Ochrona praw człowieka

Cele

Po zajęciach uczniowie i uczennice powinni umieć:

• wyjaśnić, jak działa krajowy, a jak międzynarodowy system ochrony praw człowieka – podać przykłady organów i organizacji wchodzących w skład tego systemu;

• przedstawić warunki, jakie muszą zaistnieć, aby Europejski Trybunał Praw Człowie-ka rozpatrzył sCzłowie-kargę obywatela lub obywatelki;

• wyszukać w środkach masowego informacje o przypadkach naruszania praw czło-wieka w państwach demokratycznych;

• wskazać organizacje pozarządowe zajmujące się ochroną praw człowieka i opisać działania jednej z nich;

• wskazać, odwołując się do przykładu, różnice w przestrzeganiu praw człowieka w państwie demokratycznym i niedemokratycznym.

Co będzie potrzebne na lekcji?

• Przewodnik obywatelski. Część 2

• dostęp do internetu

Metody i techniki pracy

• analiza przypadku

• praca z tekstem

• minidyskusja

• miniwykład

• praca indywidualna/w parach/w grupach zadaniowych

JAK MOŻNA PRZEPROWADZIĆ ZAJĘCIA?

WPROWADZENIE

1. Co mogę zrobić, kiedy moje prawa są łamane? Zapytaj uczniów, jak sądzą, kto stoi na straży praw człowieka – do kogo możemy się zwrócić z prośbą o pomoc, gdy zostaną one złamane przez państwo (przypomnij raz jeszcze, że prawa człowieka może złamać tylko państwo lub jego przedstawiciel, funkcjonariusz).

Na tablicy powinny się znaleźć następujące odpowiedzi: sąd, rzecznik praw obywa-telskich, inne urzędy publiczne, trybunały międzynarodowe, międzynarodowe organi-zacje pozarządowe zajmujące się ochroną praw człowieka. Jeśli uczniowie nie wymienią ich wszystkich, uzupełnij listę.

2. Krajowy system ochrony praw człowieka. Krótko scharakteryzuj wszystkie te instytucje –wykorzystaj tekst w podręczniku „Krajowy system ochrony praw człowieka”

(część 2, s. 44) oraz poniższe informacje:

• sąd – w razie naruszenia naszych praw człowieka w pierwszej kolejności należy zwrócić się ze skargą do sądu (na podstawie przepisów konstytucji lub ustaw szczegółowych). To on podejmie decyzję w czasie procesu, czy

uprawnienia rzeczywiście zostały naruszone, czy też nie. Jeżeli obywatel/ka nie zgodzi się z tym rozstrzygnięciem, może się od niego odwołać do sądu wyższej instancji;

• Rzecznik Praw Obywatelskich – to do niego obywatele składają wnioski z prośbą o interwencję, choć nie rozstrzygnie on ich sprawy, to pomoże w jej rozwiązaniu (zwróci się do organów państwa z prośbą o nadesłanie wyjaśnień, wniesie sprawę do najwyższych sądowych organów w państwie – Sądu Najwyższego lub Trybunału Konstytucyjnego). Często interwencja Rzecznika pomaga w zaprzestaniu naruszania prawa przez instytucje pań-stwowe;

• inne urzędy publiczne – czasem zamiast do sądu wystarczy zwrócić się do urzędu państwowego, np. do organu przełożonego (wyższej instancji) nad tym, który naruszył prawa człowieka;

• trybunały międzynarodowe (Trybunał w Strasburgu, Komitet Praw Czło-wieka w Genewie, Międzynarodowy Trybunał Karny w Hadze) – obywatele składają tam skargi na państwa, które naruszyły prawa człowieka;

• międzynarodowe organizacje pozarządowe (Międzynarodowy Komitet Helsiński, Amnesty International) oraz krajowe organizacje pozarządowe – one jedynie mogą pomóc obywatelom w dochodzeniu swoich praw, np. napisać wniosek do sądu lub trybunału międzynarodowego, nagłośnić sprawę w mediach.

ROZWINIĘCIE

3. Międzynarodowy system ochrony praw człowieka. Zreferuj tekst „Międzyna-rodowy system ochrony praw człowieka” (część 2, s. 44–46) lub poproś uczniów, by przeczytali jego fragmenty w parach (jeden uczeń czyta tekst, drugi – analizuje tabelkę), a potem wspólnie przygotowali notatkę wizualną w zeszytach.

Zwróć szczególną uwagę na podobieństwa i różnice pomiędzy zaprezentowanymi w tekście sądami międzynarodowymi. Poproś następnie uczniów, aby zapoznali się z przykrą przygodą anarchisty Ziggiego (tekst w ramce z ikonką labiryntu, część 2, s. 46) i rozstrzygnęli, do którego sądu międzynarodowego powinien się on zwróć.

4. Skarga do Trybunału. Omów wspólnie z uczniami wzór skargi do Trybunału w Strasburgu („Wzór skargi do Europejskiego Trybunału w Strasburgu”, część 2, s. 46–

–47) – przeanalizujcie, jakie elementy powinna ona zawierać, jak ma wyglądać, określ-cie, kto i gdzie może ją złożyć. Podkreśl, że warunkiem koniecznym do złożenia skargi do Trybunału w Strasburgu jest wyczerpanie całej drogi sądowej w Polsce. Zwróć też uwagę, że przy składaniu skargi nie ma bariery językowej – można ją sporządzić w języ-ku ojczystym. Następnie poproś uczniów, aby każdy z nich napisał w imieniu Ziggiego skargę do Strasburga (uczniowie skupiają się głównie na pkt. E i F). W klasie powinno znajdować się kilka egzemplarzy Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (lub wyciąg z jej przepisów), aby uczniowie mogli z nich skorzystać podczas pisania skargi. Po zakończe-niu pracy uczniowie dają swoją skargę do sprawdzenia koledze lub koleżance z ławki.

Nasza propozycja

Możesz zachęcić zainteresowane osoby, by zapoznały się z zamieszczonym w podręczniku wyrokiem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, który dotyczył skargi obywatela Rumunii, Bogdana Mihaia Bărbulescu

(orzecze-Ochrona praw człowieka 29

nie z 5 września 2017 r.; skarga nr 61496/08). Skarga dotyczyła kwestii, na ile pracodawca może kontrolować, czy pracownicy korzystają z interne-tu oraz poczty służbowej w godzinach pracy. Orzeczenie Trybunału zostało przetłumaczone na język polski – http://trybunal.gov.pl/uploads/media/BARBU LESCU p. RUMUNII skarga nr 61496 08 wyrok z 5.09.2017.pdf). Uczniowie odpowiadają na pytania: Czy pracodawca może kontrolować maile swoich pra-cowników, a jeśli tak, to w jakiej sytuacji? Jakie przepisy Europejskiej Konwencji Praw Człowieka zostały naruszone przez Rumunię i na jakiej podstawie Trybu-nał tak stwierdził?

5. Międzynarodowy Trybunał Karny w Hadze oraz inne systemy ochrony praw człowieka. Zachęć uczniów, by w domu przeczytali teksty omawiające Trybunał w Ha-dze (część 2, s. 48–49) oraz opisujące OBWE i regionalne systemy ochrony praw czło-wieka (część 2, s. 49).

6. Organizacje społeczne w obronie praw człowieka. Zapytaj uczniów, czy wie-dzą, w jaki sposób działają organizacje pozarządowe, zajmujące się ochroną praw czło-wieka (tekst „Organizacje społeczne w obronie praw człoczło-wieka”, część 2, s. 50–52).

Sprawdź, czy potrafią oni wskazać przynajmniej jedną taką organizację. Następnie po-dziel klasę na osiem grup. Każda z nich czyta wprowadzenie do powyższego tekstu, a następnie informację o jednej z wymienionych tam organizacji. Uczniowie, aby móc uzupełnić informacje o działaniach przypisanej sobie organizacji, powinni skorzystać z internetu. Zachęć ich, by sprawdzili, jakie bieżące działania na rzecz praw człowie-ka podejmuje człowie-każda z tych organizacji oraz w które z nich mogą się włączyć ucznio-wie i uczennice. Po lekturze przedstawiciele grup prezentują najważniejsze informacje o wskazanej organizacji.

ZAKOŃCZENIE

Nasza propozycja

7. Dlaczego świat milczy? Zainicjuj dyskusję z uczniami wokół problemu przedstawionego w ramce z ikonką Hamleta (część 2, s. 50). Dlaczego mi-mo tego, że świat zdążył wypracować standardy praw człowieka i przyjęto je w większości państw, wciąż dochodzi do ich naruszania? Co można wtedy zro-bić? Co się dzieje w danym państwie? Czy społeczność międzynarodowa za-wsze reaguje na łamanie praw człowieka? W wielu przypadkach świat milczy.

Jak myślisz, dlaczego?

Aby uświadomić uczniom różnicę pomiędzy zdarzającymi się naruszeniami upraw-nień jednostki w państwie demokratycznym a notorycznym łamaniem praw człowie-ka przez państwo totalitarne, odwołaj się do przykładu PRL. Zapytaj, czy uczniowie wiedzą, w jaki sposób władze PRL traktowały obywateli. Jakie prawa człowieka były w PRL-u łamane? Podsumuj uczniowskie wypowiedzi, opierając się na informacjach zawartych w tekście „Prawa człowieka w PRL” (część 2, s. 54) .

8. Zadanie domowe do wyboru. Zaproponuj uczniom jedno z dwóch zadań do-mowych:

• Na podstawie strony internetowej Amnesty International (www.amnesty.org.pl) lub innej organizacji zajmującej się prawami człowieka zespoły uczniowskie opraco-wują kilka informacji (3 lub 4) o ostatnich naruszeniach praw człowieka na świecie

i zastanawiają się, w jaki sposób można by pomóc pokrzywdzonym osobom i jaki oni sami mogliby mieć w tym udział.

• Prawo do prywatności w sieci. Poproś uczniów, by przeczytali tekst przygo-towany przez Fundację Panoptykon na temat ustawień prywatności na Facebooku (https://cyfrowa-wyprawka.org/teksty/odzyskaj--kontrole-w-sieci-odcinek-iii-ustawi enia-prywatnosci-na-facebooku) i odpowiedzieli na poniższe pytania: Kto powinien dbać o prywatność w sieci: każdy indywidualnie, wielkie firmy, takie jak Facebook czy Google, czy może rząd? Czy znasz wymienione w tekście ustawienia na Fa-cebooku? Czy je stosujesz? A twoi koledzy i koleżanki? Po co Facebookowi twoje dane? A do czego mogą je wykorzystać inne osoby, jeśli będą mieć do nich dostęp?

(wskazówki do tego zadania uczniowie znajdą na końcu rozdziału na s. 110).

Nasza propozycja

Zachęć uczniów do lektury tekstu na końcu lekcji „Prawa człowieka w PRL”

(część 2, s. 54).

31