Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela (ROPCiO) powstał 25 marca 1977 r.
ogłaszając wówczas Deklarację, zaś we wrześniu 1977 r. odbył I Ogólnopolskie Spotkanie, w trakcie którego dokonał swego wyraźnego samookreślenia politycznego i wydał Oświadczenie, datowane 17 września 1977 r.
Deklaracja z 25 marca i Oświadczenie z 17 września 1977 r. stanowiły podstawowe dokumenty ideowo-programowe Ruchu. Stwierdzają one, że:
„Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela w Polsce jest społecznym działaniem obywatelskim na rzecz przestrzegania, poszanowania, umacniania, poszerzania i popularyzowania praw człowieka i obywatela oraz jego wolności, wynikających z przyrodzonej godności osoby ludzkiej, skodyfikowanych współcześnie w stopniu najpełniejszym w Międzynarodowych Paktach Praw Człowieka (...) - opartym o ogólnospołecznej ponadpartyjne założenia ideowe, podporządkowane nadrzędnemu celowi, jakim jest realizowanie niezbywalnych praw człowieka i narodu do wolności i niezawisłości zgodnych z niepodległym duchem Polaków i tradycją Rzeczypospolitej.
Do zadań Ruchu Obrony należy m. in.: Ujawnianie wobec opinii publicznej faktów łamania praw i wolności człowieka oraz udzielanie, w miarę możliwości, pomocy i ochrony ofiarom”1.
„Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela od samego początku w sposób dość silny podkreślał polityczną motywację oraz również polityczne cele swego działania. Już we wrześniu 1977 r. Ruch Obrony w sposób wyraźny stwierdził, że do praw człowieka należy prawo posiadania odrębnego, niepodległego państwa i odrzucił dyktat uchwał jałtańskich z 1945 r.”2
Organem prasowym Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela było pismo
„Opinia”. Ruch Obrony zorganizował też własne nielegalne Wydawnictwo im. Konstytucji 3 Maja, a także powołał Radę Finansową „do sprawowania nadzoru nad gromadzonymi społecznymi środkami materialnymi - stanowiącymi wraz z prasowym funduszem »Opinii«
społeczny fundusz Ruchu Obrony”3.
Uczestnicy ROPCiO powołali też tzw. Fundusz Praw Człowieka, który służyć miał realizacji celów określonych w podstawowych dokumentach Ruchu (z 25 marca 1977 r. i z 17 września 1977 r.), a w szczególności:
- finansowaniu działań na rzecz przestrzegania, poszanowania, umacniania, poszerzania i popularyzowania praw człowieka i obywatela oraz jego wolności, wynikających z przyrodzonej godności osoby ludzkiej;
- udzielaniu pomocy zamieszkałym w Polsce osobom, których prawa ludzkie lub obywatelskie są naruszane, a w szczególności tym, którzy stali się przedmiotem represji bądź dyskryminacji z racji ich przekonań, działalności, wyznania, narodowości, rasy;
- popieraniu inicjatyw obywatelskich stanowiących realizację przysługujących każdemu praw człowieka i obywatela, zaś w szczególności przedsięwzięć o charakterze społecznym, oświatowym, naukowym, informacyjnym i wydawniczym;
- wspomaganiu działań, zmierzających do rewindykacji praw człowieka i obywatela oraz narodu do samostanowienia wewnętrznego i międzynarodowego, a w szczególności prawa do życia w ustroju demokratycznym oraz prawa do niepodległej i suwerennej państwowości”4.
Z przytoczonych treści wynika, że Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela bazował również na typowych hasłach liberalno-wolnomularskich, rozszerzonych o pewne
1 Cyt. wg: „Opinia”, wrzesień 1978, nr 9(17), s. 40.
2 „Droga”, czerwiec 1979, nr 7, s. 36.
3 Por.: „Opinia”, wrzesień 1978, nr 9(17), s. 40.
4 „Droga”, czerwiec 1979, rur 7, s. 50.
hasła „niepodległościowe” w stylu piłsudczykowskim. Charakterystyczna jest również metoda stosowana przez ROPCiO, której istotą jest dążenie do tworzenia ponadpartyjnych struktur - jest to metoda analogiczna do tej, którą stosują ugrupowania liberalno-wolnomularskie.
Biorąc pod uwagę koncepcje programowe, można by właściwie zaliczyć ROPCiO zarówno do ruchu liberalno-wolnomularskiego, jak i do neopiłsudczykowskiego. W publicystyce Ruchu przeważały jednak wyraźnie elementy niepodległościowe w stylu piłsudczykowskim oraz bardzo charakterystyczne dla tego nurtu materiały wspomnieniowo-historyczne, nawiązujące do tradycji antyrosyjskich i antyradzieckich obozu Piłsudskiego. W składzie osobowym działaczy ROPCiO przeważali również ludzie związani z tą tradycją.
Wszystko to przemawia za zaliczeniem Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela do nurtu neopiłsudczykowskiego. Pamiętać jednak trzeba, że również klasyczna piłsudczyzna czerpała pewne inspiracje od wolnomularstwa (np. czołowym ideologiem piłsudczyzny był - jak wspomniano wcześniej - wybitny wolnomularz Adam Skwarczyński, do którego koncepcji nawiązali również współcześni neopiłsudczycy z KPN).
Przedstawiciele Ruchu Obrony nawiązali kontakty i zachodnimi ośrodkami prowadzącymi akcję wspomagania opozycji antykomunistycznej w Polsce. Kontakty te zaowocowały z jednej strony pomocą finansową („Kultura” paryska opublikowała zestawienie, z którego wynika, że zbierała ona fundusze m. in. na ROPCiO), a z drugiej strony pewnym wsparciem propagandowym przez zachodnie środki masowego przekazu.
Oczywiście, nowy konkurent do zachodniej kasy i do czasu antenowego w zachodnich rozgłośniach nadających w języku polskim nie mógł być dobrze widziany przez KSS KOR i inne tego typu ugrupowania.
Zwalczając swych konkurentów, KOR nie gardził też prowokacją. Z cytowanego wcześniej artykułu Skonki dowiadujemy się, że: „W pierwszych miesiącach działalności RO wielu jego działaczy dążyło do nawiązania współpracy i współdziałania z KOR-em. Również i ja byłem szczerym rzecznikiem współpracy z tą grupą. Podczas plenarnego spotkania aktywu RO w Warszawie zaproponowałem takie współdziałanie. Większość uczestników spotkania robiła wrażenie zakłopotanych moją propozycją. Byłem tym bardzo zaskoczony.
Dopiero w czasie przerwy podszedł do mnie jeden z łódzkich działaczy Ruchu Obrony i sprawę wyjaśnił. Poinformował mnie, że dotychczasowe wysiłki w kierunku nawiązania współpracy z KOR-em przynosiły tylko ewidentne szkody, np. gdy działacze RO powiadamiali KOR o mającym odbyć się spotkaniu, a były to czasy, gdy wszelkie tego rodzaju działania kończyły się rozbiciem zebrania i aresztowaniem uczestników, wówczas
Jacek Kuroń, tuż przed zebraniem, dzwonił do któregoś z działaczy RO, wiedząc dobrze, że jego telefon jest na podsłuchu i pytał, czy to prawda, że ma być zebranie na temat… u X-a, na ul. Y, o godz. Z, i powiadamiał, że nikt z KOR nie weźmie udziału w spotkaniu.
Rzecz oczywista, że SB natychmiast udawała się pod wskazany adres i udaremniała spotkanie, o co właśnie Kuroniowi chodziło”5.
Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela rozpoczął działalność organizacyjną od zakładania punktów: konsultacyjno-formacyjnych (powstały one już w pierwszym roku działalności ROPCiO w Bydgoszczy, Gdańsku-Wrzeszczu, Kaliszu, Katowicach, Krakowie, Lublinie, Łodzi, Poznaniu, Przemyślu, Szczecinie, Warszawie i Zamościu). Oprócz tego ROPCiO zajął się działalnością ściśle polityczną włączając się, już na początku 1978 r., do akcji przed wyborami do Rad Narodowych. Jak informowała „Opinia”:
„Przez cały styczeń uczestnicy Ruchu Obrony prowadzili aktywne działania w akcji przedwyborczej (...) 22 stycznia ogłoszone zostało Oświadczenie Ruchu Obrony w związku z deklaracją wyborczą FJN.
Podczas akcji przedwyborczej uczestnicy Ruchu Obrony stosowali różne formy działań. Począwszy od 15 stycznia rozdawane były masowo ulotki. Ruchu Obrony (...). Ulotki rozdawano także podczas spotkań z kandydatami na radnych. Ponadto uczestnicy Ruchu Obrony rozlepiali ulotki na ścianach, na klatkach schodowych, wrzucali je do skrzynek na listy, pod wycieraczki samochodów itp. Ulotki kolportowano w wielu miejscowościach kraju”6.
Ruch Obrony starał się więc przelicytować konkurentów z KOR w działalności zmierzającej do zaspokojenia zapotrzebowania administracji USA, która z haseł o obronie praw człowieka i demokracji usiłowała zrobić narzędzie do mieszania się w wewnętrzne sprawy innych krajów.
Oprócz tego działacze Ruchu Obrony włączyli się do akcji zakładania w Polsce
„Wolnych Związków Zawodowych”. Poinformowała o tym „Opinia” z kwietnia 1978 r.:
„W marcu na plan pierwszy wysuwały się wydarzenia związane z Wolnymi Związkami Zawodowymi, których pierwszy Komitet ukonstytuował się w Katowicach. W skład Komitetu wchodzą: Bolesław Cygan, Roman Kściuczek, Władysław Sulecki i Kazimierz Switoń. 29 marca powołani zostali mężowie zaufania WZZ w Częstochowie- Jan Switoń, oraz w Bielsku Białej - Zdzisław Mnich”7.
5 L. Skonka, Metody KSS-KOR - każdy niewygodny - to agent SB, „Demokracja Związkowa”, luty1981.
6 „Opinia”, luty 1978, nr 2(10), s. 13.
7 „Opinia”, kwiecień 1978, nr 4(12), s. 28.
Mimo tej ożywionej działalności zewnętrznej Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela nie potrafił opracować jakiejś spójnej doktryny politycznej, na której mogłyby się na dłuższą metę oprzeć jego działania. Brak ideologii i doktryny można łatwo zauważyć studiując kolejne numery „Opinii”. Znajdujemy tam informacje bieżące dotyczące spraw wewnętrznych Polski i spraw polityki zagranicznej, pewne wybrane problemy z historii Polski, informacje organizacyjne i polemiki z przeciwnikami (oczywiście wszystko w odpowiednim sosie antykomunistycznym i antyradzieckim), ale trudno znaleźć jakieś głębsze opracowania ideologiczno-teoretyczne. Wydaje się, że za całą ideologię wystarcza działaczom Ruchu Obrony antysowietyzm oraz pewne hasła liberalno-masońskie.
Nie należy się też dziwić, że w ramach Ruchu Obrony bardzo szybko zaczęły się niesnaski. Wokół osoby Leszka Moczulskiego, który w początkowym okresie aktywności ROPCiO był jego czołowym działaczem, a jeszcze w kwietniowym numerze „Opinii” w 1978 r. występował jako jej redaktor naczelny, zaczęła się tworzyć frakcja, która w końcu oderwała się od głównego trzonu Ruchu Obrony i założyła własną organizację pod nazwą Konfederacja Polski Niepodległej. Po tym rozłamie i związanych z nią walkach frakcyjnych Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela działał wprawdzie nadal, ale już nie odzyskał swej dawnej dynamiki. Od 1979 r. główną organizacją formacji neopiłsudczykowskiej stała się Konfederacja Polski Niepodległej.