Odkupienie

2.4.2. ODKUPIENIE

„Liturgia bizantyjska , idąc w ślady Grzegorza z Nyssy, posługuje się obrazem diabła połykającego haczyk, zakryty ciałem Emmanuela. <[Piekło] przyjęło ciało, a natknęło się

na Boga. Przyjęło ziemię, a spotkało samo niebo>”. ²⁸⁷

„O Boskiej ekonomii Wcielenia Pana naszego Jezusa Chrystusa i o łaskach, jakie dzięki niej otrzymują ci, którzy naprawdę wierzą w Niego, i o tym, że Bóg, choć mógł wykupić na tysiąc sposobów człowieka spod władzy diabła, słusznie wybrał ten właśnie plan”.²⁸⁸

Człowiecze przeznaczenie czyli udział w Bogu, przebóstwienie - θεωσις to cel ludzkiej egzystencji. Chrzest, bierzmowanie, Eucharystia to rzeczywistości, które

282 Por. E. Fotiju, W poszukiwaniu oblicza..., s. 45.

283 Por. G.I. Mandzaridis, Przebóstwienie człowieka..., s.37.

284 G. Palamas, Rozdziały o naturze 54, PG150,1160D,[Patrz: tamże].

285 Por. G.I. Mandzaridis, Przebóstwienie człowieka...,s.38.

286 Tamże, s. 40.

287 J. Meyendorff, Teologia bizantyjska..., s. 209.

Stwórca przygotował dla tych, którzy w pełni wolności wyrażają zgodę na udział w przebóstwionym człowieczeństwie Chrystusa.²⁸⁹ „Człowieczeństwo Chrystusa, enhipostazowane w Logosie, dzięki „wymianie idiomów” zostało przeniknięte boską „energią”.[...] Człowiek Jezus jest hipostatycznie Bogiem , a więc w Nim istnieje <wymiana> (perichoresis – cirumincessio) <energii> boskich i ludzkich”.²⁹⁰

„Bóg w swej pełni przebóstwia tych, którzy są tego godni, jednocząc się z nimi, nie hipostatycznie – taką jedność osiągnął jedynie Chrystus - ani istotowo, lecz poprzez małą część niestworzonych energii i niestworzoną boskość (...) będąc jednak w nich całkowicie obecny.”²⁹¹

Św. Paweł mawiał, że dzieło Chrystusa jest „planem wieków, jaki powziął (Bóg) w Chrystusie Jezusie”, a Jan pokazywał objawienie miłości w słowach: „tak bowiem Bóg umiłował świat, że Syna Swego Jednorodzonego dał, aby każdy kto w Niego wierzy, nie zginął, ale miał życie wieczne. Albowiem Bóg nie posłał swego Syna na świat po to, aby świat potępił, ale po to, by świat został przez Niego zbawiony” [J 3,16 – 18]. Dionizy określał Wcielenie jako miłość do ludzi φιλανθρωπια − filanthropia . Miłość w pełni wolności ludzkiej, jakby uzgadnianie woli Boskiej z czynami stworzonego bytu. ²⁹²

Wcielenie, które dokona odkupienia, to całkowite i bezwarunkowe oddanie się Θεοτοκς w słowach ecce ancilla Domini. Dokonuje się to poprzez działanie Ducha Świętego, który pozwala na przyjęcia Boskości Słowa. Słowo w dziewiczym łonie przyjmuje naturę ludzką przebóstwiając ją. Człowieczeństwo otrzymuje byt w Boskiej hipostazie. Chrystus przejmuje na siebie całą rzeczywistość ludzką, doskonały Bóg przyjmuje tę ludzką doskonałość, a także wszelkie jej ograniczenia, które wynikają z grzechu. „Słowo stało się ciałem”, „lecz Boskość nie stała się człowieczeństwem ani człowieczeństwo nie przekształciło się w Boskość”.²⁹³ Dogmat przyjęty w Chalcedonie mówi:²⁹⁴

289 Por. J. Meyndorff, Teologia bizantyjska..., s. 122.

290 Tamże, s. 212.

291 G. Palamas, Contra Acindynum, V, 26; wyd. A. Kontogiannes i V Phanourgakes, w P. Chrestou, Gregoroiu tou

Palama Synggrammata III, Thessaloniki 1970, s. 371.

292 W. Łosski, Teologia mistyczna..., s.133.

293 Tamże, s.126.

„Idąc za świętymi ojcami, wszyscy jednogłośnie uczymy wyznawać, że jest jeden i ten sam Syn, Pan nasz Jezus Chrystus, doskonały w Bóstwie i doskonały w człowieczeństwie, prawdziwy Bóg i prawdziwy człowiek, złożony z rozumnej duszy i ciała, współistotny Ojcu co do Bóstwa, współistotny nam co do człowieczeństwa, <we wszystkim nam

podobny oprócz grzechu>.[Hbr 4,15].”

Homilia XVI Palamasa poruszająca tematykę „ekonomii Wcielenia”, która jest syntezą historii zbawienia uobecnia tradycję patrystyczną. Palamas pokazuje w niej mistrzostwo antropologiczne , a także wrażliwość na ascezę.

Palamas idąc za myślą Grzegorza z Nyssy oznajmia, że „Bóg przez zmartwychwstanie, przeprowadzi z powrotem naturę ludzką do jej pierwotnego stanu”. Przypomina także przemienienie Chrystusa na górze Tabor jako stan pierwotnej natury człowieka zanim dokonany został grzech. Pierwotny stan człowieka to nieśmiertelność – człowiek nie podległy procesowi starzenia. Człowiek cieszący się przywilejem theopatia (kontemplowaniem Boga) w Trójcy.²⁹⁵ Człowiek stworzony na obraz i podobieństwo Boga otrzymuje objawienie tajemnicy trynitranej. Bóg wylewając Swego Ducha na Adama zanurza go w Boskiej chwale. Jednakże czas takiej szczęśliwości nie trwa zbyt długo. Książe ciemności jako kłamca pozbawia człowieka tego stanu w następstwie czego dokonuje się śmierć duszy i ciała. Palamas uważa, że śmierć duszy, to synonim grzechu. Pierwszy człowiek dostępuje cierpienia i zniszczenia obrazu Boga czego następstwem będzie skłonność do zła i całkowite oddalenie od Stwórcy. Ludzkość dziedziczy po pierwszym ojcu te niedoskonałości poza jedynym wyjątkiem osoby Jezusa Chrystusa. ²⁹⁶

Palamas stwierdza, że do odnowy ludzkości potrzebny jest nowy Adam. Początek zatem nowej ludzkości dokonał się w osobie Jezusa Chrystusa. Odkupienie polega na tym przejściu od starego do nowego człowieka, od starego Adama do nowego, w jakim upatruje osobę Chrystusa. ²⁹⁷

Odnosząc się do zagadnienia Wcielenia Palamas dotyka myśli tradycji patrystycznej powołując się na słowa Atanazego: „ On stał się człowiekiem,

295 Por. Y. Spiteris, Ostatni Ojcowie..., s. 262-263.

296 Por. tamże, s. 263-264.

abyśmy my stali się bogami; On sam też stał się widzialny przez swe ciało, abyśmy my mieli pojęcie o niewidzialnym Bogu; i On sam doznał zniewag od ludzi, abyśmy my mieli udział w niezniszczalności.”²⁹⁸ Kulminacyjną myślą hezychastycznego doktora wypowiedzianą w Homilii 60 , to stworzenie świata przez Boga w celu objawienia osoby Jezusa Chrystusa. Świat stworzony ze względu na Jego osobę. To jest jedyny cel całej historii zbawienia.

„Od początku stworzenia człowiek został stworzony na obraz Boga, by mógł kiedyś nosić w sobie pierwowzór. Także prawo dał Bóg w raju ze względu na Chrystusa. Prawodawca bowiem nie dałby go, gdyby miało pozostać na zawsze nieprzestrzegane. Wszystko, co Bóg uczynił lub powiedział [w czasie historii zbawienia], to wszystko było ze względu na Niego. Dokładniej mówiąc, wszystkie byty, które istnieją na ziemi – a więc rodzaje i zastępy anielskie i wszystko, co tu zostało ustanowione – do początku wszystko zdąża do tego celu, to znaczy do ekonomii teandrycznej, w służbie której pozostają od początku do końca zastępy aniołów”. ²⁹⁹

Gregorios zaznacza, że „Wcielenie było zgodne z naturą Boga, współbrzmiało ze słabością natury ludzkiej, odpowiadało sprawiedliwości.”³⁰⁰ Pokazuje także Boga jako zwracającego się do człowieka pełnego miłości, Boga miłosiernego, łaskawego, dobrego. Wcielenie, to nic innego jak objawienie się takiego Boga. Objawienie Jego dobroci. Bóg w manifestacji krzyża pokazuje człowiekowi sprawiedliwość oraz „uwolnienie” od zarzutu sprawcy zła i ludzkiego cierpienia. Bóg z natury Miłość dopuszcza człowieka do świętości, dopuszcza do przebóstwienia mimo utracenia tej łaski przez grzech. Palamas twierdzi, że Chrystus po trzykroć święty przywraca naturze ludzkiej jej nieskalaność. Świętość Chrystusa obejmuje sferę biologiczną, ponieważ zrodzony z dziewicy niewiasty nie ma udziału w nasieniu poczęcia, które przenosi moralne zepsucie. ³⁰¹ Bóg wg. Palamasa woli posługiwać się dobrocią, która jest niczym innym jak przebaczeniem, miłosierdziem, sprawiedliwością, drugorzędnie Bóg korzysta ze Swej

298 De incarnatione Verbi, 54; PG 25,192 B; SCh 199,458.

299 Homilia 60.

300 Y. Spiteris, Ostatni Ojcowie..., s. 266.

Wszechmocności. Bóg wchodzi w osobową relację z człowiekiem, co staje się pełnym uczestnictwem w Jego Boskiej naturze. Dokonuje się wówczas przebóstwienie człowieka przez osobowe i niestworzone energie Boskie. Gregorios przypomina, że Bóg stworzył człowieka jako naturę dobra i sprawiedliwości, pokazując jego godność i wolność, to, co człowiek utracił wskutek grzechu. ³⁰²

„Bóg Ojciec stworzył człowieka nie tylko przez Słowo, ale mając za wzór samo

wcielone Słowo, Syna Maryi Dziewicy”.³⁰³

Wcielenie, mówi Palamas, to nic innego jak odnowienie człowieka, jak Odkupienie, nieśmiertelność człowieka. Człowiek dostępuje odpuszczenia grzechów oraz udział w życiu trynitarnym, aby następnie otrzymać nieśmiertelność ciała w dniu paruzji, otrzymać ciało chwalebne Zmartwychwstałego Chrystusa -

podwójna nieśmiertelność.

Chrystus swą śmiercią krzyżową pokonuje szatana i dokonuje wyzwolenia człowieka. „Sprawiedliwość i ofiara”, to dwa wyrażenia używane przez Palamasa – miłosierna miłość Boga do człowieka.

Człowiek przed grzechem posiadał egzystencjalne uczestnictwo w Boskiej naturze. Grzech powodując oderwanie od owej zażyłości z Bogiem sprawił, że człowiek został pozbawiony uświęcenia w sensie ontologicznym jako komunii z Bogiem, egzystencjalnie jako oddania się Jemu. Chrystus przywraca człowiekowi jego „święte istnienie”. ³⁰⁴ Zatem chrzest staje się wprowadzeniem w odkupienie. Przyjmujący chrzest winien odpowiedzieć Bogu życiem, które jest przepełnione Ewangelią i z nią zgodne. Chrzest daje człowiekowi odpuszczenie grzechów i możliwość przyobleczenia się w Chrystusa. Człowiek otrzymuje Ducha Świętego jako zapoczątkowanie ostatecznego zmartwychwstania. Palamas zaznacza, że mimo tego otrzymanego sakramentu Bóg pozostawia w człowieku słabość i kruchość ciała oraz skłonność do pokus, aby umożliwić osobisty udział człowieka w odkupieniu. Człowiek ma możliwość dzięki swej wolności woli wzrastać i rozwijać swe życie ku pełnemu spełnieniu. Palamas posługując się językiem Arystotelesa stwierdza:³⁰⁵

302 Por. tamże s. 270.

303 Tamże, s. 270.

304 Por. tamże s. 274-276.

„W chrzcie[...]otrzymujemy życie nieśmiertelne potencjalne , w życiu codziennym zamieniamy tę potencjalność w czyn, aż wreszcie w eschatonie osiągniemy nasze spełnienie – entelecheia.”³⁰⁶