4. OCENA PRZYJĘTYCH MEC HANIZMÓW W DRAŻANIA W OSI
4.3 Ocena realizacji założeń dotyczących wsparcia procesu rewitalizacji
Tryb
pozakonkursowy
+ mniejszy nacisk na rywalizację, a większy na współpracę - utrudnienie identyfikacji ciekawych projektów na późniejszym etapie realizacji programu
Wycofywanie się beneficjentów z realizacji projektów wpisanych w wykaz73
OSI + dodatkowe wsparcie dla obszarów w najbardziej niekorzystnej sytuacji społeczno-gospodarczej
Na obecnym etapie nie stwierdzono74
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań terenowych
4.3 OCENA REALIZACJI ZAŁOŻEŃ DOTYCZĄCYCH WSPARCIA PROCESU REWITALIZACJI
Dla województwa śląskiego rewitalizacja stanowi ważny obszar rozwoju. Wiąże się to z faktem, że gminy znajdujące się na terenie województwa szczególnie doświadczyły przemian społeczno-gospodarczych, które doprowadziły do degradacji infrastruktury oraz przyczyniły się do występowania problemów społeczno-gospodarczych i środowiskowych. Powyższe znajduje potwierdzenie w zapisach Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego „Śląskie 2020+”, które wskazują tereny wymagające rewitalizacji jako jeden z obszarów strategicznej interwencji w ujęciu regionalnym.
73 Procentowo udział umów rozwiązanych w liczbie umów podpisanych ogółem nie jest zdecydowanie większy niż w trybie konkursowym (odpowiednio to 10 i 8%), fakt ten wydaje się jednak stać nieco w sprzeczności z założeniem strategiczności, kompleksowości podejścia w takich projektach oraz założenia, że racji ich wcześniejszego uzgodnienia powinny być one lepiej przygotowane.
74 Proponujemy, by w trakcie opiniowania wstępnej wersji raportu końcowego zespół badawczy przeprowadził uzupełniający wywiad telefoniczny z przedstawicielem miasta Bytomia (OSI), który jest zaangażowany w realizację projektów z RPO WSL
II.3 Czy projekty w ramach osi V realizowały założenia związane ze wsparciem procesu rewitalizacji w ramach RPO WSL?
Czy projekty w ramach osi V wspierają realizację kompleksowych działań rewitalizacyjnych? Czy projekty wspierające działania rewitalizacyjne charakteryzują się dodatkowymi efektami?
109 Dokumentem, który wskazuje rewitalizację przestrzeni miast oraz uzdrowienie relacji
społecznych jako poważne wyzwania rozwojowe regionu, jest także RPO WSL. Na poziomie SzOOP wskazano alokacje środków UE przewidziane na wsparcie procesu rewitalizacji w poszczególnych działaniach OP V, a także preferencje zastosowane w ramach
poszczególnych poddziałań (w przypadku 5.1.1, 5.1.2, 5.2.1, 5.2.2 oraz 5.3.1 przewidziano dedykowane kryteria wyboru projektów oraz możliwość uzyskania wsparcia z budżetu państwa na wkład własny - tzw. „premię rewitalizacyjną”, natomiast dla 5.3.2, 5.4.1, 5.4.2 i 5.4.3 - dofinansowanie projektów w trybie pozakonkursowym oraz również możliwość uzyskania „premii” na wkład własny)75.
Kluczowy dla dalszych rozważań jest fakt, że Zasady (…) jako główny instrument wsparcia dla procesów rewitalizacji wskazują priorytet inwestycyjny 9b Wspieranie rewitalizacji fizycznej, gospodarczej i społecznej ubogich społeczności na obszarach miejskich i
wiejskich, realizowany w RPO WSL w ramach działań 10.3 oraz 10.4. Istotny w tym zakresie jest także zapis, zgodnie z którym środki RPO wspierają przedsięwzięcia rewitalizacyjne wynikające z programów rewitalizacji, które zostały pozytywnie ocenione przez IZ RPO.
Zasady (…) podkreślają też znaczenie aspektu społecznego rewitalizacji stanowiąc, że projekty w ramach działań 10.3 i 10.4 mają wspierać działania społeczne realizowane w ramach EFS.
Wybrane poddziałania OP V RPO WSL zostały natomiast wskazane jako mające znaczenie dla szeroko pojętej rewitalizacji. Stały się one przedmiotem dalszych analiz w ramach niniejszego rozdziału. W pierwszej kolejności przeanalizowano te projekty, które zostały wskazane w dokumentacji jako wynikające z programów rewitalizacji. Takich projektów było łącznie 39, z czego najwięcej dotyczyło zagadnień związanych z dziedzictwem kulturowym. Liczbę projektów wynikających z programów rewitalizacji przypadających na poszczególne poddziałania przedstawia poniższa tabela.
Tabela 24. Liczba projektów wynikających z programów rewitalizacji w ramach poszczególnych poddziałań osi V.
PODDZIAŁANIE LICZBA PROJEKTÓW WYNIKAJĄCYCH Z PROGRAMÓW REWITALIZACJI
5.1.1 1
5.1.2 2
5.2.1 7
5.2.2 1
5.3.1 10
5.3.2 7
5.4.2 1
5.4.3 10
Razem 39
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z LSI, stan na 31.07.2020
Z kolei w tabeli przedstawionej poniżej zestawiono alokację planowaną na projekty rewitalizacyjne w ramach poszczególnych działań OP V wraz z wartością wkładu UE dofinansowywanych projektów. Na tej podstawie można stwierdzić, że projekty rewitalizacyjne w ramach osi V nie zostały zrealizowane w planowanej skali.
75 Z punktu widzenia wsparcia procesów rewitalizacji, rozwinięciem zapisów SZOOP są przyjęte Zasady wsparcia rewitalizacji w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata 2014-2020, stanowiące Załącznik do Uchwały nr 1656 / 272 / V / 2018 Zarządu Województwa Śląskiego z dnia 17 lipca 2018 r.
110 Tabela 25. Wykorzystania alokacji na projekty rewitalizacyjne przez w ramach OP V
DZIAŁANIE
INDYKATYWNA ALOKACJA ŚRODKÓW
UE(EUR)
INDYKATYWNA ALOKACJA ŚRODKÓW
UE(ZŁ)
WKŁAD UE W DOFINANSOWANYCH PROJEKTACH, WYNIKAJĄCYCH Z PROGRAMU REWITALIZACJI [ZŁ]
%
INDYKATYWNEJ ALOKACJI
5.1 43 229 646 189 868 928 8 925 575 4,70%
5.2 1 535 885 6 745 761 3 067 197 45,47%
5.3 28 059 375 123 239 581 81 562 737 66,18%
5.4 35 868 095 157 536 260 71 731 697 45,53%
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z LSI, stan na 31.07.2020 oraz SzOOP
W ramach analizy przyjrzano się szczególnie zakresowi projektów (jakiego rodzaju działania obejmował, jaka była jego geneza, diagnoza, cele oraz sposób ich realizacji itp.) oraz
zapisom dotyczącym komplementarności oraz powiązań z innymi projektami. Przedmiotem zainteresowań zespołu badawczego był też wpływ na realizację zasady partnerstwa.
Rewitalizacja stawia bowiem na działania całościowe, powiązane z różnymi
przedsięwzięciami społeczno-gospodarczo-przestrzennymi, nie tylko skierowanymi do społeczności lokalnej, ale też angażującymi tę społeczność. Pewną wiedzę na temat ew.
udziału społeczności lokalnej oraz jej roli w projekcie dały nam też informacje na temat wpływu projektów na zapobieganie dyskryminacji. Przez pryzmat tych kryteriów oceniono, czy projekty w ramach osi V realizowały założenia związane ze wsparciem procesu rewitalizacji przyjęte w RPO WSL.
Wnioski, jakie nasuwają się z ww. analizy są następujące. W OP V pewne typy projektów nie wpisują się w założenia rewitalizacji zapisane w RPO – głównie chodzi o przedsięwzięcia realizowane w działaniach 5.1 i 5.2. Analiza projektów realizowanych w OP V wykazała, że nie wpisywały się one wprost w opisane powyżej założenia związane ze wsparciem procesu rewitalizacji w ramach programu regionalnego.
Wynika to przede wszystkim ze specyfiki działań przewidzianych w OP V. Wskazane powyżej działania są nastawione stricte na inwestycje związane z gospodarką wodno-ściekową i gospodarką odpadami i analizowane projekty właśnie taki zakres obejmowały – dotyczyły budowy kanalizacji, wodociągu oraz w głównej mierze usuwania azbestu, a więc ograniczające się do tworzenia infrastruktury. Domyślnie były skierowane na poprawę jakości życia lokalnej społeczności, ale bez wyraźnego nawiązania do aspektu społecznego, w tym aspektu współpracy: z 11 analizowanych projektów, w 7 wskazano neutralny wpływ na realizację zasady partnerstwa. Ponieważ wszystkie te projekty dotyczyły formuły ZIT/RIT, kwestie skonsultowano również z przedstawicielami subregionów, których dotyczyły projekty.
Jednogłośnie uznali oni, że w przypadku tego typu projektów powiązania z założeniami rewitalizacji zapisanymi w RPO nie występują.
Znacznie lepiej w założenia rewitalizacji wpisują się natomiast projekty realizowane w ramach działania 5.3. W trakcie realizacji badania udało się zidentyfikować przykłady
przedsięwzięć, które swoim zakresem wykraczają poza sam fakt bycia wpisanym w program rewitalizacji.
111 Tabela 26. Przykłady projektów dofinansowanych w działaniu 5.3.1, które realizowały założenia związane ze wsparciem procesu rewitalizacji w RPO WSL76
TYTUŁ PROJEKTU MIEJSCE
REALIZACJI SPOSÓB WSPIERANIA PROCESÓW REWITALIZACYJNYCH
Zwiększenie
atrakcyjności kulturalnej kościoła Św. Jacka w Bytomiu
Miasto Bytom Przedmiotem projektu jest przeprowadzenie kompleksowych prac konserwatorskich, restauratorskich i remontowych zabytkowego kościoła św. Jacka w Bytomiu. Realizacja projektu ma umożliwić jego wykorzystanie do rozszerzonej działalności kulturalnej i społecznej. Temu z kolei służą przedsięwzięcia komplementarne z EFS, tj. np. projekt „Klub Integracji Społecznej na Rozbarku”, który z kolei obejmuje realizację usług aktywnej integracji społecznej i zawodowej na podstawie kontraktu socjalnego w ramach Klubu Integracji Społecznej. Do realizacji ww. działalności wykorzystywana będzie przestrzeń zaadaptowana w ramach projektu EFRR-owego.
Projekt polegał na przebudowie i adaptacji obiektów dawnej kopalni węgla kamiennego Saturn, z przeznaczeniem na Postindustrialne Centrum Dziedzictwa Górnictwa Węglowego w Zagłębiu. Oprócz działań związanych stricte z rewitalizacją fizyczną przewidziano stworzenie oferty kulturalnej kierowanej do grup społecznych zidentyfikowanych w GPR Miasta Czeladź jak kluczowe (seniorzy i osoby młode). Do tego projekty wybrane komplementarne wskazane w dokumentacji prowadzą do aktywizacji lokalnej społeczności. Miasto Czeladź
przeprowadziło też konsultacje społeczne dot. Projektu, dbając o transparentność tego procesu.
Rewitalizacja i
Miasto Zabrze Projekt zakłada prace renowacyjne w obiekcie, dzięki którym zyska on nowe funkcje kulturalne - w tym w zakresie wystawy
"Dziedzictwo dawnej techniki górniczej - Ekspozycja przewietrzania kopalni Concordia", która będzie przybliżać istotną dla etosu regionu myśl kulturową. Mamy więc ukorzenienie w potencjale lokalnym miejsca. Oprócz tego zakres był konsultowany ze społecznością lokalną, w tym z reprezentantami społeczeństwa obywatelskiego - Spółdzielnią Fajna.
Renowacja fragmentu murów obronnych w Żorach i przeznaczenie go na cele kulturalne.
Miasto Żory Głównym przedmiotem projektu jest renowacja murów obronnych oraz elementów towarzyszących. Jednakże jest on ściśle powiązany z projektem współfinansowanym z EFS -
„Dotacje na START - rewitalizacja społeczna poprzez aktywizację zawodową mieszkańców Żor” realizowanym w poddziałaniu 7.3.2. W ramach realizacji projektu planowane jest wsparcie dla osób bezrobotnych planujących założenie własnej działalności gospodarczej w tym dla osoby prowadzącej kawiarenkę. Zakłada się, że po zakończeniu finansowania z EFS osoba objęta projektem będzie w stanie samodzielnie prowadzić działalność. Osobie biorącej udział w projekcie współfinansowanym z EFS zostanie nieodpłatnie lub za symboliczną złotówkę udostępniona na prowadzenie działalności, przestrzeń przeznaczona na prowadzenie
76 Poniższe zestawienie nie ma na celu identyfikacji dobrych praktyk w zakresie rewitalizacji. Powinno służyć jako punkt wyjścia do ew. dalszego poszukiwania przykładów przedsięwzięć z osi V, wpisujących się w założenia rewitalizacji.
112
TYTUŁ PROJEKTU MIEJSCE
REALIZACJI SPOSÓB WSPIERANIA PROCESÓW REWITALIZACYJNYCH
kawiarenki, która powstanie w wyniku realizacji analizowanego projektu.
Remont zabytkowego budynku ratusza w Pyskowicach mający na celu poszerzenie oferty kulturalnej
Miasto Pyskowice
Projekt przyczynił się do stworzenia nowej przestrzeni w gmachu dawnego ratusza w Pyskowicach, w której społeczność lokalna może uczestniczyć w wydarzeniach kulturalnych. Odpowiada to na zidentyfikowane w Lokalnym Programie Rewitalizacji deficyty w zakresie możliwości udziału społeczności Pyskowic w życiu kulturalnym. Projekt jest powiązany z innym projektem wymienionym w LPR Miasta Pyskowice do roku 2023, pn.: „Miejsce do życia”. Projekt będzie realizowany przez Stowarzyszenie Ludzie Miasta.
Źródło: opracowanie własne na podstawie dokumentacji projektowej
Oprócz powiązań wskazanych powyżej, za wpływem projektów na działania rewitalizacyjne mogą stać czynniki wymienione przez autorów kompleksowego opracowania dotyczącego rewitalizacji w Polsce77. Wskazują oni, że działania z zakresu kultury mogą mieć istotny wpływ na ograniczenie przestępczości, zwłaszcza aktów wandalizmu wśród osób młodych (…). Pozbawiona pozytywnych wzorców i opieki młodzież często wkracza na drogę rozboju, wandalizmu a projekty pozwalające zagospodarować ich czas, nauczenia ich spędzania kreatywnie i wartościowo swojego wolnego czasu pomagają im przerwać tę spirale zależności.
Kwestia realizowania założeń dotyczących rewitalizacji w ramach ostatniego z analizowanych działań, tj. 5.4, została przedstawiona w rozdziale 3.4.3.