Utrwalona pod względem zakresu podmiotowego definicja uchodźcy zawarta w Konwencji Genewskiej wymuszała poszukiwanie kompromisu w zakresie rozszerze-nia kategorii cudzoziemców uprawnionych do poszukiwarozszerze-nia ochrony międzynarodo-wej. Zanim stosowny akt został podjęty na poziomie UE, a później implementowany do prawa krajowego, w regulacjach krajowych istniały różne rozwiązania prawne (noszące
nazwę statusu humanitarnego lub statusu B576), pozwalające na objęcie ochroną osób,
które nie spełniały warunków do uzyskania statusu uchodźcy, ale ich wydalenie do kraju pochodzenia było niedopuszczalne m.in. z powodów wynikających z zobowiązań mię-dzynarodowych państw, głównie Europejskiej Konwencji. Jak już wspomniano w roz-dziale I, ewolucyjnej wykładni Konwencji dokonywanej przez ETPC zawdzięczają cu-dzoziemcy ochronę przed refoulement w oparciu o (głównie) art. 2, art. 3 i art. 8 tej umowy. Zróżnicowana praktyka państw europejskich w zakresie rozwiązania w prawie wewnętrznym kwestii statusu takiej osoby, a często brak jednoznacznych uregulowań prawnych nie sprzyjały wyodrębnieniu azylu humanitarnego jako instytucji prawnej i stały na przeszkodzie w urzeczywistnieniu WESA.
Pierwsze próby zharmonizowania działań państw europejskich odnośnie do ochrony uzupełniającej znalazły wyraz w rekomendacji Komitetu Ministrów RE
nr (2001) 18577, traktującej o istocie tej ochrony, uwzględniającej jej funkcje i
podsta-wowe gwarancje. W rekomendacji zawarte są postanowienia odnoszące się do trzech zasadniczych kwestii: materialnych przesłanek przyznania ochrony uzupełniającej,
575 P. Dąbrowski, Ustawa z dnia…, s. 39.
576 Zob. na ten temat „Z obcej ziemi” 2001, nr 14.
procedury oraz minimalnych standardów w zakresie uprawnień osób korzystających z tej formy ochrony578.
Obowiązek wprowadzenia ochrony subsydiarnej został nałożony na państwa członkowskie Unii Europejskiej dopiero w dyrektywie kwalifikacyjnej, w której, poza regulacją odnoszącą się do statusu uchodźcy, prawodawca unijny określił także prze-słanki udzielenia i zakres ochrony subsydiarnej.
W prawie polskim pierwotnie funkcję ochrony subsydiarnej pełniła zgoda na po-byt tolerowany (od 2003 r.). W 2008 r., w wyniku implementacji dyrektywy kwalifikacyj-nej do polskiego systemu azylowego, ustawodawca wprowadził ochronę uzupełniającą, pozostawiając zgodę na pobyt tolerowany i nie rezygnując z tzw. azylu humanitarnego.
578 W zakresie materialnych przesłanek ustanowiono, że subsydiarna ochrona powinna być zagwa-rantowana osobom, w sprawie których kompetentne władze państwa ustaliły, że nie zostały spełnione przesłanki do nadania statusu uchodźcy zgodnie z Konwencją Genewską, ale osoby te wymagają ochrony międzynarodowej z następujących powodów:
są narażone na tortury, nieludzkie lub poniżające traktowanie albo karanie w kraju pochodzenia; –
zostały zmuszone do opuszczenia kraju pochodzenia lub pozostania poza jego granicami w związ-–
ku z zagrożeniem życia, bezpieczeństwa, wolności, spowodowanego przemocą, występującą sytuacjach konfliktów zbrojnych;
z innych powodów, ustalonych w prawie lub praktyce państwa, które uzasadniają zakaz wydalenia –
do kraju pochodzenia.
Procedurę w sprawie udzielenia ochrony subsydiarnej powinno cechować:
indywidualny charakter – wszystkie przesłanki powinny być badane w indywidualnym postępo-–
waniu; wniosek o status uchodźcy powinien mieć pierwszeństwo przed wnioskiem o udzielenie ochrony subsydiarnej;
respektowanie bezwzględnego charakteru art. 3 Europejskiej Konwencji i postanowień innych –
międzynarodowych instrumentów ochrony praw człowieka w zakresie ustalania klauzul wyłączenia i utraty ochrony; rozpatrywanie tych spraw powinno mieć charakter obiektywny;
stosowanie – w miarę możliwości – standardów procedury w sprawach o nadanie statusu uchodź-–
cy, ustalonych w rekomendacji nr R (81) 16 Komitetu Ministrów w sprawie harmonizacji narodowych pro-cedur odnoszących się do azylu i konkluzji 8 (XXVIII) ExCom w sprawie ustalenia statusu uchodźcy.
W sprawie minimalnych standardów traktowania rekomendacja zawiera postanowienia wskazujące na obowiązki państwa przyjmującego w zakresie:
zagwarantowania legalnego pobytu cudzoziemcowi korzystającemu z ochrony uzupełniającej; –
wydania dokumentu potwierdzającego legalny pobyt; –
wydania dokumentu podróży, jeżeli beneficjant nie może otrzymać takiego dokumentu od właści-–
wych władz kraju pochodzenia;
korzystania przez cudzoziemca z wolności przemieszczania się w granicach państwa goszczące-–
go, ograniczonej jedynie w przypadku ochrony bezpieczeństwa państwa i porządku publicznego; dostępu do sądów i organów administracji publicznej;
–
korzystania z podstawowych praw socjalnych i ekonomicznych, w szczególności prawa do zatrud-–
nienia lub pomocy socjalnej, podstawowej opieki zdrowotnej, nauki i dokształcania.
Państwo udzielające ochrony ma także obowiązek poszanowania życia rodzinnego i zapewnienia w związku z tym możliwości połączenia rodziny.
W rekomendacji zwrócono uwagę także na istotny problem przedłużania się pobytu osób objętych ochroną subsydiarną na terytorium państwa goszczącego z powodu nieustępowania przyczyn, dla których udzielono tej ochrony. W takiej sytuacji państwa powinny rozważyć zagwarantowanie długoterminowego pobytu cudzoziemcom, w szczególności, jeżeli ich dotychczasowy pobyt trwa ponad pięć lat.
Ochrona uzupełniająca pod względem konstrukcji przesłanek uzyskania i pozba-wienia ochrony wykazuje podobieństwo do statusu uchodźcy. Wspólne są niektóre ele-menty definicyjne, jak i zbliżony zakres udzielonej ochrony. Należy jednak pamiętać, że mamy do czynienia z niezależną pod względem materialnoprawnym instytucją prawną, mającą wobec statusu charakter komplementarny.
Jak pisze B. Mikołajczyk, ochrona uzupełniająca „w sposób szczególny łączy pra-wo uchodźcze z tą częścią prawa międzynarodowego, która odnosi się do ochrony praw
osobistych każdego człowieka, a zwłaszcza jego prawa do życia i wolności od tortur”579.
Elementem spajającym są przesłanki udzielenia tej formy ochrony. Zgodnie z art. 15
ustawy azylowej580, cudzoziemcowi, który nie spełnia warunków do nadania statusu
uchodźcy, udziela się ochrony uzupełniającej, w przypadku gdy powrót do kraju pocho-dzenia może narazić go na rzeczywiste ryzyko doznania poważnej krzywdy przez:
orzeczenie kary śmierci lub wykonanie egzekucji, 1)
tortury, nieludzkie lub poniżające traktowanie albo karanie, 2)
poważne i zindywidualizowane zagrożenie dla życia lub zdrowia wynikające 3)
z powszechnego stosowania przemocy wobec ludności cywilnej w sytuacji międzynarodowego lub wewnętrznego konfliktu zbrojnego
− i ze względu na to ryzyko nie może lub nie chce korzystać z ochrony kraju po-chodzenia.
Uwzględniając brzmienie tego przepisu oraz definicję osobę uprawnionej do uzy-skania ochrony uzupełniającej (art. 1 lit. e) dyrektywy kwalifikacyjnej) określającą ją jako obywatela państwa trzeciego lub bezpaństwowca, który nie kwalifikuje się jako uchodźca, ale wobec którego istnieją istotne podstawy, by uznać, że w razie powrotu do kraju pochodzenia lub, w przypadku bezpaństwowca, do kraju poprzedniego stałego miejsca zamieszkania, będzie narażony na rzeczywiste ryzyko doznania poważnej krzywdy i wobec którego nie zachodzą przesłanki negatywne wskazane w dyrektywie,
579 B. Mikołajczyk, Ochrona uzupełniająca a status uchodźcy, [w:] Prawo międzynarodowe i
wspól-notowe wobec wyzwań współczesnego świata, red. E. Dynia, Rzeszów 2009, s. 381.
580 Przepis ten odpowiada art. 15 dyrektywy kwalifikacyjnej i stanowi jego niemal dosłowne powtó-rzenie. Przepis ten stanowi: „Poważna krzywda obejmuje:
karę śmierci lub egzekucję; lub a)
tortury lub niehumanitarne, lub poniżające traktowanie lub b)
karanie wnioskodawcy w państwie pochodzenia; lub
poważne i zindywidualizowane zagrożenie życia ludności cywilnej lub poszczególnych osób, wy-c)
nikające z przemocy o charakterze niedyskryminującym, w sytuacjach międzynarodowych lub wewnętrz-nych konfliktów zbrojwewnętrz-nych”.
W porównaniu z propozycją Komisji przesłanki pozytywne udzielenia statusu subsydiarnego zostały poważnie zaostrzone. Chodzi zwłaszcza o indywidualne zagrożenie wywołane konfliktem zbrojnym. Zob. art. 15 Proposal for a Council Directive on minimum standards for qualification and status of third
country nationals and stateless persons as refugees or persons who otherwise need international protec-tion (COM 2001, nr 510).
oraz który nie może lub nie chce z powodu tego ryzyka korzystać z ochrony tego pań-stwa, można stwierdzić, że ta forma ochrony opiera się na trzech przesłankach:
obawie przed rzeczywistym ryzykiem doznania poważnej krzywdy wskutek 1)
występowania określonych w przepisie zagrożeń;
pobycie poza terytorium kraju, którego obywatelstwo cudzoziemiec posiada 2)
lub w przypadku bezpaństwowca – poza terytorium kraju stałego zamieszka-nia,
braku ochrony ze strony tego państwa (lub innego podmiotu). 3)
Z jednej strony komplementarność zakłada pewne podobieństwo między prze-słankami uzyskania ochrony w formie statusu uchodźcy bądź ochrony uzupełniającej, z drugiej wymagane są zasadnicze różnice, które pozwolą dokonać właściwej subsumcji prawa i ustalenia skutków prawnych normy. Przesłanka określona w punkcie 1, tj. rze-czywiste ryzyko doznania poważnej krzywdy stanowi istotę różnicy między statusem uchodźcy a ochroną uzupełniającą, a w jej ramach elementem różnicującym jest katego-ria „poważnej krzywdy” odmienna pod względem konstrukcji i treści od pojęcia „prze-śladowania”. „Rzeczywiste ryzyko”, o którym mówi przepis, jest bowiem odpowiedni-kiem „uzasadnionej obawy”. Pojęcia mają określone w ustawie wspólne elementy,
dające wskazówki interpretacyjne, możliwe są tu także pewne analogie581. Podobnie jak
w przypadku „uzasadnionej obawy”, należy uwzględnić dwa elementy: subiektywny i obiektywny. Obawa doznania poważnej krzywdy to stan umysłu osoby zainteresowa-nej, sfera jej wewnętrznych przeżyć. Można to określić jako przeświadczenie osoby
o tym, że grozi jej poważna krzywda w razie powrotu do kraju pochodzenia582. Ocenę
ryzyka obiektywizuje element zewnętrzny, przekonanie bowiem o stanie zagrożenia musi być uzasadnione sytuacją w kraju pochodzenia, która pozwoli stwierdzić, że oba-wy są rzeczywiste. O realności doznania poważnej krzywdy może świadczyć doznanie jej w przeszłości (art. 44). Zastosowanie znajdują przepisy dotyczące alternatywy uciecz-ki wewnętrznej (art. 18), identyczny jest katalog podmiotów prześladujących i wyrzą-dzających poważną krzywdę oraz udzielających ochrony (art. 16). Podobnie jak w przy-padku statusu uchodźcy ryzyko może także wiązać się z wydarzeniami, które nastąpiły już po wyjeździe cudzoziemca z kraju pochodzenia (art. 17 – potrzeba ochrony uzupeł-niającej sur place).
Elementy poważnej krzywdy zostały określone wyczerpująco, a ich charakter jest zróżnicowany. Art. 15 pkt 1 i pkt 2 wyraźnie nawiązują do materialnych korzeni ochrony uzupełniającej, tkwiących w Europejskiej Konwencji i innych traktatach
581 P. Dąbrowski, Ustawa z dnia…, s. 28.
582 Ustawodawca mówi o obawie cudzoziemca przed doznaniem poważnej krzywdy np. w art. 18 i art. 22 ustawy azylowej.
międzynarodowych. Wybór właśnie tych praw jest oczywisty w świetle orzecznictwa ETPC. W unijnym porządku prawnym prawo do życia, wraz z postanowieniem o znie-sieniu kary śmierci, wolność od tortur i nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania zawarte są w KPP. Mają to samo znaczenie i zakres, co w Europejskiej Konwencji, zgodnie z artykułem 52 ustęp 3 Karty.
Jak pisze B. Mikołajczyk, przepis określający, że poważna krzywda polega na orzeczeniu kary śmierci lub wykonaniu egzekucji, jest najmniej problematycznym ele-mentem „poważnej krzywdy”, gdyż organ stosunkowo łatwo może ustalić, czy i za jakie przestępstwa w kraju pochodzenia grozi cudzoziemcowi kara śmierci i czy zostałaby
ona wykonana583. Natomiast nie można zgodzić się z autorką, że ocenie podlegałaby
rzetelność procesu karnego. Kara śmierci, niezależnie od tego czy sprawiedliwie i rze-telnie wymierzona czy nie, zawsze stanowi „poważną krzywdę”.
„Tortury, nieludzkie lub poniżające traktowanie albo karanie” mogą nastręczać więcej kłopotów interpretacyjnych. Pomocne będą definicje legalne zawarte w prawie międzynarodowym. Pojęcie tortur zdefiniowane jest w art. 1 ust. 1 Konwencji w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego trakto-wania albo karania. W rozumieniu niniejszej konwencji określenie „tortury” oznacza „każde działanie, którym jakiejkolwiek osobie umyślnie zadaje się ostry ból lub cierpie-nie, fizyczne bądź psychiczne, w celu uzyskania od niej lub od osoby trzeciej informacji lub wyznania, w celu ukarania jej za czyn popełniony przez nią lub osobę trzecią albo o którego dokonanie jest ona podejrzana, a także w celu zastraszenia lub wywarcia naci-sku na nią lub trzecią osobę albo w jakimkolwiek innym celu wynikającym z wszelkiej formy dyskryminacji, gdy taki ból lub cierpienie powodowane są przez funkcjonariusza państwowego lub inną osobę występującą w charakterze urzędowym lub z ich polecenia albo za wyraźną lub milczącą zgodą. Określenie to nie obejmuje bólu lub cierpienia wynikających jedynie ze zgodnych z prawem sankcji, nieodłącznie związanych z tymi sankcjami lub wywołanych przez nie przypadkowo”. Konwencja przewiduje, że artykuł ten nie narusza umów międzynarodowych lub ustawodawstwa wewnętrznego, zawiera-jących lub mogących zawierać postanowienia o szerszym zastosowaniu. Odnośnie do art. 3 Europejskiej Konwencji doktryna stwierdza, że jego treścią jest „wprowadzenie zakazu poddawania człowieka traktowaniu sprzecznemu z naturą godności ludzkiej, w szczególności powodującego cierpienia fizyczne i (lub) psychiczne, co można okre-ślić ogólnie jako zakaz maltretowania. Zakaz ten odnosi się zarówno do karania (rozu-mianego jako nakładanie sankcji przewidzianych przez prawo), jak i do wszelkich form faktycznego traktowania, powodujących – bezpośrednio lub pośrednio – takie skutki
583 B. Mikołajczyk, Nowa forma ochrony udzielanej cudzoziemcom, „Państwo i Prawo” 2008, z. 10, s. 39.
i pozostających w sferze odpowiedzialności państwa (władz publicznych)”584. Art. 3 roz-różnia trzy formy maltretowania: tortury, nieludzkie traktowanie oraz poniżające trakto-wanie. Orzecznictwo ETPC odnoszące się do art. 3 Konwencji, z racji posługiwania się
przez sąd techniką wykładni ewolucyjnej, ma bardzo kazuistyczny charakter585. Ten
spo-sób wykładni wpłynął jednak w istotnym zakresie na rozszerzenie „głębokości” (rozsze-rzające pojmowanie pojęcia „tortur”, objęcie pojęciem maltretowania wielu sytuacji, którym przedtem odmawiano takiej kwalifikacji) i „szerokości” (pierwotnie odnoszono go przede wszystkim do sytuacji brutalności policji czy podobnych służb, z czasem ob-jęto nim także sytuacje związane z funkcjonowaniem więziennictwa oraz zasadami de-portacji i ekstradycji) stosowania art. 3. Zmiana dotyczyła także rozszerzenia zakresu obowiązków spoczywających na władzach publicznych. Obok podstawowego obowiąz-ku o charakterze negatywnym, pojawiły się obowiązki proceduralne i pozytywne państw
(ochrona przed naruszeniem prawa przez inne podmioty)586.
Szczególna ranga zakazu maltretowania wykluczyła w zasadzie zastosowanie „marginesu oceny” i pojęcia te mają autonomiczny charakter. Pojęcie „tortury” ETPC łączył z zaistnieniem – najczęściej kumulatywnie, choć są to składniki autonomiczne – trzech elementów: 1) intensywności: konieczne jest wystąpienie „bardzo poważnych i okrutnych cierpień”; 2) premedytacji: zadawanie cierpień następuje w sposób zamie-rzony i przygotowany, a nie jest jedynie wynikiem przypadkowych okoliczności; 3) celu: zadawanie cierpień służy albo zmuszeniu ofiary do określonego zachowania, albo do jej
zastraszenia lub „ukarania” za jej zachowanie587.
Ocena niewłaściwości traktowania („nieludzkie lub poniżające traktowanie”) jest względna, zależna od wielu czynników. „Nieludzkie traktowanie polega na takim wkro-czeniu w sferę integralności fizycznej i psychicznej człowieka, które – nie sięgając swo-ją drastycznością poziomu tortury – przekracza dolegliwości w sposób nieunikniony związane ze – zgodną z prawem – realizacją przez funkcjonariuszy zadań i obowiązków o legitymowanym charakterze. Spełnione musi więc zostać kryterium «minimalnego po-ziomu dolegliwości», bo tylko pod tym warunkiem art. 3 w ogóle znajduje
zastosowa-nie”588. Poniżające traktowanie z kolei „polega na takim wkroczeniu w sferę
integralno-ści fizycznej i/lub psychicznej człowieka, które «wywołuje u ofiary odczucia strachu,
stresu i podporządkowania, zdolne do jej upokorzenia i upodlenia/zniewolenia»”589.
Pod-sumowując, można stwierdzić, że „orzecznictwo strasburskie wypracowało elementy
584 L. Garlicki, komentarz do art. 3, nb 1, [w:] Konwencja o Ochronie Praw Człowieka... 585 Ibidem, nb 8.
586 Ibidem, nb 9. 587 Ibidem, nb 15. 588 Ibidem, nb 17. 589 Ibidem, nb 19.
pojęciowe każdej z tych form, nadając im charakter stopniowalny, ale też wzajemnie powiązany […]. Linie demarkacyjne pomiędzy traktowaniem nieludzkim a poniżającym nie są zresztą kreślone w sztywny sposób i często, niejako «jednym tchem» kwalifikuje się dane działania jako spełniające obydwie te kwalifikacje. Zwykle natomiast stwierdza się w sposób wyraźny zaistnienie tortur, bo jest to tak poważne naruszenie praw człowie-ka, że wymaga szczególnego potępienia. Bywa jednak, że orzeczenie Trybunału ograni-cza się do ogólnego stwierdzenia, iż doszło do naruszenia art. 3 […], bez specyfikowania formy tego naruszenia”590.
Ostatnie źródło poważnej krzywdy wypełnia lukę w ochronie międzynarodowej powstałą na tle stosowania definicji uchodźcy, z której zakresu wyłączono osoby – ofia-ry wewnętrznych czy powszechnych konfliktów zbrojnych. Na tym tle wciąż pojawiały się rozbieżności interpretacyjne i powstawały problemy dla praktyki w związku z poja-wianiem się coraz większej liczby osób, które mieściły się na pograniczu definicji uchodźcy. Generalnie uważano, że użycie siły zbrojnej zgodnie z zasadami prawa wo-jennego lub uznanej praktyki międzynarodowej nie stanowi prześladowania. Wojna do-mowa lub inne wewnętrzne czy międzynarodowe konflikty zbrojne oraz niebezpieczeń-stwa, jakie za sobą pociągają nie stanowią wystarczającej podstawy do ubiegania się
o nadanie statusu uchodźcy591.
Podkreślić należy różnice między charakterem dwóch wcześniej omówionych
elementów „poważnej krzywdy” a tym ostatnim. Zwracała na nie uwagę doktryna592,
wyjaśnił TS w wyroku o uniwersalnym znaczeniu z dnia 17 lutego 2009 r. (w sprawie
C-465/07)593. Sąd wskazał, po pierwsze, że w przeciwieństwie do prawa podstawowego,
zagwarantowanego przez art. 3 Europejskiej Konwencji, które wchodzi w skład
ogól-nych zasad prawa UE594 i które należy interpretować zgodnie z linią orzeczniczą ETPC,
wykładni art. 15 lit. c) dyrektywy, stanowiącego, że poważna krzywda obejmuje „po-ważne i zindywidualizowane zagrożenie życia ludności cywilnej lub poszczególnych osób, wynikające z przemocy o charakterze niedyskryminującym, w sytuacjach między-narodowych lub wewnętrznych konfliktów zbrojnych”, należy dokonywać w sposób autonomiczny, z jednoczesnym poszanowaniem praw podstawowych zawartych
w EKPC595. Analiza porównawcza trzech rodzajów poważnej krzywdy doprowadziła
sąd do wniosków, które można ująć następująco:
590 Ibidem, nb 14.
591 Podręcznik UNHCR, s. 43. Por. także wyrok NSA z dnia 31 października 2001 r., SA 783/01, LEX nr 109242.
592 Zob. w polskiej literaturze B. Mikołajczyk, Nowa forma ochrony…, s. 41−42. 593 Dz. Urz. UE C 90 z 2009 r.
594 Dzisiaj także wyrażone expressis verbis w KPP. 595 Pkt 28 uzasadnienia wyroku.
pojęcia użyte w art. 15 lit. a) i lit. b) dyrektywy: kara śmierci, egzekucja, tor-1)
tury, nieludzkie, poniżające traktowanie, obejmują sytuacje, w których cudzo-ziemiec jest narażony na ryzyko krzywdy określonego rodzaju, podczas gdy krzywda zdefiniowana w art. 15 lit. c) dotyczy ryzyka o charakterze bardziej ogólnym, obejmującym w sposób (raczej) szeroki zagrożenie życia lub inte-gralności osoby cywilnej, a nie określone akty przemocy;
objęte art. 15 lit. c) zagrożenia stanowią nieodłączną część ogólnej sytuacji 2)
„międzynarodowych lub wewnętrznych konfliktów zbrojnych”;
przemoc leżąca u podstaw zagrożeń określonych w art. 15 lit. c) została okre-3)
ślona jako „nieselektywna”, tj. przy użyciu pojęcia oznaczającego, że przemoc ta może dotknąć osoby bez względu na ich sytuację osobistą, natomiast krzyw-da zdefiniowana w art. 15 lit. a) i lit. b) zakłakrzyw-da oczywisty stopień indywidu-alizacji; na marginesie należy dodać, że nie musi występować związek między działaniem wyrządzającym poważną krzywdę a cechami osobistymi osoby, jak ma to miejsce w przypadku prześladowania;
ochrona przewidziana na podstawie art. 15 lit. c) ma posiłkowy charakter i „im 4)
bardziej wnioskodawca […] jest w stanie wykazać, że dana sytuacja konkret-nie jego dotyczy ze względu na elementy właściwe jego sytuacji osobistej, tym niższy będzie poziom przemocy nieselektywnej wymagany w celu
sko-rzystania z ochrony uzupełniającej”596.
Mając powyższe na uwadze, Trybunał orzekł, że „wykładni art. 15 lit. c) dyrekty-wy Rady 2004/83/WE […] w związku z art. 2 lit. e) tej dyrektydyrekty-wy należy dokonywać w taki sposób, że:
istnienie poważnego i zindywidualizowanego zagrożenia życia lub integralno-–
ści osoby wnoszącej o ochronę uzupełniającą nie jest uzależnione od przedsta-wienia dowodu na to, że stanowi ona konkretny cel przemocy ze względu na elementy charakteryzujące jej sytuację osobistą;
istnienie takiego zagrożenia może wyjątkowo
– 597 zostać stwierdzone, jeżeli
przemoc nieselektywna charakteryzująca trwający konflikt zbrojny – której oceny dokonują właściwe organy krajowe rozpatrujące wniosek o przyznanie
596 Pkt 32−34 i 38−39 uzasadnienia wyroku.
597 Trybunał w uzasadnieniu odniósł się do motywu 26 preambuły dyrektywy, zgodnie z którym ry-zyko, na które ludność państwa lub jej część jest generalnie wystawiona, normalnie nie stanowi samo w sobie indywidualnego zagrożenia, kwalifikującego się jako poważna krzywda. Zdaniem Trybunału, motyw ten ma takie znaczenie dla interpretacji przepisu art. 15 lit. c), że obiektywne stwierdzenie istnie-nia ryzyka związanego z ogólną sytuacją w danym kraju co do zasady nie wystarcza, ale użycie słowa