Obroty i saldo handlu zagranicznego

Handel zagraniczny rybami i ich przetworami oraz owocami morza ozna-czony w taryfie celnej kodami 0301-0307, 1604-1605, 051191 oraz 23012000 obejmuje ok. 300 pozycji. Są to ryby, skorupiaki i mięczaki występujące w różnych formach – od ryb żywych po produkty świeże, chłodzone, mrożone oraz przetwo-rzone i konserwowane, a także mączki i odpady rybne. Obroty handlowe tych grup towarowych mają stosunkowo niewielkie znacznie w ogólnej wymianie Polski z zagranicą, ale ich udział w handlu artykułami rolno-żywnościowymi stanowi już istotną część, wynoszącą w 2006 r. 7,5% po stronie eksportu i 11,0% w imporcie.

Na całkowity eksport ryb i przetworów rybnych składa się, oprócz wywo-zu dokonywanego drogą lądową i ewidencjonowanego przez służby celne na granicach, także wymiana handlowa poprzez sprzedaż bezpośrednią z kutrów rybackich i statków floty dalekomorskiej w portach zagranicznych lub przeła-dunki ryb na morzu. Analogicznie polska flota pozyskiwała ryby w oparciu o ich skup na innych łowiskach⁴⁴.

44 Pod koniec lat 80. skup ryb na łowiskach przekraczał poziom 100 tys. ton, zmniejszając się

Tabela 14. Obroty w handlu zagranicznym rybami i ich przetworami

1992-1994

1995-1997

1998-2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007*

Wyszczegól-nienie

tys. ton

Eksport 188,9 201,9 165,5 179,4 185,5 168,1 175,4 207,2 208,9 219,3 Import 183,4 224,5 268,9 280,4 235,4 248,2 284,1 313,2 347,2 369,8

mln USD

Eksport 233,5 259,9 266,8 247,7 254,8 316,0 442,1 620,7 801,7 923,2 Import 133,6 229,1 295,7 367,8 331,6 379,1 498,8 681,2 838,6 977,2 Saldo +99,9 +30,8 -28,9 -120,1 -76,8 -63,1 -56,7 -60,5 -36,9 -54,0 Źródło: Opracowanie IERiGŻ-PIB na podstawie danych CIHZ, CAAC, MRiRW, MIR oraz

FAO.

Obroty handlowe sektora rybnego w latach 1990-2007 charakteryzowała ogólnie tendencja rosnąca, jednak można wyróżnić trzy okresy o różnej dynami-ce tych zmian. Pierwszy okres, obejmujący lata 1990-1998, dynami-cechował szybki wzrost importu z 42 do 330 mln USD, przy stosunkowo niewielkim wzroście bądź stabilizacji wartości eksportu (z 185 do 278 mln USD). Głównym czynni-kiem aktywizującym te zmiany była konieczność uzupełnienia podaży rynkowej przez import. Dodatnie saldo wymiany systematycznie zmalało ze 150 mln USD na początku lat 90. do minus 50 mln USD w 1998 r. W latach 1999-2002 zmia-ny w obrotach handlowych były niewielkie. Eksport się wahał się w granicach 255-279 mln USD, a import po spadku w 1999 r., wzrósł z 261 do 368 mln USD. Zatem ujemne saldo obrotów pogorszyło się i wyniosło w 2001 r. minus 120 mln USD. Bezpośrednio przed integracją Polski z Unii Europejską nastąpił dynamiczny wzrost eksportu, co wymusiło równie wysoki wzrost importu, bo-wiem połowy krajowe były niewystarczające. Bezpośredni dostęp do rynków wspólnotowych wpłynął na nienotowany dotychczas wzrost sprzedaży do kra-jów członkowskich. W pierwszym roku akcesji wartość eksportu wzrosła o 40%, do 442 mln USD, a w 2007 r. osiągnęła poziom 920 mln USD. Dynami-ka importu była w tym okresie nieco niższa (23-36% rocznie). Saldo obrotów, mimo że nadal ujemne, systematycznie poprawiało się do 37 mln USD w 2006 r. i 54 mln USD w 2007 r. Przyczyniła się do tego przede wszystkim struktura towarowa obrotów – importowaliśmy głównie tańsze surowce z przeznaczeniem do dalszego przetwórstwa, a eksportowaliśmy droższe produkty o wyższej war-tości dodanej.

sukcesywnie do zaledwie 13 tys. ton w 1999 r. Prawie całkowita likwidacja floty dalekomor-skiej spowodowała, że od 2002 r. całkowicie zaprzestano prowadzenia takiej formy pozyski-wania ryb. Skupowano przede wszystkim mintaje i morszczuki na łowiskach Kanady i Rosji.

W przedstawionej analizie handlu zagranicznego ujęto tylko eksport burtowy (analiza skupu ryb na łowiskach nie jest możliwa ze względu na niekompletne dane).

Wykres 21. Obroty handlu zagranicznego rybami i ich przetworami

Źródło: Opracowanie IERiGŻ-PIB na podstawie danych CIHZ, CAAC, MRiRW, MIR oraz FAO.

Tendencje zmian obrotów handlowych rybami i produktami rybnymi w ujęciu ilościowym były zbliżone do zmian wartościowych, jednak charaktery-zowały się niższą dynamiką. Do 1998 r. o wolumenie eksportu decydowały przede wszystkim połowy dalekomorskie, które wynosiły 180-200 tys. ton rocz-nie⁴⁵ (z tego ponad połowę stanowiła tzw. sprzedaż burtowa). Wraz z ich spad-kiem całkowity eksport zmalał do 160-180 tys. ton w latach 1998-2003, przy wzroście udziału wywozu drogą tradycyjną (do 65% w 2003 r.).

Dynamiczny rozwój eksportu w pierwszych latach członkostwa od połowy 2006 r., wszedł w fazę stabilizacji. W 2007 r. wyniósł on 219 tys. ton i był najwyż-szy w historii polskiego rybołówstwa. Niedobór podaży ryb na rynku z połowów własnych i rosnący eksport powodowały, że poza pierwszą połową lat 90. wolu-men importu sektora rybnego wyraźnie przewyższał eksport. Zakupy ryb na ryn-kach światowych zwiększyły się w latach 1992-1998 o blisko 70% do 277 tys. ton i ustabilizowały się na tym poziomie w kolejnych latach. Perspektywa zmian wa-runków wymiany handlowej, jaka miała nastąpić z dniem akcesji spowodowała dużą niepewność wśród importerów. Wprowadzenie ceł na niektóre gatunki ryb sprowadzane z Norwegii – głównego partnera gospodarczego Polski oraz krajów trzecich (np. z Tajlandii będącej ważnym eksporterem tuńczyków) wpłynęło na duże ożywienie i wzrost importu w całym 2004 r. (o 14,5%, do 284 tys. ton). Ten-dencja wzrostowa utrzymana zastała także w kolejnych latach i była przede wszystkim wypadkową zapotrzebowania na surowiec ze strony przetwórni, w sprzedaży których przeważa eksport.

45 W wadze produktu.

Ceny zakupu ryb na rynkach światowych, jak i uzyskiwane z ich sprzeda-ży poza granicami kraju charakteryzują się długookresowym trendem wzrosto-wym. Rosnący światowy popyt na ryby, przy kurczących się zasobach spowo-dował, że postrzegane dotąd jako tanie źródło pożywienia, ryby stały się jednym z najdroższych źródeł białka zwierzęcego. Średnioroczne względne tempo wzrostu cen w imporcie, w latach 1992-2007 wyniosło 10,1%⁴⁶ (w ujęciu bez-względnym ryby i przetwory rybne drożały średnio o 118 USD/tonę rocznie).

Największy wzrost cen zanotowano w 2005 r. (o 24%), natomiast w latach 1997 i 1999 r. ceny spadały. Większymi wahaniami charakteryzowały się ceny trans-akcyjne uzyskiwane w eksporcie, które determinowane były w dużym stopniu przez zmiany wolumenu eksportu burtowego – zwłaszcza tanich szprotów.

W latach wysokich ich połowów obserwowano spadki średnich cen (1999-2002) i odwrotnie – kiedy połowy ograniczano, ceny wyraźnie rosły (1998 r.). Śred-nioroczny względny wzrost cen eksportowych w badanym okresie był nieco niż-szy niż w przypadku importu i wyniósł 8,9% (bezwzględnie 164 USD/tonę).

Wykres 22. Ceny ryb i przetworów rybnych w handlu zagranicznym (USD/kg) Eksport Import

1992 1995 1998 2001 2004 2007

y = 0,1178x + 0,3575

1992 1995 1998 2001 2004 2007

Źródło: Opracowanie IERiGŻ-PIB na podstawie danych CIHZ, CAAC, MRiRW, MIR oraz FAO.

Od 2002 r. występuje stały trend wzrostowy cen transakcyjnych, a jego dynamika po stronie eksportu jest dużo wyższa niż w imporcie. Wynika to ze znacznego wzrostu wywozu produktów bardziej przetworzonych. W latach

46 Analizę średniego rocznego tempa wzrostu cen przeprowadzono w oparciu o przekształce-nie formuły procentu składanego:

K₀ - wartość cechy w okresie początkowym (w pierwszym roku);

r - stopa wzrostu - średnioroczne tempo wzrostu w %.

2004-2007 ceny wywozowe wzrosły ponad 2-krotnie, natomiast przywozowe o 70%. Pozwala to przedsiębiorstwom uzyskiwać zadowalający poziom rentow-ności, gdyż ponad 50% przychodów ogółem ze sprzedaży branży⁴⁷ uzyskiwa-nych jest właśnie ze sprzedaży produktów na rynkach zagraniczuzyskiwa-nych.

Efektywność handlu zagranicznego mierzona wskaźnikiem terms of tra-de⁴⁸ określającym warunki i korzyści prowadzonej wymiany handlowej ulegała w latach 1990-2007 dużym zmianom. Do 2002 r. relacje cen ryb i przetworów rybnych eksportowanych do cen płaconych w imporcie były, z wyjątkiem lat 1998-1999 r., niekorzystne. Siła nabywcza eksportu zaczęła wyraźnie wzrastać dopiero rok przed integracją, przy zmniejszającej się amplitudzie wahań.

Wykres 23. Wskaźnik terms of trade (rok poprzedni=1)

0,7 0,8 0,9 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4

1993 1994

1995 1996

1997 1998

1999 2000

2001 2002

2003 2004

2005 2006

2007

Źródło: Opracowanie IERiGŻ-PIB na podstawie danych CIHZ, CAAC, MRiRW, MIR oraz FAO.