Obraz idealnego nauczyciela

Z powyższych rozważań wyłania się obraz nauczyciela idealnego, który jest przede wszystkim człowiekiem, o(sobą) przekraczającą konwen-cjonalny poziom rozwoju zawodowego, nieprzywiązaną do utartych standardów i ról. W wypowiedziach respondentów taki nauczyciel nie

może popadać w rutynę i myśleć stereotypowo; Jest drogowskazem dla uczniów, razem z nimi odkrywa świat; Jest ciepły, otwarty, potrafi wzbudzać w dzieciach ich pewność siebie, ciekawy świata; To osoba kreatywna, posiadająca wiedzę, którą w sposób ciekawy potrafi prze-kazać, miła, ambitna, odważna, przyjacielska, pomocna; Musi podej-mować trudne decyzje, stawać wobec różnych sytuacji. To trudne, ale wdzięczne zajęcie; Powinien uczyć tak, jakby chciał, żeby jego dziec-ko było nauczane; To osoba wykwalifidziec-kowana, która wpływa na roz-wój społeczności; Nie tylko daje coś dzieciom, ale również może coś od nich zyskać; Człowiek o czystym i dobrym sercu, otwartym umyśle, twórczej duszy. Wśród tłumu wyróżnia go pogoda ducha, wrażliwość na drugiego człowieka i jego potrzeby, kreatywność w działaniu, inno-wacyjność w myśleniu, chęć ciągłego rozwoju.

67

Nauczyciel zbliżający się do ideału to ktoś, kto potrafi uczyć się od innych, to osoba twórcza, otwarta, kochająca dzieci, odpowiedzial-na i pozwalająca innym brać odpowiedzialność za siebie, kreująca sy-tuacje sprzyjające samodzielności, wrażliwa i empatyczna, nastawiona pozytywnie do świata, ludzi i siebie. Można przyjąć, że taki nauczyciel osiągnął mistrzostwo pedagogiczne, gdyż posiadł „zespół właściwości osobowości, który zapewnia samoorganizowanie bardzo wysokiego po-ziomu działalności […] na bazie refleksji” (Plewka, 2009, s. 98). Jak wynika z analizy przytoczonych wypowiedzi, wzorowy, godny naśla-dowania nauczyciel posiada odpowiednie kompetencje, umiejętności oraz niezbędny zasób wiedzy ogólnej, który pozwala orientować się w sytuacjach nie tylko natury dydaktycznej, ale także wychowawczej. W demokratycznym społeczeństwie charakteryzowany nauczyciel ma wspomagać indywidualny rozwój jednostki, uwrażliwiać na różnorod-ność, kształtować predyspozycje umożliwiające wybór tego, co sprzyja samorealizacji, pomagać w rozumieniu świata i przekształcaniu ota-czającej rzeczywistości. Jeśli posiada odpowiednie predyspozycje oso-bowościowe, wówczas realizuje się w wykonywanym zawodzie, czer-piąc z niego satysfakcję i motywację do ciągłego, wszechstronnego rozwoju. Nie tracą na aktualności słowa J. Legowicza, który twierdził, że „[n]auczyciel, jego osobowość, wiedza, kultura, jego postawa i jego wzór, choć w zmieniających się warunkach i wymogach życia, zawsze będzie potrzebny jako rodziciel i sprawca tego, co człowiecze i ludzkie w młodym pokoleniu” (Legowicz, 1975, s. 36).

Ponadto, idealnego nauczyciela cechuje odpowiednie wykształ-cenie, ambicja, wszechstronne utalentowanie, schludność, zadbany, elegancki wygląd, zaangażowanie w pracę, refleksyjność, komunika-tywność, wyrozumiałość, umiejętność wzbudzania ciekawości i zain-teresowania dzieci. Powinien umieć przekazać wiedzę, dzielić się nią i przyjmować od innych, akceptując fakt nieoczywistości i nietrwałości uzyskanych informacji oraz różnorodność ich źródeł. Tak więc, na do-skonały obraz nauczyciela składa się nie tylko to, co potrafi, umie, ale także jak wygląda, w jaki sposób się zachowuje. Holistyczne ujęcie ideału nauczyciela wskazuje na konieczność zrewidowania dotychcza-sowych praktyk w obszarze przygotowania do zawodu, które powinno zawierać także elementy nawiązujące do rozwoju indywidualnych zain-teresowań, uzdolnień artystycznych, upodobań estetycznych i szeroko

pojętej kultury bycia. Nie jest to możliwe bez odwołania się w toku kształcenia studentów do osobistej refleksji nad własnym działaniem i doświadczeń związanych z edukacją.

Pytaniem nawiązującym do przywołanych wypowiedzi na temat idealnego nauczyciela, było pytanie odwołujące się do czynników, wa-runków pozwalających zbliżyć się do wzoru. Zdecydowana większość respondentów w swoich odpowiedziach postawiła na wiedzę i cechy osobowościowe. Nie trudno zauważyć, że wyrażane poglądy badanych bliskie są wypowiedziom takich klasyków polskiej pedagogiki, jak J. W. Dawid czy S. Baley. Uważali oni, że aby uprawiać zawód pedagoga (na-uczyciela), trzeba posiadać określone predyspozycje, zdolności i skłon-ności, które mają charakter wrodzony. W toku edukacji, przygotowania zawodowego można je rozwijać i udoskonalać tak, by zrobić z nich uży-tek, stawać się lepszym człowiekiem (ponieważ, zgodnie ze słowami M. Grzegorzewskiej (1957), im lepszym człowiekiem jest nauczyciel, tym lepszym będzie nauczycielem) i odnosić sukcesy. Wśród ukształtowa-nych predyspozycji zdecydowanie można wyróżnić osobisty stosunek do dziecka jako podmiotu/przedmiotu oddziaływań wychowawczych, który implikuje rodzaj komunikacji, jakość relacji, styl nauczania, sto-sunek do wiedzy, stopień identyfikacji z rolą.

Studenci, przygotowujący się do zawodu nauczyciela, na temat osiągania ideału wypowiadali się w dwojaki sposób, tj. pozytywnie, wskazując na cechy, uwarunkowania, czynniki sprzyjające, oraz nega-tywnie, określając utrudnienia, bariery, ograniczenia. Wśród czynni-ków sprzyjających badani wyróżniają: Chęć pracy z innymi ludźmi oraz

dbanie o swój stały rozwój; Otwartość na ludzi, na wiedzę; Wsparcie i wyrozumiałość rodziny, przeszłość, droga edukacyjna, temperament; Wykonywanie zawodu z pasją i zaangażowaniem, świadomy wybór za-wodu; Chęć do nauki, poszerzania wiedzy, wiara we własne możliwo-ści; Pomaga wytrwałość; oraz Dużo zależy od charakteru nauczyciela, jego podejścia do życia i pracy.

Natomiast do czynników stanowiących barierę w dążeniu do ide-ału, uczeniu się od mistrza, mentora respondenci zaliczyli praktykę

z nauczycielkami stereotypowymi, zmęczonymi, znudzonymi, niewy-starczająco wyedukowanymi; Przekonanie, że jest się panteonem wie-dzy; Zniechęcanie do przedmiotów, szeregowanie dzieci; Biurokrację w szkole. Ponadto, badani wskazywali na przywiązanie nauczycieli

69

do programu i rytuału związanego z jego realizacją, zewnątrzsterow-ność, przejawiającą się w ocenie swoich kompetencji przez pryzmat osiąganych efektów dydaktycznych (oceny uczniów, udział w olimpia-dach), przywiązanie do hierarchicznego porządku, w którym nauczy-ciel zawsze jest ponad uczniem, kultury szkoły deklaratywnie działa-jącej dla dobra ucznia, natomiast w praktyce nieumiedziała-jącej wyzwolić się ze skostniałych struktur, przyzwyczajeń, nawyków niepozwalają-cych na jakąkolwiek innowacyjność czy zmianę. Powyższe opinie stu-dentów znajdują potwierdzenie w badaniach H. Kwiatkowskiej, która stwierdza, że nauczyciele „[ź]le znoszą sytuacje, gdy czegoś nie wie-dzą, dlatego stosują innowacje tylko w pewnych granicach. Najlepiej czują się, gdy mają precyzyjnie określone wymagania. Ze stawianymi wymaganiami i celami pracy nie dyskutują. Nie akceptują zmian, które naruszają ich dotychczasowe sposoby działania” (Kwiatkowska, 2008, s. 211). Trzeba przyznać, że „[ś]wiat, w jakim pracują nauczyciele nie czyni ich podatnymi na zmiany” (Ornstein, Hunkins, 1998, s. 287). Pre-zentowany sposób myślenia o zawodzie zaprzecza jego specyfice, pole-gającej m.in. na tym, że nauczyciel działa w sytuacjach niepowtarzal-nych, do końca nieprzewidywalniepowtarzal-nych, nie dających się ująć w ramy czy standardy. „Pracę nauczyciela charakteryzuje niedookreślenie […] dy-namiczna zmienność zdarzeń, dlatego nie poddaje się ona łatwej for-malizacji” (Plewka, 2009, s. 99), utrudniając konstruowanie gotowych wzorów postępowania sprawdzających się w każdej sytuacji.