OBSZARY WIEJSKIE I ROLNICTWO WARMII I MAZUR

Obszary wiejskie województwa warmińsko-mazurskiego, w kontekście przytoczonej klasyfikacji OECD, jawią się przede wszystkim jako tereny zdo-minowane przez gospodarkę rolną i dość słabo rozwijające się ekonomicznie. Nie oznacza to jednak, że nie występuje w tym zakresie określone zróżnicowa-nie wewnątrzregionalne. I tak, posługując się klasyfikacją europejską, można tu wyodrębnić:

- obszary ekonomicznie zintegrowane znajdujące się w strefach podmiej-skich Olsztyna i Elbląga oraz na terenach pojezierzy o wysokich walorach turystycznych z rozwiniętą bądź rozwijającą się funkcją tury-styczną,

- obszary pośrednie, zdominowane przez gospodarkę rolną, położone w zachodniej i północno-zachodniej części województwa,

- obszary z problemami społecznymi i gospodarczymi to głównie tereny popegeerowskie, obejmujące część północną i południową regionu. Obszary wiejskie regionu warmińsko-mazurskiego obejmują 2361,2 tys. ha, co stanowi 97,6% całej jego powierzchni. W 1999 roku zamieszkiwało tam 584,6 tys. osób, to jest prawie 40% ogółu ludności województwa.

W odniesieniu do wymienionej wyżej liczby mieszkańców wsi - 280,9 tys. osób to ludność zamieszkała w gospodarstwach domowych z użytkownikiem gospodarstwa rolnego.

Cel i zadania rolnictwa regionu »' strategii rozwoju.. 155

Według danych z września 1999 r. liczba pracujących na wsi Warmii i Ma-zur wynosiła 51,4 tys. osób, co stanowiło 18% ogółu pracujących w całym województwie. W liczbie tej najwięcej czynnych zawodowo związanych było z działalnością produkcyjną (31,5%), edukacją (19,1%) i rolnictwem (16,5%).

Z kolei w odniesieniu do gospodarstw domowych z użytkownikiem gospo-darstwa rolnego 19,9% ludności wyłącznie utrzymywało się z pracy w swoim gospodarstwie.

Obszary wiejskie województwa warmińsko-mazurskiego charakteryzuje wysoki stopień bezrobocia strukturalnego, które występuje zwłaszcza na tere-nach popegeerowskich. Według stanu na koniec 1999 r. liczba bezrobotnych zamieszkujących na wsi wynosiła 70,6 tys. osób, co stanowiło 49,6% ogólnej liczby bezrobotnych w całym województwie (Charakterystyka obszarów

wiej-skich... 2000).

Podstawowa funkcja produkcyjna obszarów wiejskich regionu Warmii i Ma-zur wiąże się z działalnością rolniczą. Powierzchnia użytków rolnych wynosi tu

1283,7 tys. ha, co stanowi 54,4% ogólnej powierzchni obszarów wiejskich województwa. W strukturze użytkowania ziemi rolniczej dominuje sektor prywatny, którego udział wynosi 86,3%, (w tym gospodarstwa indywidualne stanowią tu 88,7%). Natomiast sektor publiczny w odniesieniu do gruntów rolnych obejmuje 179,2 tys. ha, co wynosi 13,7% ogólnej powierzchni użytków rolnych. Pod względem przeciętnej powierzchni indywidualnych gospodarstw rolnych region zajmuje czołowe miejsce w kraju. Przeciętny areał użytków rol-nych przypadający na I gospodarstwo indywidualne wynosi w województwie

15.7 ha. Równocześnie w strukturze powierzchniowej dominują gospodarstwa w przedziale 20-50 ha oraz powyżej 100 ha; udział tych pierwszych wynosi tu 31,3%, zaś drugich - 20,1 %.

Kompleksowa analiza uwarunkowań wewnętrznych rozwoju funkcji rolni-czej pozwala na wyodrębnienie w tym zakresie, na obszarze województwa czterech rejonów - północnego, środkowego, wschodniego i południowego.

Rejon północny, graniczący z Obwodem Kaliningradzkim, charakteryzuje się najwyższą jakością rolniczej przestrzeni produkcyjnej, znacznymi zasobami gruntów w Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa (AWRSP) oraz najwyż-szą przeciętną powierzchnią gospodarstw rolnych wynonajwyż-szącą 16,6 ha użytków rolnych. Warunki przyrodnicze i ekonomiczne są korzystne dla rozwoju gospo-darstw farmerskich o intensywnym rolnictwie, ukierunkowanych na produkcję roślinną, a także chów bydła mięsno-mlecznego.

Rejon środkowy to teren o zróżnicowanych warunkach przyrodniczo-rolniczych i średniej jakości gruntach rolnych z preferencją do rozwoju zarówno rolnictwa ekologicznego, jak też wyspecjalizowanych gospodarstw farmerskich ukierunkowanych na produkcję drobiarską. Istnieją tu również korzystne warunki dla rozwoju gospodarstw agroturystycznych.

Rejon wschodni (obejmujący powiaty Ełk i Olecko) cechuje się średnią jakością użytków rolnych, dużymi zasobami gruntów AWRSP oraz warunkami

dla rozwoju chowu trzody chlewnej i bydła mięsnego.

Rejon południowy (wyznaczony granicami powiatów Nidzica, Szczytno i Pisz) posiada najmniej korzystne warunki przyrodniczo-rolnicze. Dominuje tu, na lepszych stanowiskach, uprawa żyta i ziemniaków, a w produkcji zwierzęcej chów bydła mlecznego.

Obszar obecnego województwa warmińsko-mazurskiego należy do tych te-renów kraju, które charakteryzowały się dużym udziałem gruntów znajdujących się we władaniu byłych Państwowych Gospodarstw Rolnych. Na mocy podjętej w 1991 r. ustawy o przekształceniach własnościowych byłych PGR-ów powo-łana została Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa, będąca instytucją powierniczą Skarbu Państwa. Do zasobu Agencji włączony został popegeerow-ski majątek trwały. Na koniec marca 1999 roku w zasobach Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa na terenie województwa warmińsko-mazurskiego pozo-stawało 648,7 tys. ha, z czego 493,9 tys. ha znajdowało się w dzierżawie, 44,8 tys. ha w administrowaniu, zarządzaniu i wieczystym użytkowaniu, a 1 10,0 tys. ha oczekiwało na zagospodarowanie. Trudno również traktować dzierżawę wymienionych ponad 490 tys. ha gruntów jako trwałą formę ich zagospodarowania. Stąd też w dalszym ciągu istnieje w województwie problem zagospodarowania byłych PGR-ów, które zostały zlikwidowane przez organ założycielski z przyczyn ekonomicznych ( I n f o r m a c j a o działalności... 2000).

Poziom dochodów uzyskiwanych w gospodarstwach domowych ludności zamieszkałej na wsi jest w województwie zróżnicowany i wynika przede wszystkim z głównego źródła tych dochodów. W grupie gospodarstw domo-wych z użytkowaniem indywidualnego gospodarstwa rolnego, dla których wyłącznym bądź głównym źródłem utrzymania była praca we własnym gospo-darstwie (60,4% ogółu gospodarstw w województwie), prawie jedna trzecia użytkowników ocenia swoje gospodarstwa jako rozwojowe, 36,1% jako nie-rozwojowe, natomiast w 31,3% gospodarstwach ich użytkownicy nie wyrazili jednoznacznej opinii w tej sprawie. Sytuacja dochodowa gospodarstw rolnych w ostatnich latach uległa wyraźnemu pogorszeniu - zmniejszyła się opłacalność sprzedaży własnych produktów na rynku i wystąpiły trudności w ich zbyciu. Spadły ceny skupu produktów rolnych, a wzrosły ceny energii i środków produkcji. Wyrazem tego jest odnotowany w badaniach krajowych spadek udziału dochodów z działalności rolniczej w ogólnych dochodach dyspozycyj-nych rodzin chłopskich z 62,8% do 44,5%.

Efekty produkcyjne rolnictwa na omawianym obszarze nie są zadowalające, co wynika zarówno z mniej korzystnych (niż przeciętnie w kraju) warunków agroekologicznych, niedostatecznej infrastruktury ekonomicznej, jak również trwających przekształceń własnościowych gruntów znajdujących się w zasobie Skarbu Państwa. I tak udział czterech zbóż, żywca zwierzęcego i mleka wynosił

Cel i zadania rolnictwa regionu »' strategii rozwoju.. 157

w regionie w stosunku do ogólnej produkcji w kraju - odpowiednio 6,4%, 5,8% oraz 5,7%.

R O L N I C T W O W STRATEGII ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH