Obwód Kaliningradzki Ukształtowanie terenu

Przeważającą część obwodu zajmuje Nizina Staropruska. Są to płaskie tereny, bez większych wzniesień, częściowo pokryte osadami aluwialny-mi i czarnoziemaaluwialny-mi. Na północy występują obszary zabagnione. Wzdłuż granicy z Polską spotyka się wzgórza morenowe, na południowym wschodzie osiągające 230 m n.p.m. Niewysokie wzniesienia na Półwy-spie Sambijskim schodzą do Bałtyku stromym klifem, tworząc między Jantarnym a Swietłogorskiem przylądek Taran.

Rzeźba południowej części obwodu jest pagórkowata. Na południo-wym zachodzie znajduje się Wyżyna Warmińska, a na południopołudnio-wym wschodzie Wyżyna Wisztyniecka. Obie wyżyny rozdzielone są doliną rzeki Ławy (Łyny). Najwyższy punkt na Wyżynie Warmińskiej osiąga wysokość 191 m n.p.m., natomiast na Wyżynie Wisztynieckiej znajduje się najwyższe wzniesienie Obwodu Kaliningradzkiego — Bezimiennaja (231 m n.p.m.).

Na północ od Wyżyny Warmińskiej i Wyżyny Wisztynieckiej rozciąga się Nizina Pregoły z doliną rzeki Pregoły.

Północno-wschodnią część obwodu zajmuje Równina Szeszupy, gdzie występuje kilka pojedynczych wzniesień, z których swój początek bio-rą liczne rzeki tego obszaru. Równina Szeszupy oddzielona jest od Wy-żyny Wisztynieckiej doliną rzeki Pisy. Od zachodu równina ta graniczy z obszarem Wzniesień Wystrudzko-Sambijskich — wzgórz morenowych, które ciągną się od okolic miasta Nieman, wzdłuż doliny Pregoły, aż do Półwyspu Sambijskiego.

Kolejnym regionem fi zyczno-geografi czmym Obwodu Kaliningradz-kiego, ciągnącym się na wschód od linii Kaliningrad–Zielenogradsk, jest Nizina Polesska, z charakterystycznymi dla tego obszaru polderami. Nie-które obszary tej niziny położone są poniżej poziomu morza (do -1,2 m p.p.m.). Dla rolniczego wykorzystania tych żyznych ziem niezbędna jest

melioracja. Na obszarze Niziny Dolnoniemeńskiej — w północnej części obwodu, poldery (do -1,4 m p.p.m.) zajmują większą powierzchnię. Wy-stępuje tu bardzo duże zabagnienie terenu.

Charakterystyczne dla obszaru Obwodu Kaliningradzkiego są formy akumulacji morskiej: Mierzeja Kurońska i Mierzeja Wiślana. Mierzeja Kurońska ma długość 98 km, z czego odcinek 48-kilometrowy należy do Obwodu Kaliningradzkiego, a pozostała część do Litwy. Szerokość mierzei waha się od 400 metrów na północ od miejscowości Liesnoje do 4 km w pobliżu miejscowości Rybaczyj. Na obszarze tym licznie wystę-pują wydmy, których średnie wysokości sięgają 30-40 metrów, natomiast wierzchołek najwyższej wydmy — Płanieristow osiąga wysokość 68 me-trów.

Mierzeja Wiślana ma 65 km długości, z czego 35 km należy do Obwo-du Kaliningradzkiego, a pozostała część do Polski — 30 km. Szerokość waha się od 300 metrów w jej środkowej i południowej części do 8–9 km w okolicach Bałtyjska. Wydmy tej mierzei są niższe od wydm Mierzei Kurońskiej i sięgają około 40 metrów.

Ukształtowanie powierzchni na przeważającej części obwodu sprzyja rozwojowi sieci komunikacyjnej.

Klimat

Przejściowość klimatu Obwodu Kaliningradzkiego na styku wpływów morskiego powietrza — oceanicznego i wschodniego kontynentalnego charakteryzuje się wczesnym rozpoczęciem zimy na obszarach wschod-nich obwodu, która jest tu mroźna, śnieżna i długa. Jedynie w okolicach Kaliningradu i wybrzeży zima jest łagodniejsza. Średnia temperatura naj-chłodniejszego miesiąca — stycznia — wynosi od 2 do 4°C. Lata w Obwo-dzie Kaliningradzkim są krótkie łagodne, zwykle nie przekraczają 80 dni.

Temperatury nie są zbyt wysokie, średnia temperatura najcieplejszego miesiąca — lipca — osiąga od 17 do 18°C. Średnia roczna suma opadów atmosferycznych naniesionych przez wilgotne masy powietrza znad At-lantyku waha się od 650 mm do 940 mm. Przez 185 dni w roku na obsza-rze obwodu pada deszcz, pobsza-rzez 55 — śnieg, a 125 dni pozostaje bez opa-dów. Pokrywa śnieżna zalega przez okres od 60 do 80 dni, a jej grubość nie przekracza 18–20 cm.

Warunki klimatyczne Obwodu Kaliningradzkiego sprzyjają rozwojo-wi gospodarki. Długotrwały i rozwojo-wilgotny okres wegetacyjny wpływa po-myślnie na rozwój rolnictwa. Łagodny klimat pobrzeża obwodu sprzyja rozwojowi funkcji uzdrowiskowych, wypoczynkowych i turystycznych.

Jednak do prawidłowego funkcjonowania gospodarki niezbędne jest uwzględnianie specyfi ki miejscowego klimatu, dużych wahań opadów pomiędzy poszczególnymi latami oraz porami roku.

Wody powierzchniowe

Wszystkie rzeki Obwodu Kaliningradzkiego należą do zlewiska Morza Bałtyckiego. Kończą one swój bieg najczęściej w Zalewie Kurońskim i Za-lewie Wiślanym, tylko niewielkie rzeki z Półwyspu Sambijskiego płyną bezpośrednio do Morza Bałtyckiego.

Sieć rzeczna obwodu jest dobrze rozwinięta, na l km² powierzch-ni przypada średpowierzch-nio l km rzeki. Większość rzek obwodu to rzeki małe o długości do 100 km. Kilka rzek: Niemen z dopływem Szeszupa, Pregoła z dopływami Łyna, Węgorapa i Wystrucza, mają długość ponad 100 km.

Zlewnia Pregoły obejmuje obszarem prawie cały obwód (13600 km²).

Rzeki Obwodu Kaliningradzkiego są częściowo wykorzystywane przez transport śródlądowy, a ich wody przez przemysł.

W Obwodzie Kaliningradzkim licznie występują jeziora. Większość z nich to małe zbiorniki wodne. Na obszarze obwodu występuje 38 jezior o powierzchni ponad 10 ha, a liczba mniejszych jezior „oczek” jest sza-cowana na około 4 tysiące. Jedyny duży akwen to Jezioro Wisztynieckie o powierzchni 17,6 km².

Wody podziemne

Obwód Kaliningradzki wchodzi w skład nadbałtyckiego basenu artezyj-skiego. Na trzydziestu poziomach wodonośnych występują wody słod-kie, słonawe i solanki. Zasoby wód słodkich w całym obwodzie ocenia się na 1900 tys. m³ na dobę. Potwierdzone zasoby na zaopatrzenie w wodę miast stanowią około 550 tys. m³ na dobę, a dotychczasowe ich wykorzy-stanie wynosi 280 tys. m³ na dobę.

Wody mineralne wykorzystywane są jako pitne i lecznicze w kurortach Swietłogorska i Zielenogradska. Są również butelkowane. Solanki bogate w brom i jod wykorzystywane są do kąpieli leczniczych w Swietłogor-sku. Planuje się także gospodarcze wykorzystanie występujących tu wód termalnych, których temperatura wynosi od 60 do 90⁰C.

Gleby

W Obwodzie Kaliningradzkim przeważają gleby bielicowe. Są one sil-nie, średnio lub słabo zbielicowane. W obniżeniach terenu zalegają gleby torfowo-próchnicze wyróżniające się wysoką urodzajnością. Wzdłuż za-lewów, a także w dolinach rzecznych przeważają mady i gleby aluwial-no-bagienne. Szczególną różnorodność wśród gleb bagiennych wykazują gleby torfowo-próchnicze. Są to gleby niezwykle urodzajne, wymagają jednak odpowiednich prac melioracyjnych.

Lasy

Lasy nie tworzą tu zwartej całości, występują w oddzielnych komplek-sach i na poszczególnych działkach. Lesistość obwodu jest zróżnicowana i wynosi w poszczególnych rejonach od 7 do 37%. Średnio dla całego

ob-wodu osiąga zaledwie 22%. Lasy sosnowe i świerkowe zajmują po 19%

powierzchni leśnej. Najwięcej, bo 24% zajmuje brzoza, pozostałe to dąb i olcha po 14% oraz osika 2%.

Kopaliny

Najbardziej znaną i najcenniejszą kopaliną Obwodu Kaliningradzkiego jest bursztyn. Tu znajduje się 90% całkowitych światowych zasobów tego surowca. Rocznie wydobywano 700 ton tego surowca. W ostatnim czasie uzyskuje się około 350 ton. Wielkość złóż szacuje się na około 300 tys. ton.

W latach sześćdziesiątych XX wieku odkryto tu kilkanaście złóż ropy naftowej. Zasoby lądowe szacuje się na 50 mln ton. Ropie naftowej towa-rzyszy gaz ziemny. Eksploatacja ropy naftowej zapoczątkowana została w roku 1975. Największe wydobycie — 1,5 mln ton miało miejsce w roku 1983. Potem następował systematyczny spadek wydobycia. W 2000 r.

wyniósł tylko 350 tys. ton. W 1983 r. na szelfi e bałtyckim, na wysoko-ści Mierzei Kurońskiej odkryto nowe podmorskie złoża ropy nazwane

„Krawcowskoje” (D6). Eksploatację ropy z tego złoża koncern Łukoil roz-począł w czerwcu 2004 r. Całkowite zasoby dotychczas odkryte i zbadane wynoszą tu 21,5 mln ton. Wydobycie ropy naftowej w obwodzie przekro-czyło w 2005 roku 1,1 mln ton.

Inne bogactwa naturalne występujące na obszarze obwodu to węgiel brunatny (2 mld ton) i torf. W 1968 r. odkryto pokaźne złoża soli kamien-nej szacowane 1,6 mld ton. Odkryto także sole potasowo-magnezowe, anhydryt, fosforyty oraz szeroko eksploatowane żwiry, piaski i gliny.

10.1.2. Województwo warmińsko-mazurskie