Uwagi ogólne
Dane za lata 2005–2011 prezentowane w tablicach obejmują informacje z obszaru ochro-ny zdrowia w publiczochro-nych i niepubliczochro-nych jednostkach opieki zdrowotnej z wyłączeniem jedno-stek resortu obrony narodowej, resortu spraw wewnętrznych (do 17 listopada 2011 r. – resort spraw wewnętrznych i administracji), a także ochrony zdrowia w zakładach karnych.
Podstawę prezentowanych danych o ochronie zdrowia stanowią:
ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (tekst jednolity: Dz. U.
z 2007 r. Nr 14, poz. 89, z późn. zm.), na mocy której tworzone były publiczne i niepu-bliczne zakłady opieki zdrowotnej.
ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (tekst jednolity:
Dz. U. z 2008 r. Nr 136, poz. 857, z późn. zm.), która regulowała zasady tworzenia prywat-nych praktyk lekarskich: indywidualprywat-nych, indywidualprywat-nych specjalistyczprywat-nych i grupowych.
Istotą tej formy jest realizowanie przez prywatne podmioty świadczeń zdrowotnych, także w ramach środków publicznych, dla ogółu ludności.
Dane o praktykach lekarskich obejmują wyłącznie te podmioty, które świadczą usługi zdrowotne w ramach środków publicznych.
Dane o zakładach ambulatoryjnej opieki zdrowotnej obejmują przychodnie, ośrodki zdrowia i poradnie (samodzielne). Porad z zakresu ambulatoryjnej opieki zdrowotnej udzielają rów-nież praktyki lekarzy i lekarzy dentystów, realizujące świadczenia zdrowotne finansowane ze środ-ków publicznych (umowy z NFZ). Porady z zakresu ambulatoryjnej opieki zdrowotnej nie obejmu-ją porad lekarskich udzielonych w izbach przyjęć szpitali ogólnych.
Dane o ochronie zdrowia z 2012 r. nie są w pełni porównywalne z danymi za lata po-przednie. Po raz pierwszy obowiązuje zasada podawania ich łącznie z danymi o placówkach podległych resortom obrony narodowej i spraw wewnętrznych. Ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (Dz. U. Nr 112, poz. 654, z późn. zm.), która zastąpiła usta-wę o zakładach opieki zdrowotnej − określa m.in. zasady wykonywania działalności leczni-czej oraz zasady funkcjonowania placówek leczniczych. Prezentowane dane dotyczą placó-wek (do 2011 r. − zakłady opieki zdrowotnej) wykonujących działalność leczniczą w zakresie ambulatoryjnej opieki zdrowotnej (przychodnie łącznie z ośrodkami zdrowia, poradniami, ambulatoriami i izbami chorych oraz zakładami badań diagnostycznych i medycznymi
labora-108
toriami diagnostycznymi). Na mocy wymienionej ustawy działalność lecznicza może być też wykonywana przez praktyki zawodowe (indywidualne lub grupowe) − lekarzy, lekarzy den-tystów oraz pielęgniarek lub położnych (do 2011 r. regulowane odrębnymi ustawami).
Działalność aptek ogólnodostępnych unormowana jest ustawą z dnia 6 września 2001 r.
Prawo farmaceutyczne (tekst jednolity: Dz. U. z 2008 r. Nr 45, poz. 271, z późn. zm.). Dane o apte-kach ogólnodostępnych nie obejmują aptek działających w strukturze i na potrzeby szpitali.
Zgodnie z ustawą z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi do lat 3 (Dz. U. Nr 45 poz.
235, z późn. zm.) opieka może być organizowana w formie żłobka, klubu dziecięcego, a także sprawowana przez dziennego opiekuna oraz nianię. Przed wejściem w życie ww. ustawy żłobki działały na podstawie ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej.
Dane o domach i zakładach pomocy społecznej dotyczą placówek, dla których orga-nami prowadzącymi są: jednostki samorządu terytorialnego, stowarzyszenia, organizacje spo-łeczne, kościoły i związki wyznaniowe, fundacje, osoby fizyczne i prawne.
Mieszkańcy domów i zakładów pomocy społecznej to osoby wymagające całodo-bowej opieki z powodu wieku, choroby lub niepełnosprawności, niemogące samodzielnie funkcjonować w codziennym życiu, którym nie można zapewnić niezbędnej opieki i wsparcia w ich miejscu zamieszkania.
Podstawę prawną prezentowanych danych dotyczących placówek opiekuńczo-wychowawczych dla dzieci i młodzieży stanowią:
ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (tekst jednolity: Dz. U. z 2009 r.
Nr 175, poz. 1362, z późn. zm.);
ustawa z dnia 9 czerwca 2011 o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U.
Nr 149, poz. 887, z późn. zm.).
Instytucjonalna piecza zastępcza jest sprawowana m.in. w formie placówki opie-kuńczo-wychowawczej, która jest prowadzona jako placówka typu:
interwencyjnego – zapewnia doraźną opiekę nad dzieckiem w czasie trwania sytuacji kryzysowej, w szczególności placówka jest obowiązana przyjąć dziecko w przypadkach wymagających natychmiastowego zapewnienia mu opieki,
rodzinnego – wychowuje dzieci w różnym wieku, w tym dorastające i usamodzielniają-ce się; umożliwia wspólne wychowanie i opiekę licznemu rodzeństwu; współpracuje z koordynatorem rodzinnej pieczy zastępczej i asystentem rodziny,
socjalizacyjnego – zapewnia dziecku całodobową opiekę i wychowanie oraz zaspokaja jego niezbędne potrzeby, w szczególności emocjonalne, rozwojowe, zdrowotne, bytowe,
109
społeczne i religijne; realizuje przygotowany we współpracy z asystentem rodziny plan pomocy dziecku; umożliwia kontakt dziecka z rodzicami i innymi osobami bliskimi, podejmuje działania w celu powrotu dziecka do rodziny; zapewnia dziecku dostęp do kształcenia dostosowanego do jego wieku i możliwości rozwojowych; obejmuje dziecko działaniami terapeutycznymi, zapewnia korzystanie z przysługujących świadczeń zdro-wotnych,
specjalistyczno-terapeutycznego – sprawuje opiekę nad dzieckiem o indywidualnych potrzebach, w szczególności: legitymującym się orzeczeniem o niepełnosprawności albo orzeczeniem o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności; wymagają-cym stosowania specjalnych metod wychowawczych i specjalistycznej terapii; wymaga-jącym wyrównywania opóźnień rozwojowych i edukacyjnych. Placówka, zapewnia za-jęcia wychowawcze, socjoterapeutyczne, korekcyjne, kompensacyjne, logopedyczne, te-rapeutyczne, rekompensujące braki w wychowaniu w rodzinie i przygotowujące do ży-cia społecznego, a dzieciom niepełnosprawnym także odpowiednią rehabilitację i zaję-cia rewalidacyjne.
Placówka wsparcia dziennego wspiera funkcje opiekuńcze i wychowawcze rodziny.
Może być prowadzona w formie:
opiekuńczej, w tym kół zainteresowań, świetlic, klubów i ognisk wychowawczych, za-pewnia dziecku opiekę i wychowanie, pomoc w nauce, organizację czasu wolnego, zaba-wę i zajęcia sportowe oraz rozwój zainteresowań,
specjalistycznej – organizuje zajęcia socjoterapeutyczne, terapeutyczne, korekcyjne, kompensacyjne oraz logopedyczne; realizuje indywidualny program korekcyjny, program psychokorekcyjny lub psychoprofilaktyczny, w szczególności terapię pedagogiczną, psy-chologiczną i socjoterapię,
pracy podwórkowej – realizowanej przez wychowawcę, polegającej na działaniach ani-macyjnych i socjoterapeutycznych,
w połączonych formach, tj. łączących zadania placówek opiekuńczych, specjalistycz-nych i pracy podwórkowej..
110
Wyniki badań − synteza
Zdrowie, zależy nie tylko od stylu życia, środowiska fizycznego i społecznego oraz czynników genetycznych, ale również od organizacji opieki medycznej. Istotną sprawą dla ochrony zdrowia są świadczenia stacjonarnej opieki zdrowotnej. Według stanu w dniu 31 grudnia 2011 r. w Ostrołęce liczba łóżek w szpitalach ogólnych na 10 tys. ludności wynio-sła 87,9 wobec 83,4 w 2005 r. Wśród analizowanych miast województwa mazowieckiego najniższy wskaźnik odnotowano w Warszawie (60,9), a najwyższy w Ciechanowie (143,3).
W końcu 2011 r. w Ostrołęce funkcjonowały 53 ambulatoryjne zakłady opieki zdrowotnej. Na 1 zakład przypadało 1008 osób (o 300 więcej niż w 2005 r.), a w pozostałych analizowanych miastach wskaźnik ten zawierał się w przedziale od 1391 w Siedlcach do 2264 w Ciechanowie. W Ostrołęce prowadzonych było również 14 praktyk lekarskich realizują-cych świadczenia ambulatoryjnej opieki zdrowotnej w ramach środków publicznych. W sto-sunku do 2005 r. odnotowano spadek liczby ambulatoryjnych zakładów opieki zdrowotnej oraz praktyk lekarskich odpowiednio o 30,3% i 30,0%.
Ogółem w 2011 r. w ambulatoryjnej opiece zdrowotnej udzielono 561,2 tys. porad, tj. o 4,0% mniej niż w 2005 r. Liczba porad lekarskich wyniosła 513,4 tys. (o 4,0% mniej niż w 2005 r.), a stomatologicznych – 47,8 tys. (o 3,6% mniej). W analizowanym okresie najwięcej porad lekarskich udzielono w 2009 r. (543,3 tys.), a stomatologicznych − w 2006 r.
(97,1 tys.).
Przeciętna liczba porad w ambulatoryjnej opiece zdrowotnej w 2011 r. w Ostrołęce w przeliczeniu na 1 mieszkańca wyniosła 10,5 porady (spadek w stosunku do 2005 r.
o 0,3 porady). Wśród analizowanych miast wskaźnik ten kształtował się w granicach od 9,1 (w Ciechanowie i Radomiu) do 14,0 (w Siedlcach).
Sieć placówek ochrony zdrowia uzupełniają apteki zaopatrujące ludność w leki i środki medyczne. Są one istotnym elementem systemu ochrony zdrowia.
W końcu 2012 r. w Ostrołęce działalność prowadziło 25 aptek ogólnodostępnych (wszystkie prywatne). W porównaniu z rokiem poprzednim zanotowano wzrost ich liczby − o 2, a w stosunku do 2005 r. – wzrost o 8. W aptekach pracowało 46 magistrów farmacji (o 24,3% więcej w porównaniu z 2005 r.). Zdecydowaną większość farmaceutów stanowiły kobiety – 82,6%. Apteki ogólnodostępne nie pełniły dyżurów nocnych stałych, a okresowe pełniło 44,0% tych placówek.
111
Z roku na rok spada w Ostrołęce liczba ludności przypadająca na 1 aptekę ogólnodo-stępną. W końcu 2012 r. na 1 aptekę przypadało przeciętnie 2131 osób, tj. o 1036 (o 32,7%) mniej w niż w 2005 r. Wśród analizowanych miast najmniej korzystna sytuacja była w Płoc-ku, gdzie zanotowano najwyższą liczbę osób przypadających na 1 aptekę (3170).
Do 4 kwietnia 2011 r. do placówek systemu opieki zdrowotnej zaliczane były również żłobki i oddziały żłobkowe działające przy przedszkolach.
Żłobek, zgodnie z ustawą o opiece nad dziećmi do lat 3, od 4 kwietnia 2011 r. nie po-siada już statusu zakładu opieki zdrowotnej. Jest to jednostka organizacyjna sprawująca opie-kę nad dziećmi do lat 3, realizująca funkcje opiekuńcze, wychowawcze i edukacyjne.
W latach 2005−2012 w Ostrołęce funkcjonował tylko 1 żłobek, dla którego organem założycielskim był samorząd terytorialny. W końcu grudnia 2012 r. placówka dysponowała 40 miejscami (wzrost o 60,0% w stosunku do 2005 r.). W ciągu tego roku w placówkach przebywało 67 dzieci (o 27 więcej niż w 2005 r.). W 2012 r. przeciętny pobyt dziecka w pla-cówce wyniósł 91 dni.
W końcu grudnia 2012 r. na każde 1000 dzieci w wieku do 3 lat w Ostrołęce do żłobka uczęszczało 24,2 dzieci w tej grupie wiekowej (o 1,2 więcej niż przed rokiem i o 10,0 więcej niż w 2005 r.). Wśród analizowanych miast niższą wartość tego wskaźnika odnotowano tylko w Ciechanowie (16,5), a najwyższą w m.st. Warszawie (87,0).
Ważne miejsce w systemie zabezpieczenia społecznego zajmuje pomoc społeczna, mająca na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życio-wych, których nie są w stanie sami pokonać.
W końcu 2012 r. w Ostrołęce w zakresie stacjonarnej pomocy społecznej działalność prowadziły 3 placówki (2 domy pomocy społecznej i 1 schronisko dla bezdomnych). W dys-pozycji placówek były 262 miejsca (w domach pomocy społecznej – 251, w schronisku dla bezdomnych – 11). W placówkach przebywało 255 mieszkańców, czyli o 6,7% więcej niż w 2005 r. Przeciętna liczba mieszkańców domów i zakładów pomocy społecznej na 1000 ludności wyniosła 4,8. Wskaźnik ten wzrósł w stosunku do 2005 r. o 0,4 punktu. Swój pobyt w domach pomocy społecznej, przynajmniej w części z dochodów własnych, opłacali wszy-scy pensjonariusze. Na umieszczenie w placówce oczekiwało 6 osób.
Zadaniem pomocy społecznej jest również opieka nad dziećmi i młodzieżą pozbawio-ną częściowo lub całkowicie opieki ze strony rodziny. Opieka ta realizowana jest poprzez placówki opiekuńczo-wychowawcze całodobowe oraz placówki wsparcia dziennego.
112
W latach 2005−2012 w Ostrołęce funkcjonowała 1 placówka opiekuńczo-wychowawcza typu interwencyjnego. W końcu 2012 r. placówka dysponowała 10 miejscami, a przebywało w niej 5 wychowanków. W porównaniu z 2005 r. liczba miejsc zmniejszyła się o 60,0%, na-tomiast wychowanków – o 66,7%.
W latach 2005−2008 oprócz placówki interwencyjnej funkcjonowała 1 placówka typu so-cjalizacyjnego. W końcu 2008 r. dysponowała ona 30 miejscami, a ich liczba w stosunku do 2005 r.
zmniejszyła się o 14, tj. o 31,8%. W placówce przebywało wówczas 22 wychowanków, czyli o 33,3% mniej niż w 2005 r.
Oprócz placówek opiekuńczo-wychowawczych w Ostrołęce funkcjonują placówki wsparcia dziennego, które zapewniają dziecku pomoc w nauce, organizację czasu wolnego, rozwój zainteresowań, organizację zabaw i zajęć sportowych oraz stałą pracę z rodziną dziec-ka. Najwięcej tego typu placówek (7) funkcjonowało w 2006 r., z opieki których w końcu roku korzystało 168 wychowanków. W latach 2007−2012 funkcjonowało 6 placówek. We-dług stanu w dniu 31 grudnia 2012 r. z ich wsparcia korzystało 114 dzieci, tj. o 12,3% mniej niż w 2007 r. Na 1 placówkę przypadało średnio od 42 wychowanków (w 2010 r.) do 19 (w 2012 r.).
113 TABL. 1 (61). AMBULATORYJNA OPIEKA ZDROWOTNA
Stan w dniu 31 XII
WYSZCZEGÓLNIENIE 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012a
Zakłady opieki zdrowotnej .. 76 76 71 73 52 51 53 x Przychodnie ... x x x x x x x 55 Praktyki lekarskieb ... 20 26 25 23 22 21 14 14 Porady udzielonec ... 584449 622484 617402 609336 630236 601494 561225 568671
lekarskie ... 534827 525396 527661 520254 543335 523050 513383 519254 stomatologiczne ... 49622 97088 89741 89082 86901 78444 47842 49417 a Patrz uwagi na str. 107. b Dane obejmują podmioty, które podpisały kontrakty z Narodowym Funduszem Zdrowia lub z zakładami opieki zdrowotnej; do 2008 r. łącznie z praktykami lekarskimi przeprowadzającymi badania profilaktyczne w zakresie służby medycyny pracy. c W ciągu roku; łącznie z poradami opłacanymi przez pacjentów (środki niepubliczne);
bez porad udzielonych w izbach przyjęć szpitali ogólnych.
TABL. 2 (62). APTEKI OGÓLNODOSTĘPNE Stan w dniu 31 XII
WYSZCZEGÓLNIENIE 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Apteki ... 17 17 18 20 24 24 23 25
w tym pełniące dyżury
nocne stałe ... . – – 1 2 – 2 –
Pracujący w aptekach .... . 101 116 145 140 130 134 134 w tym:
magistrowie farmacji 37 36 32 44 43 40 43 46
w tym kobiety ... . 28 29 39 33 34 37 38
technicy
farmaceu-tyczni ... . 44 59 71 70 69 73 74
w tym kobiety ... . 40 55 67 67 68 71 71
TABL. 3 (63). ŻŁOBKIa
Stan w dniu 31 XII
WYSZCZEGÓLNIENIE 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Żłobki ... 1 1 1 1 1 1 1 1 Miejsca ... 25 24 25 24 24 40 40 40 Dzieci ... 22 23 22 20 21 40 40 40 Dzieci przebywające
(w ciągu roku) ... 40 48 40 30 35 60 64 67 a W Ostrołęce prowadzi działalność tylko żłobek publiczny.
114
TABL. 4 (64). POMOC SPOŁECZNA STACJONARNAa Stan w dniu 31 XII
WYSZCZEGÓLNIENIE 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Domy i zakłady ... 3 3 3 3 3 3 3 3
Miejsca ... 242 251 251 256 251 252 256 262 Mieszkańcy ... 239 246 251 256 249 258 255 255
w tym po raz pierwszy umieszczeni w
cią-gu roku ... . 36 36 26 24 38 41 24 Osoby oczekujące na
umieszczenie ... . 11 18 14 15 17 7 6 a Brak filii domów i zakładów.
TABL. 5 (65). INSTYTUCJONALNA PIECZA ZASTĘPCZA ORAZ PLACÓWKI WSPARCIA DZIENNEGO
Stan w dniu 31 XII
WYSZCZEGÓLNIENIE 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 PLACÓWKI
Placówki
opiekuńczo-wychowawcze ... 2 2 2 2 2 3 2 1
Interwencyjne ... 1 1 1 1 1 1 1 1 Socjalizacyjne ... 1 1 1 1 – – – – Innea ... – – – – 1 2 1 – Placówki wsparcia
dzien-nego – opiekuńczeb ... . 7 6 6 6 6 6 6
MIEJSCA Placówki
opiekuńczo-wychowawcze ... 69 50 50 50 50 80 40 10 Interwencyjne ... 25 20 20 20 10 10 10 10 Socjalizacyjne ... 44 30 30 30 – – – – Innea ... – – – – 40 70 30 – Placówki wsparcia
dzien-nego – opiekuńczeb ... . 208 160 190 160 180 165 135 WYCHOWANKOWIE
Placówki
opiekuńczo-wychowawcze ... 48 42 51 45 64 96 30 5 Interwencyjne ... 15 10 17 23 24 15 1 5 Socjalizacyjne ... 33 32 34 22 – – – – Innea ... – – – – 40 81 29 – Placówki wsparcia
dzien-nego – opiekuńczeb ... . 168 130 168 154 252 144 114 a Łączące zadania placówek interwencyjnych, socjalizacyjnych i specjalistyczno-terapeutycznych; do 2011 r. – placówki wielofunkcyjne. b Placówki wsparcia dziennego prowadzone były tylko w formie opiekuńczej.
ŁÓŻKA W SZPITALACH OGÓLNYCH NA 10 TYS. LUDNOŚCI
Stan w dniu 31 XII
NA 100 MIEJSC NA 1000 DZIECI
DO LAT 3 LUDNOŚĆ NA 1 ZAKŁAD
OPIEKI ZDROWOTNEJ Stan w dniu 31 XII
LUDNOŚĆ NA 1 APTEKĘ OGÓLNODOSTĘPNĄ Stan w dniu 31 XII
a Bez miejsc dziennych; od 2008 r. łącznie z łóżkami i inkubatorami dla noworodków.
0
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
3167 3153
3006
2699
2243 2234 2324
2131
ŁÓŻKA W SZPITALACH OGÓLNYCH NA 10 TYS. LUDNOŚCI
Stan w dniu 31 XII
LUDNOŚĆ NA 1 PRZYCHODNIĘ Stan w dniu 31 XII WSKAŹNIKI DLA WYBRANYCH MIAST W 2012 R.
m.st.
aŁącznie z resortem MON i MSW.bBez miejsc dziennych; łącznie z łóżkami i inkubatorami dla noworodków.
71,6
LUDNOŚĆ NA 1 APTEKĘ OGÓLNODOSTĘPNĄ Stan w dniu 31 XII
NA 100 MIEJSC NA 1000 DZIECI
DO LAT 3