Ocenę realizacji dotychczasowego Programu Ochrony Środowiska przeprowadzono na podstawie informacji zawartych w „Raporcie z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Miasta Zawiercia na lata 2008-2011” wykonanym w październiku 2010 r. oraz danych pozyskanych z Urzędu Miejskiego w Zawierciu. Realizacja zadań załoŜonych w POŚ w latach 2008-2010 przedstawia się następująco:
• WdroŜenie Programu Ograniczenia Niskiej Emisji dla Gminy Zawiercie - jednostka realizująca: Urząd Miejski w Zawierciu, Referat Ochrony Środowiska.
„Program Ograniczenia Niskiej Emisji dla Gminy Zawiercie” opracowany przez
„AGROTUR” Spółka Akcyjna został przyjęty uchwałą Nr XXIII/269/08 Rady Miejskiej w Zawierciu w dniu 30 kwietnia 2008 r. a następnie zaktualizowany przez Bieruńską Fundację Inicjatyw Gospodarczych w roku 2011 i przyjęty uchwałą Nr IX/72/11 Rady Miejskiej w Zawierciu w dniu 27 kwietnia 2011 r. Program obejmuje ograniczenie niskiej emisji poprzez realizację wymiany źródeł ciepła oraz zabudowę alternatywnych źródeł ciepła w obiektach indywidualnych. Opracowane Programy były podstawą do ubiegania się o poŜyczkę z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach. W 2010 roku wdroŜono realizację zadania pn. „Modernizacja źródeł ciepła w budownictwie indywidualnym realizowana w ramach Programu Ograniczenia Niskiej Emisji dla Gminy Zawiercie – I etap pilotaŜowy Programu”. W roku 2011 kontynuowano Program, jako zadanie pn. „Modernizacja źródeł ciepła w budownictwie indywidualnym w ramach „Programu Ograniczenia Niskiej Emisji dla Gminy Zawiercie” - 2011 rok”.
Ponadto od 2007 roku Gmina udzielała osobom fizycznym, początkowo dofinansowań z Gminnego Funduszu Ochrony Środowiska, a następnie po zmianie ustawy Prawo ochrony środowiska i likwidacji GFOŚiGW - dotacji z budŜetu Gminy, na realizację zadań związanych z zakupem niskoemisyjnych źródeł ciepła bądź podłączeniem do miejskiej sieci cieplnej w zamian za likwidowane „nieekologiczne” źródło ciepła oraz na zabudowę alternatywnych źródeł energii.
• Budowa ul. Wypaliska - jednostka realizująca: Wydział Infrastruktury Miejskiej, Urząd Miejski w Zawierciu. Wykonano projekt w 2008 r., nie doszło do jego realizacji.
• Budowa ul. Solidnej - jednostka realizująca: Wydział Infrastruktury Miejskiej, Urząd Miejski w Zawierciu. Wykonano dokumentację w 2008 r., nie doszło do realizacji.
• Budowa ul. Dawnej - jednostka realizująca: Wydział Infrastruktury Miejskiej, Urząd Miejski w Zawierciu. Wykonano w latach 2008-2009.
• Opracowanie dokumentacji technicznej w zakresie rozwoju drogownictwa - jednostka realizująca: Wydział Infrastruktury Miejskiej, Urząd Miejski w Zawierciu. Wykonano w latach 2008-2009.
• Budowa ul. Wspólnej - jednostka realizująca: Wydział Infrastruktury Miejskiej, Urząd Miejski w Zawierciu. Wykonany został drugi odcinek, wykonano projekt na trzeci odcinek, jednak nie doszło do jego realizacji.
• Budowa ul. A. Jagiellonki - jednostka realizująca: Wydział Infrastruktury Miejskiej, Urząd Miejski w Zawierciu. Wykonano nawierzchnię w latach 2008-2009.
• Budowa ul. ZboŜowej - jednostka realizująca: Wydział Infrastruktury Miejskiej, Urząd Miejski w Zawierciu. W 2008 r. wykonano projekt i mapy.
• Budowa ul. Długiej - jednostka realizująca: Wydział Infrastruktury Miejskiej, Urząd Miejski w Zawierciu. Wykonana została nawierzchnia.
• Budowa ul. śniwnej - jednostka realizująca: Wydział Infrastruktury Miejskiej, Urząd Miejski w Zawierciu. W 2008 r. wykonano projekt.
• Budowa ul. Karowej - jednostka realizująca: Wydział Infrastruktury Miejskiej, Urząd Miejski w Zawierciu. Wykonana została nawierzchnia.
• Budowa ul. Miodowej - jednostka realizująca: Wydział Infrastruktury Miejskiej, Urząd Miejski w Zawierciu. Wykonano nawierzchnię pierwszego odcinka w 2008 r.
• Przebudowa ul. Ostańcowej - jednostka realizująca: Wydział Infrastruktury Miejskiej, Urząd Miejski w Zawierciu. W 2008 r. wykonano projekt.
• Budowa ul. Chemicznej - Jednostka realizująca: Wydział Infrastruktury Miejskiej, Urząd Miejski w Zawierciu. Projekt przewidziano na 2011 r.
• Budowa ul. Rumiankowej - jednostka realizująca: Wydział Infrastruktury Miejskiej, Urząd Miejski w Zawierciu. Zadanie jest w trakcie realizacji: w 2009 r. wykonany został projekt, realizacja przewidziana jest na 2011 r.
• Budowa ul. Jodłowej - jednostka realizująca: Wydział Infrastruktury Miejskiej, Urząd Miejski w Zawierciu. Zadanie jest w trakcie realizacji: w 2009 r. wykonany został projekt, realizacja przewidziana jest w 2011 r.
• Budowa ul. Niecałej - jednostka realizująca: Wydział Infrastruktury Miejskiej, Urząd Miejski w Zawierciu. Wykonano projekt.
• Budowa ul. Zuchowej - jednostka realizująca: Wydział Infrastruktury Miejskiej, Urząd Miejski w Zawierciu. Projekt został wykonany w 2009 r.
• Budowa ul. Darniowej - jednostka realizująca: Wydział Infrastruktury Miejskiej, Urząd Miejski w Zawierciu. Nie wykonano, zadanie przewidziane do realizacji w 2011 r.
• Budowa ul. Lisiej - jednostka realizująca: Wydział Infrastruktury Miejskiej, Urząd Miejski w Zawierciu. Zaplanowano na 2011 r.
• Budowa ul. PróŜnej - jednostka realizująca: Wydział Infrastruktury Miejskiej, Urząd Miejski w Zawierciu. Wykonano w 2009 r.
• Budowa ul. Lotniczej - jednostka realizująca: Wydział Infrastruktury Miejskiej, Urząd Miejski w Zawierciu. Planowane do wykonania na 2011 r.
• Budowa ul. Poznańskiej - jednostka realizująca: Wydział Infrastruktury Miejskiej, Urząd Miejski w Zawierciu. Planowane do wykonania na lata 2011-2012.
• Budowa ul. Świerkowej - jednostka realizująca: Wydział Infrastruktury Miejskiej, Urząd Miejski w Zawierciu. Planowane do wykonania na lata 2011-2012.
• Budowa ul. Obłok - jednostka realizująca: Wydział Infrastruktury Miejskiej, Urząd Miejski w Zawierciu. Planowane do wykonania na lata 2011-2012.
• Budowa ul. Traugutta - jednostka realizująca: Wydział Infrastruktury Miejskiej, Urząd Miejski w Zawierciu. Planowane do wykonania na lata 2011-2012.
• Budowa ul. Kmicica - jednostka realizująca: Wydział Infrastruktury Miejskiej, Urząd Miejski w Zawierciu. Planowane do wykonania na lata 2011-2012.
• Budowa ul. Wapiennej - jednostka realizująca: Wydział Infrastruktury Miejskiej, Urząd Miejski w Zawierciu. Planowane do wykonania na lata 2011-2012.
• Budowa ul. Ślepej - jednostka realizująca: Wydział Infrastruktury Miejskiej, Urząd Miejski w Zawierciu. Planowane do wykonania na lata 2011-2012.
• Poprawa funkcjonalności i bezpieczeństwa ruchu drogowego oraz zwiększenie atrakcyjności inwestycyjnej na terenie SAG w Zawierciu - jednostka realizująca: Wydział Infrastruktury Miejskiej, Urząd Miejski w Zawierciu. Realizacja projektu ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata 2007-2013, a takŜe ze środków własnych. W 2008 r.
i w 2009 r. została przygotowana dokumentacja do złoŜenia wniosku na realizację całości zadania, obejmująca obszar od ulicy Mrzygłodzkiej do ul. Obrońców Poczty Gdańskiej.
Projekt ten nie otrzymał dofinansowania, dlatego w 2009 r. wniosek został złoŜony ponownie na obszar od ul. Mrzygłodzkiej do ul. Podmiejskiej.
• Poprawa funkcjonalności i bezpieczeństwa ruchu drogowego na terenie miasta Zawiercia poprzez budowę łącznika pomiędzy skrzyŜowaniem ulic Sikorskiego - 3-go Maja,
a skrzyŜowaniem ulic Towarowa - Brata Alberta - jednostka realizująca: Wydział Infrastruktury Miejskiej, Urząd Miejski w Zawierciu. Inwestycja nie będzie realizowana.
• Termomodernizacja budynku Przedszkola nr 2 - jednostka realizująca: Miejski Zespół Obsługi Ekonomiczno-Administracyjny Szkół. Zadnie zrealizowane w 2008 r. Środki zostały zapewnione z budŜetu, a takŜe pozyskane w 70% z WFOŚiGW w Katowicach w formie poŜyczki i częściowej dotacji. Realizacja zadania przyczyniła się do zmniejszenia zuŜycia energii cielnej. Została wymieniona stolarka okienna. Dodatkowo w 2009 r. załoŜone zostały kolektory słoneczne na budynku Nr 1 przy ul. 11 Listopada 22 w Zawierciu.
• Termomodernizacja budynku Przedszkola nr 8 - jednostka realizująca: Miejski Zespół Obsługi Ekonomiczno-Administracyjny Szkół. Zadanie zostało zrealizowane w 2008 r.
• Termomodernizacja budynku mieszkalnego przy ul. Szamańskiego 9 - jednostka realizująca:
Zakład Gospodarki Mieszkaniowej w Zawierciu. Zadanie zostało zrealizowane, dodatkowo zostało wymienione pokrycie dachowe oraz wykonana kolorystyka elewacji zewnętrznych.
• Ograniczenie strat energetycznych poprzez termomodernizację dachu hali duŜej przy ul. Moniuszki 10 wraz ze zmianą pokrycia - jednostka realizująca: Ośrodek Sportu i Rekreacji. Zadanie zrealizowane w 2008 r.
• Rozwój infrastruktury komunikacji publicznej w Zawierciu poprzez zakup i wdroŜenie do eksploatacji autobusów z silnikiem EURO-5 - jednostka realizująca: Urząd Miejski w Zawierciu, ZKM. W 2009 r. wykonane zostało studium oraz badania, został takŜe złoŜony Projekt. W latach 2012-2013 planowany jest zakup 7 szt. autobusów spełniających standardy UE,
• Budowa obwodnicy drogowej miasta Zawiercie - jednostka realizująca: Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, Oddział w Katowicach. Budowa drogi krajowej nr 78 Siewierz-Szczekociny z obwodnicami miejscowości: Poręba i Zawiercie, Kroczyce i Pradła oraz Szczekociny. W marcu 2008 r. GDDKiA podpisała umowę z biurem projektowym Tebodin SAP Projekt na „Opracowanie koncepcji programowej i materiałów do wniosku o wydanie decyzji o ustaleniu lokalizacji drogi krajowej nr 78 Siewierz-Szczekociny z obwodnicami miejscowości: Poręba i Zawiercie, Kroczyce i Pradła oraz Szczekociny”. Zgodnie z harmonogramem Wykonawca wykonał w latach 2008-2009: studium Techniczno-Ekonomiczno-Środowiskowe etap I i etap II, materiały do decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. Zadanie planowane do realizacji od 2013 r.
• Modernizacja kotła WR-25 nr 1 w C.C. w Zawierciu - jednostka realizująca:
Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej w Dąbrowie Górniczej S.A. Zadanie zostało wykonane w 2009 r.
• Modernizacja kotła WR-25 nr 2 w C.C. w Zawierciu - jednostka realizująca:
Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej w Dąbrowie Górniczej S.A. Planowane do wykonania w 2012-2013 r.
• Uciepłowienie budynków przy ul. 3-go Maja w Zawierciu - jednostka realizująca:
Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej w Dąbrowie Górniczej S.A. Zadanie zrealizowane w 2009 r.
• Wykonanie termoizolacji głównego budynku produkcyjnego produkcyjnego strefie okiennej i podokiennej - jednostka realizująca: Przędzalnia „Zawiercie” S. A. Zadanie nie zostało wykonane z uwagi na stan, w jakim znajduje się zakład tj. w upadłości.
• Wycofanie z eksploatacji nieekologicznych pojazdów - jednostka realizująca:
Przedsiębiorstwo Usług Transportowych „TRANS-ZAK” Sp. z o.o. Zawiercie. Zadanie zostało zrealizowane, na bieŜąco według potrzeb wycofywane są z eksploatacji pojazdy nieekologiczne.
• Dofinansowanie do budowy podłączeń budynków mieszkalnych do kanalizacji sanitarnej - Jednostka Realizująca Projekt (JRP): Urząd Miejski w Zawierciu. W 2008 r. przyznanych zostało 57 dofinansowań dla mieszkańców, a w 2009 r. zostało przyznanych 187 dofinansowań dla mieszkańców.
• Realizacja projektu pn. „Gospodarka ściekowa Zawiercia” tj. budowa sieci kanalizacji sanitarnej w dzielnicach: Borowe Pole, Kromołów, Stawki-Ręby, Warty, Dąbrowica,
Łośnice-Zuzanka, Marciszów, Nowe Zawiercie, Bzów, Blanowice, rejony ulic Mostowej i Prusa oraz modernizacja oczyszczalni ścieków w Zawierciu - Jednostka Realizująca Projekt (JRP), Urząd Miejski w Zawierciu. W 2009 r. została zakończona realizacja zakresu rzeczowego projektu „Gospodarka ściekowa Zawiercia”. W latach 2008-2009 w ramach projektu wybudowano łącznie 84 km sieci kanalizacyjnej tłocznej i grawitacyjnej z odcinkami odejść do granicy posesji, 24 pompownie ścieków oraz przeprowadzono rozbudowę i modernizację Oczyszczalni Ścieków w Zawierciu.
• Budowa kanalizacji sanitarnej w osiedlu Miodowa - jednostka realizująca: Urząd Miejski w Zawierciu. Zadanie zostało zrealizowane w 2008 r.
• Budowa kanalizacji sanitarnej w dzielnicy Kromołów - bloki mieszkalne przy ul. Kredytowej, DoŜynkowej, Uśmiechu - jednostka realizująca: Urząd Miejski w Zawierciu. Zadanie zostało zrealizowane w 2008 r.
• Budowa kanalizacji sanitarnej i modernizacja kanalizacji wewnętrznej - budynek ul. Niedziałkowskiego 2 - jednostka realizująca: ZGM. Zadanie zostało zrealizowane w 2008 r.
• MontaŜ wodmierzy 200 szt. - jednostka realizująca: Rejonowe Przedsiębiorstwo Wodociagów i Kanalizacji w Zawierciu. Zadanie zostało wykonane w ilości 190 szt.
• Przyłącza wodno-kanalizacyjne - jednostka realizująca: Rejonowe Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji. Budowa przyłączy kanalizacyjnych (40 szt.) w 2008 r. nie zostało zrealizowane W 2008 r. wykonano dokumentację projektowo-kosztorysową odcinków kanalizacji sanitarnej od kolektorów głównych do granic posesji w ulicach: Blanowska, Jaśminowa, Rokicka, Targowa, Polna, Sokola, Amatorska. Przyłącza zostały zrealizowane w 2009 r. z wyjątkiem ulicy Jaśminowej.
• Budowa sieci wodociągowej o długości 7 545 m (ul. Kosowska-Centrum, Chlebowa, Olendry, Oświatowa, śabia-Towarowa, Podgórska, śabia, Karowa, Spółdzielcza, Zwarta, Piwniczna, Wyspiańskiego, SkarŜycka, Siewierska, Firlejów, śniwna, Łośnicka, Kromołowska, ZboŜowa, Ogrodowa, Podgorzelska, Sienna, Podmiejska) - jednostka realizująca: Rejonowe Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji. Zadanie zostało wykonane w ilości 7 667 mb.
• Ustalenie zasobów eksploatacyjnych dla ujęcia Kosowska Niwa - jednostka realizująca:
Rejonowe Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. Zadanie zostało wykonane.
• Modernizacja studni głębinowych - jednostka realizująca: Rejonowe Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji. Zadanie realizowane na bieŜąco.
• Monitoring sieci wodociągowej - jednostka realizująca: Rejonowe Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji. Zadanie realizowane na bieŜąco.
• Modernizacja zgarniacza na oczyszczalni ścieków - jednostka realizująca, Rejonowe Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji. Zadanie zostało zrealizowane.
• Modernizacja systemu sterowania dmuchawami - jednostka realizująca, Rejonowe Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji. Zadanie zostało zrealizowane.
• Budowa i modernizacja urządzeń oczyszczających lub podczyszczających ścieki przemysłowe - jednostka realizująca: przedsiębiorcy.
• Zamontowanie separatora tłuszczów oraz urządzeń redukujących stęŜenia zanieczyszczeń w ściekach - jednostka realizująca: VIRTU S. J. Zadanie zrealizowane w 2010 r.
• Przebudowa CPN - jednostka realizująca: Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej w Zawierciu S. A. Zadanie nie zostało zrealizowane z uwagi na upadłość przedsiębiorstwa.
• Budowa zbiorników nr 1, nr 2, nr 3 w zlewni nr II - ul. śelazna - jednostka realizująca:
Wydział Infrastruktury Miejskiej, Urząd Miejski w Zawierciu. Zadanie wykonane.
• Budowa zbiorników 1 i 2 w zlewni nr I - Doły śerkowskie - jednostka realizująca: Wydział Infrastruktury Miejskiej, Urząd Miejski w Zawierciu. Został wykonany projekt budowlany.
Przewiduje się do realizacji na latach 2010-2011.
• Opracowanie inwentaryzacji przyrodniczej gminy - jednostka realizująca: Urząd Miejski w Zawierciu. Zadanie nie zostało wykonane w 2009 r.
• Ustanowienie uŜytkami ekologicznymi źródeł Czarnej Przemszy, źródłowego odcinka Warty - jednostka realizująca: Urząd Miejski w Zawierciu.
• Utrzymanie i pielęgnacja terenow zieleni miejskiej - jednostka realizująca: Referat Ochrony Środowiska, Urząd Miejski w Zawierciu. Tereny objęte stałą pielęgnacją, zadanie realizowane ciągle.
• Koszenie na pozostałych terenach gminnych - jednostka realizująca: Urząd Miejski w Zawierciu. Zadanie realizowane stale.
• Sieć tras rowerowych dla centralnej części Jury Krakowsko-Częstochowskiej w gminie Zawiercie - jednostka realizująca: Urząd Miejski w Zawierciu. Dokumentacja techniczna oraz studium wykonalności została przygotowana w latach 2008-2009. We wrześniu 2010 r.
projekt został wybrany do realizacji przez Urząd Marszałkowski. Realizacja zadania została zakończona w dniu 30 październik 2011 r.
• Modernizacja tras rowerowych na obszarze miasta - jednostka realizująca: Urząd Miejski w Zawierciu. Zadanie nie zostało zaplanowane do realizacji w budŜecie Urzędu Miasta.
• Wielofunkcyjne wykorzystanie zdegradowanych obszarów w celu zagospodarowania przestrzeni miejskiej wokół dworca PKP - jednostka realizująca: Urząd Miejski w Zawierciu.
Zadanie zaplanowane zgodnie z Programem do realizacji na lata 2009-2012.
• Opracowanie uproszczonych planów urządzania lasów gminnych - jednostka realizująca:
Starostwo Powiatowe w Zawierciu. Aktualizację planów przeprowadzono w latach 2008-2010. Plany te zostały wyłoŜone w Urzędzie Miejskim – Referat Ochrony Środowiska do wglądu przez właścicieli działek leśnych.
• Zalesienie terenów o niskich klasach bonitacyjnych i gruntów porolnych - jednostka realizująca: Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Zadanie realizowane według potrzeb i moŜliwości finansowych agencji.
• Podnoszenie świadomości i wiedzy ekologicznej społeczeństwa w zakresie leśnictwa w tym właścicieli lasów w zakresie wzbogacania i racjonalnego uzytkowania zasobów leśnych - jednostka realizująca: Nadleśnictwa, Gmina, właściciele gruntów.
• Modernizacja dróg gminnych - jednostka realizująca: Wydział Infrastruktury Miejskiej, Urząd Miejski w Zawierciu. Zadanie ujęte jako budowa, przebudowa lub remont dróg gminnych, realizowane według potrzeb i moŜliwości finansowych.
• Nasadzenia i odnowa zieleni ochronnej przy drogach gminnych - jednostka realizująca:
Wydział Infrastruktury Miejskiej, Urząd Miejski w Zawierciu. Zadanie to jest prowadzone wraz z przebudową chodników i dróg.
• Identyfikacja oraz przygotowanie rejestru terenów wokół dróg i linii kolejowych z przekroczeniami dopuszczalnego poziomu hałasu, terenów zagroŜonych hałasem oraz obszarów ograniczonego uŜytkowania - jednostka realizująca: Wojewoda/WIOŚ.
• BieŜące informowanie społeczeństwa o stanie klimatu akustycznego - Jednostka realizująca:
Władze województwa, powiatu, gminy.
• Podejmowanie działań ograniczających hałas ze źródeł przemysłowych - jednostka realizująca: Przedsiębiorcy, WIOŚ, Zarząd Powiatu, Gmina.
• Wyciszenie chłodni wentylatorowych pieców indukcyjnych - jednostka realizująca: Odlewnia śeliwa S.A. Zadanie w trakcie realizacji. Przewidywany termin zakończenia 31 grudnia 2011 r.
• Prowadzenie działań podnoszących świadomość ekologiczną np. konkursy, seminaria, publikacje o tematyce środowiskowej - W latach 2008-2010 prowadzone były następujące działania: zbieranie zuŜytych baterii suchych - konkurs adresowany był do dzieci i młodzieŜy szkolnej w placówkach oświatowych, konkurs wiedzy poŜarniczej i ekologicznej - adresowany do młodzieŜy szkolnej w placówkach oświatowych, akcje „Sprzątanie świata” -akcja kierowana była do dzieci i młodzieŜy szkolnej w placówkach oświatowych oraz do przedsiębiorców, „Dzień bez samochodu” w akcji uczestniczyły przedszkola, szkoły podstawowe, średnie i gimnazja, przedsiębiorcy, Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze, zbiórka makulatury - konkurs kierowany był do przedszkoli, szkół podstawowych i gimnazjalnych oraz IV Wielka Akcja Sprzątania Jury w okolicach SkarŜyc
połączona z obchodami Dnia Ziemi skierowana do uczniów szkół średnich i gimnazjalnych, nauczycieli, przedsiębiorców oraz mieszkańców SkarŜyc z czynnym udziałem Urzędu Miejskiego w Zawierciu, Zespołu Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego, Nadleśnictwa Siewierz, Powiatowego Zespołu Doradztwa Rolniczego w Zawierciu oraz sołtysa SkarŜyc.
W latach 2008-2010 zrealizowano część zadań załoŜonych do realizacji w harmonogramie analizowanego Programu. Część zadań podjęto, a część pozostaje nadal do realizacji. Główną przyczyną braku realizacji niektórych zadań jest brak środków finansowych i długi okres oczekiwania na ich pozyskanie.