przebóstwienie nazywa: „ blaskiem według rodzaju bez hipostazy, który nie ma narodzenia, ale niepojęte objawienie dla tych, którzy są godni”.503
504
Słowo stało się Ciałem dla umożliwienia przyjęcia boskości temu, co ludzkie. Idąc za myślą Bazylego, Palamas wspomina o tym, że należy stać się wspólnikiem łaski Chrystusa przez Świętego Ducha, aby móc zostać nazwanym dzieckiem światła i uczestniczyć w wiecznej chwale.505 „[...]to, co poruszone przez świętego Ducha do wiecznego ruchu stało się świętym stworzeniem. Dostąpił człowiek, jak tylko zamieszkał w nim Duch, godności proroka, apostoła, anioła, Boga, podczas gdy wcześniej był ziemią i prochem”. I dalej: „mający niewolniczy początek, nie staje się z niewolnika synem, ani nie ma prawa nazywać Boga ojcem dla tego powodu, że uczestniczył w niewolniku”.506 507
Człowiek jako istota niższa od chwały Stworzyciela poprzez stworzoność swej natury dostępuje braku szczęśliwości w sytuacji opuszczenia lub nieuczestniczenia w Bóstwie. Jednakże Bóg w Swej potędze posyła Swą świętą łaskę ku stworzeniom. Przyjęcie tej łaski powoduje odmłodzenie ducha i odrodzenie wewnętrzne.
„Natchnął zatem i odcisnął nie ktoś inny, różny od tego, który natchnął na początku, ale ten, któremu Bóg dał natchnienie, wtedy z duszą, teraz w duszy”.508
Gregorios przywołuje za Chryzostomem łaskę chrztu Boskiego: „wtedy człowiek stał się żyjącym w duszy, [Rdz 2, 7], teraz w przebóstwiającym duchu”[ 1Kor 15, 45].
Duch, mówi Gregorios, sam żyje, udzieląc tego życia innym, podczas, gdy dusza nie posiada władzy udzielania życia innemu bytowi. Przeciwstawia się tym, którzy
501 Przeciw Thalassiosowi 61, komentarz 18, PG 90, 644D-645A.
502 Tamże 61, PG 90, 637 D.
503 Tamże 61, komentarz 16, PG 90, 644D.
504 Γ. Παλαμα,....Περη Θειας και Θεοποιου μεθεξεως, σ. 231, [11].
505 Por. tamże, s. 233.
506 Bazyli Wielki, Przeciwko Eunomiuszowi, 5, PG 29, 769B, por. i 55, tamże PG 29, 741B.
507 Γ. Παλαμα,....Περη Θειας και Θεοποιου μεθεξεως, σ. 233, [12].
twierdzą, że509 „boskie tchnienie stanowi duszę człowieka”510. Odwołuje się do słów św. Kyrillosa:
„Podsumowując tak argumenty mówi: < to co natchnione przez niego należy
pojmować, że jest tożsame z nim, to znaczy z jego istoty. Zatem jak jest możliwe, żeby duch z Boga zmienił się w naturę duszy? Zatem – kontynuuje – zwierzę zostało natchnione za pomocą niewysłowionej siły Boga i przez podobieństwo ku niemu stało się tym, czym z natury miał się stać, dobre, sprawiedliwe i przyjmujące wszelką cnotę. Zostało uświęcone ponieważ stało się uczestnikiem boskiego ducha, którego i odrzuciło z powodu grzechu>”.511
Palamas przeciwstawia się także twierdzeniu, by nazywać przebóstwiający dar Ducha stworzonym i naturalnym naśladownictwem. Uważa on ten dar za: 512 „Boską tajemnie urzeczywistnioną energię”513.
„I to, gdy święty Maksym mówi: „przyjmujemy przebóstwienie jako nadnaturalny fakt, ale nie czynimy go.”514I znów: „nie istnieje nic naturalnego, co czyni przebóstwienie”.515 516
Gregorios jest pewien, że tylko jeden Bóg jest święty [Mt 10,18] i tylko święci z aniołów, i ludzi przyjmujący tajemniczo Boskie natchnienie uczestniczą w Nim. Człowiek, który poprzez grzech Adama dostąpił początkowo oddalenia, otrzymuje tą dostępność do Bóstwa.517
Palamas zapytuje: „Z przyjemnością zapytalibyśmy negującego to zdanie, czy nie jest konieczną przyszłością, żeby uczestniczyć w kimś innym, żeby wyprzedzać istnieniem partycypację w nim i dla tego, żeby było coś wcześniejszego? Żyjący zatem dla uczestnictwa w Bogu zmysłowo, logicznie i rozumowo, jakie uczucie, jakie słowo i jaki umysł mieliby, jeśliby jeszcze nie uczestniczyli w Bogu? Nie byłoby możliwe, żeby powiedział ktoś, że one mają istnienie, do którego siły te zostały dodane? Ale jednak i to istnienie mają dzięki uczestniczeniu w Bogu. Zatem jest oczywiste, że one nie uczestniczą w Bogu dokładnie, ale mówi się, że uczestniczą jako skutki jego twórczej energii i siły, tak
509 Por. Γ. Παλαμα,....Περη Θειας και Θεοποιου μεθεξεως, σ. 233-234, [12-13].
510 Tamże, s. 234.
511 Przeciwko antropomorfitom [uznającym ludzką naturę Boga] 2, PG 76, 1081AB.
512 Por. Γ. Παλαμα,....Περη Θειας και Θεοποιου μεθεξεως, σ.234, [13].
513 Tamże.
514 Przeciw Thalassiosowi 22,PG 90, 324A.
515 Tamże 22, PG 90, 321A, por. Przeciw Marinowi
516 Γ. Παλαμα,....Περη Θειας και Θεοποιου μεθεξεως, σ.234, [13].
jak byłoby możliwe, żeby powiedzieć, że i wszystkie [rzeczy] stworzone według nagłej reakcji uczestniczą w rozumie stworzyciela, podczas gdy są całkowicie nieoddzielne od działającego rozumu”.518
Gregorios jest zdania, że święci posiadający wcześniejszą naturę stworzoną, którą nazywa niższą, otrzymują „nadnaturalną Boską partycypację”, ale naturę, którą można odnieść do tych, którzy przyswajają pewną naukę, „nie nabywając stwarzania”:519 „zawsze współistniejącą, energię objawioną, gdy trzeba”,520 zgodnie
z różnymi ideami darów ducha. „I tak jak słowo jest w nas”, mówi, „tak jest i duch w nas; kiedy indziej jest on sam, serdeczny, gdy duch wspiera swym świadectwem naszego ducha [Rz 8, 16] i gdy woła w naszych sercach, Abba Ojcze, jest inaczej jak wypowiedziane językiem. Ponieważ nie wy nie jesteście tymi, którzy przemawiają, mówi ten, który daje niezaprzeczalną mądrość, ale duch Ojca mówiący w was”[Rz 8,15, Gal 4,6]. Ale nie byłoby możliwe również, żeby był pojęty jako jedna całość w częściach, kontynuuje, przez rozdzielanie darów. Dlatego i my wszyscy jesteśmy nawzajem dla siebie członkami [Ef 4,25].521 Jeszcze „i tak
jak jest siła widzenia w zdrowym oku, tak i energia ducha w oczyszczonej duszy.522Dlatego on sam nazywa wylewem (emanacją) ducha oświecenie z niego”.523
Palamas przyrównuje świętość człowieka, jego przemienioną naturę do blasku światła i ukazuje wyższość pozadoczesności w odniesieniu do ludzkiego życia. Obrazuje Boskie udzielania jako „wylewy” Ducha, które spływając na człowieka dokonują przebóstwienia. Światło wówczas emanujące przenika Boskością, „gdy płonie w naszych duszach całym światłem boskości”.524
„Tak jak, mówi, [rzeczy] leżące obok kwiecistych kolorów same przyjmują kolor od oblewającego świtu, tak i mocno wypatrujący od ducha przemienia się jakoś jego chwały w jaśniejszego, błyszczący dzięki prawdzie z ducha jak od jakiegoś światła.”525
518 Tamże, s. 237 – 238 , [ 14].
519 Por. tamże, s. 237, [ 15].
520 Bazyli Wielki, O Duchu Świętym 26, 61, PG 32,180C.
521 Bazyli Wielki, jak wyżej 26, 61, PG 32,181A.
522 Tamże 180 C.
523 Γ. Παλαμα,....Περη Θειας και Θεοποιου μεθεξεως, σ.237, [15].
524 Por. tamże, s. 239.
Gregorios, znany teolog, jak wyliczył fakty siostrze swojej Gorgonii, gdy umarła, powiedział: <wiem dobrze, że teraźniejszość twoja jest wyższa i cenniejsza od
widzialnej, dźwięk święta, taniec aniołów, niebiańskie ustawienie (parataksa), widzenie chwały i innej, i najwyższej Trójcy, blask czystszy i doskonalszy, gdy płonie w naszych duszach całym światłem boskości>”.526 527
Uważa, że wszystkich godnych udzielania Ducha oświetla łaska w sposób: „Tak jak promienie”, mówi: „oświetlające chmurę sprawiają, że świeci, czyniąc jej wygląd złotawym.”528 Uduchowienie wewnętrzne człowieka sprawia widzenie
niestworzonego światła i dostępują tego święci poprzez Boski zmysł, którego stają się uczestnikami.
„Pomyśl zatem i o tych chmurach, naczyniach światła, które mają boski zmysł tego światła i jak odpowiednie oczy mają z natury zdolność przez uczestniczenie w świetle, by stać się prawie tym samym, co światło i by używać tego światła. Tak zatem przede wszystkim tylko święci uczestniczą w Bogu, stając się w-Bogu (ενθεοι) i podobnymi Bogu; nie uczestnicząc jedynie, ale i udzielając, i nie czerpiąc wiedzy tylko o zdarzeniach, ale znając trochę z [rzeczy] niestworzonych z nie-bytu, i nie żyjąc tylko, ale i dając życie. [Mają] zdolności, które nie należą do stworzonej mocy”. 529
Gregorios przypomina, że człowiek odrodzony z grzechu uzyskawszy piękno duchowe ma zdolności przyjmowania dzięki wierze Boskiej energii. Jest to oczywiście darem łaski i napełnienie czy partycypowalność dokonuje się analogicznie do pojemności wiary. Orzeka, że ten święty staje się zarządzającym i kontemplującym Ducha przy jednoczesnym oderwaniu od doczesności. Człowiek przekraczajacy samego siebie, wychodzący poza siebie.530
„Mówi zatem Bazyli wielki: <Wtedy tylko, gdy człowiek zostanie oczyszczony ze
wstydu, którym został naznaczony z powodu grzechu i powróci do naturalnego piękna i odzyska znów dawną postać jak w królewskim posągu, tylko wtedy jest możliwe, żeby się