Prawo administracyjne, czyli między obywatelem a urzędem

czyli między obywatelem a urzędem

Cele

Po zajęciach uczniowie i uczennice powinni umieć:

• wyjaśnić, jak przebiega postępowanie administracyjne;

• odróżnić decyzję od postanowienia;

• przedstawić strukturę odwoławczą w administracji rządowej i samorządowej;

• napisać odwołanie od decyzji administracyjnej;

• scharakteryzować rolę sądów administracyjnych.

Co będzie potrzebne na lekcji?

• Przewodnik obywatelski. Część 2

• kodeks postępowania administracyjnego

Metody i techniki pracy

• praca z tekstem (w tym tekstem źródłowym)

• miniwykład

• minidyskusja

• praca indywidualna/praca w parach/praca w zespołach zadaniowych

JAK MOŻNA PRZEPROWADZIĆ ZAJĘCIA?

WPROWADZENIE

1. Czym zajmują się urzędnicy? Zapytaj uczniów, jakie sprawy załatwiali ostatnio w dowolnym urzędzie oni sami lub ich rodzice (np. rejestracja samochodu;

wyrobienie paszportu lub dowodu osobistego). Poproś, by przypomnieli sobie z lek-cji „Trudna sztuka rządzenia” (część 1, s. 222–228), czym zajmuje się administra-cja. Przypomnij, że w Polsce administracja publiczna dzieli się na rządową i samorzą-dową.

Administracja to:

a) część aparatu państwowego, powołana do realizacji zadań ustalonych (lub zaakceptowanych) przez parlament;

b) rodzaj działalności prowadzonej przez różne podmioty (urzędy państwowe i samorządowe, a czasem i instytucje prywatne – niektóre prywatne lub społeczne organizacje na podstawie umowy z państwem wykonują w jego imieniu niektóre zadania), których celem jest realizacja zadań uznanych za publiczne, określonych w aktach prawnych.

Działania administracji są zdeterminowane przez prawo i ich realizacja jest przypisana poszczególnym podmiotom administracji. Prawo określa podsta-wę ich działań, ich zasięg, moc wiążącą, formę i tryb podejmowania rozstrzy-gnięć.

Prawo administracyjne, czyli między obywatelem a urzędem 49

Termin administracja pochodzi z języka łacińskiego – administrare oznacza ob-sługiwać, spełniać, wykonywać, kierować. Podobne jest również znaczenie sło-wa minister, które oznaczało sługę, pomocnika.

Przedstaw cele lekcji.

ROZWINIĘCIE

2. Decyzja i postanowienie, czyli jak działa administracja. Wyjaśnij, że admini-stracja jest tym rodzajem władzy, z jakim najczęściej obywatele i obywatelki muszą się kontaktować w codziennym życiu. Dlatego podstawowa znajomość prawa administra-cyjnego jest nam wszystkim niezbędna, bardziej niż np. prawa karnego. Na podstawie tekstu „Decyzja i postanowienie, czyli jak działa administracja” (część 2, s. 82–83) wyja-śnij, jakie są uprawnienia stron w procesie administracyjnym i czym od siebie się różnią decyzja i postanowienie.

Przeanalizujcie wspólnie dołączoną do tekstu tabelkę. Poleć uczniom, by pracując w parach, wymyślili przykłady różnych decyzji i postanowień. Następnie poproś kilkor-ga uczniów o odczytanie swoich przykładów i skoryguj ewentualne błędy. Podsumo-wując to ćwiczenie podkreśl, że decyzje i postanowienia dotyczące danego obywatela powinny zostać zakomunikowane w formie pisemnej. Poproś uczniów, by na podsta-wie tekstu na s. 83 (po jego samodzielnej lekturze) przygotowali w zeszytach notatkę, w której uwzględnią wszystkie inne warunki niezbędne do tego, by decyzja organu administracyjnego była ważna.

3. Odwołanie od decyzji. Zwróć uwagę uczniów na to, że od każdej decyzji (jeśli się z nią nie zgadzamy) mamy prawo złożyć odwołanie, a od postanowienia – zażalenie.

Zazwyczaj mamy na to 14 dni od chwili otrzymania decyzji – o tym terminie zostaniemy poinformowani w treści decyzji.

Napisanie odwołania nie jest rzeczą trudną, gdyż wygląda ono jak zwykłe podanie.

Zapytaj uczniów, jakie elementy zawiera podanie i jak powinno ono wyglądać. Powinni wymienić następujące elementy: data i miejsce, dane wnioskodawcy, dane urzędu (in-stytucji, do której się zwracamy), treść (żądanie) oraz podpis. Obejrzyjcie wzór odwoła-nia zamieszczony w podręczniku (część 2, s. 84) i uzupełnijcie ewentualnie opracowaną przez uczniów listę elementów odwołania.

Wyjaśnij, że odwołanie może zawierać uzasadnienie, ale nie jest to konieczne.

Zwróć też uwagę uczniów, że odwołanie nie przysługuje od wszystkich decyzji admini-stracyjnych. W przypadku gdy decyzję wydał centralny lub naczelny organ administracji państwowej, np. minister, kierownik urzędu centralnego, obywatelowi przysługuje tzw.

wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy.

Nasza propozycja

Zaproponuj uczniom, aby w imieniu Mariana Obtyka napisali samodzielnie lub w parach odwołanie od decyzji starosty (ćwiczenie z ikonką labiryntu, część 2, s. 88). Następnie poproś kilkorga z nich o przeczytanie swoich odwołań. Wspól-nie z pozostałymi uczniami sprawdźcie, czy są poprawne i zgodne z zasadami pisania podań.

4. Droga odwoławcza. Narysuj na tablicy poniższy graf:

Droga odwoławcza ADMINISTRACJA RZĄDOWA

wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy

ADMINISTRACJA SAMORZĄDOWA

odwołanie

Obok wypisz następujące hasła:

• ministrowie (wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy);

• ministrowie;

• wojewodowie;

• Samorządowe Kolegium Odwoławcze;

• zarząd powiatu/starosta powiatowy;

• zarząd województwa/marszałek województwa;

• wójt, burmistrz, prezydent miasta.

Zadaniem uczniów jest umieszczenie haseł w odpowiednich miejscach grafu przed-stawiającego strukturę odwoławczą w administracji rządowej i samorządowej. Korzy-stając z informacji zawartych w tekście „Droga odwoławcza” (część 2, s. 85), skomentuj wykres.

Nasza propozycja

5. Sądy administracyjne. Poleć teraz uczniom, aby zapoznali się z tekstem

„Sądy administracyjne” (część 2, s. 86–88). Uczniowie powinni zwrócić szcze-gólną uwagę na te elementy, które powinna zawierać skarga do Wojewódzkie-go Sądu AdministracyjneWojewódzkie-go (czym różni się od zwykłeWojewódzkie-go odwołania?). Sprecy-zujcie też, jaką rolę w sądownictwie administracyjnym odgrywa NSA. Sprawdź, czy uczniowie pamiętają, co to jest kasacja i czym się ona różni od odwołania.

Prawo administracyjne, czyli między obywatelem a urzędem 51

Zachęć uczniów, aby zapoznali się z przypadkiem, którym zajmował się Na-czelny Sąd Administracyjny, a który został opisany w tekście „Z życia wzięte”

(część 2, s. 87). Zainteresowanym osobom zaproponuj, by sprawdzili, jakimi głośnymi sprawami zajmował się ostatnio NSA. Omawiany przypadek związany jest z restrykcyjnymi przepisami dotyczącymi nadawania imion dzieciom. Zgod-nie z art. 59 ustawy Prawo o aktach stanu cywilnego, imię musi wskazywać na płeć dziecka, nie może przybrać formy zdrobniałej ani też mieć charakteru ośmieszającego lub nieprzyzwoitego.

Zaproponuj uczniom i uczennicom minidyskusję na ten temat: Co sądzą o ograniczeniach w nadawaniu imion dzieciom? Czy powinny być one wpro-wadzone, czy też rodzice powinni mieć pełną swobodę w ich wyborze?

ZAKOŃCZENIE

6. Sprawdź się sam/sama! Poproś uczniów, aby spróbowali w parach odpowiedzieć na pytania z rubryki „Sprawdź się sam/sama!” (część 2, s. 89) – uczniowie odpowiadają na przemian, w razie konieczności uzupełniają swoje odpowiedzi:

– Jak się nazywa orzeczenie kończące postępowanie administracyjne?

– Jakie warunki musi spełniać decyzja administracyjna, aby była ważna?

– Co to są sądy administracyjne i czym się zajmują?

– Co w orzeczeniu stwierdza sąd administracyjny?

– Czym się różni postanowienie od decyzji?

7. Zadanie domowe. Zaproponuj uczniom i uczennicom wykonanie ćwiczenia „Skar-gi i zażalenia” z zestawu na końcu rozdziału (część 2, s. 115). Zadaniem uczniów jest przeczytanie historii o pewnym stowarzyszeniu ekologicznym, które nie zostało włączone jako strona w postępowaniu dotyczącym wydania zezwolenia na usunięcie dwudziestu drzew na ul. Parkowej. Uczniowie w parach przygotowują zażalenie na postanowienie prezydenta miasta w sprawie odmowy wyłączenia Stowarzyszenia od udziału w sprawie jako strony.

Nasza propozycja

Chętnym uczniom zaproponuj, by zapoznali się ze skargą Rzecznika Praw Oby-watelskich na postanowienie Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych skierowaną do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie w dniu 16 sierpnia 2019 r. Sprawdźcie w internecie, jakie było rozstrzygnięcie WSA.

WIEDZIEĆ WIĘCEJ Administracja a prawo

A zatem Sąd Najwyższy wywodzi naprzód, iż „w praworządnym państwie obywatel powinien być w stanie przewidzieć prawne rezultaty swych działań i zachowań, a także móc się do nich rozsądnie przygotować”. Z tym dobrze współgra obowiązek organów administracji, która – zdaniem SN – ma „obowiązek informowania i wyjaśniania stro-nom przez organ prowadzący postępowanie całokształtu okoliczności prawnych i fak-tycznych toczącej się sprawy”. A obowiązek ten „powinien być rozumiany tak szeroko, jak to jest tylko możliwe”. Ma to znaczenie szczególnie wtedy, gdy urzędnik widzi (lub powinien widzieć), że obywatel zamierza podjąć działania wiążące się dla niego choćby

z ryzykiem wystąpienia niekorzystnych skutków. Wtedy ma obowiązek w jasny sposób wszystko obywatelom wyjaśnić i w równie jasny sposób wskazać na ryzyko wiążące się z zaplanowanymi działaniami. (…)

W kolejnych orzeczeniach Sąd Najwyższy zdecydowanie krytycznie odnosi się do naruszeń konstytucyjnych zasad w działaniu administracji i kategorycznie stwierdza, iż niezgodne z zasadą zaufania jest, gdy organ administracji najpierw udziela zaintere-sowanemu informacji o stosowanej przez siebie praktyce, a następnie wydaje decyzję o zgoła odmiennej treści. Tutaj mamy wyraźnie sformułowany zakaz udzielania fał-szywych informacji przez urząd. W świetle tego orzeczenia podobne działanie organu (urzędnika) może być nawet podstawą do uchylenia decyzji – właśnie z proceduralnych powodów – nawet jeśli się ona w ramach kompetencji i uznania, które przysługują or-ganowi. (…) Dzisiaj wymaga się, by zachowanie organu administracji było nie tylko zgodne z prawem, ale i rzetelne, a więc wolne od arbitralności, dające się uczciwie wy-jaśnić okolicznościami sprawy, nie zawierające znamion szykany lub ekscesu (zarówno na rzecz, jak i przeciw zainteresowanemu).

Ewa Łętowska, Po co ludziom konstytucja?, Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Warszawa 1994, s. 123–124.

53