4. Oczyszczanie ścieków w zlewni Przemszy
4.4. Oczyszczanie ścieków w zlewni Przemszy w roku 2010
Podpisanie przez Polskę Konwencji Helsińskiej (w tym protokołu z 2007 roku) [57] oraz wejście do Unii Europejskiej doprowadziło do zmian prawnych w gospodarce wodno-ściekowej w Polsce. W wyniku tych porozu-mień całe terytorium zostało uznane za obszar narażony na eutrofi zację. Zgodnie z obowiązującym na terenie UE prawem [30, 32], koniecznością stało się wpro-wadzenie urządzeń do podwyższonego usuwania związków biogennych w obiek-tach, o przepustowości ponad 10 000 RLM na obszarze całego kraju. Wprowa-dzona później w polskim prawodawstwie wartość progowa 15 000 RLM [112, 133] nie znajduje uzasadnienia w obowiązujących dyrektywach UE [30, 32].
W rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 26 lipca 2006 roku [112]
oczyszczalnie zostały podzielone na 5 grup w zależności od równoważnej liczby mieszkańców. Dla każdej z nich określono wymagania w stosunku do podstawo-wych wskaźników zanieczyszczeń. Na szczególną uwagę zasługują wymagania w zakresie azotu ogólnego i fosforu ogólnego odnośnie obiektów, dla których RLM waha się w granicach od 15 000 do 99 999 oraz dla obiektów o RLM powyżej 100 000. Jednocześnie wprowadzono obowiązek ograniczenia stężeń azotu ogólnego i fosforu ogólnego w ściekach kierowanych do wód powierzch-niowych z aglomeracji o mniejszym RLM, jeżeli są one położone w zlewniach jezior lub zbiorników zaporowych [112].
Spełnienie zapisów zawartych w cytowanym rozporządzeniu Ministra Środowiska doprowadziło do sytuacji, w której w ramach realizacji Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych w zlewni Przemszy przewidzia-no modernizację praktycznie wszystkich, większych, istniejących oczyszczalni ścieków (łącznie z oddanymi do eksploatacji w latach 1990–2000) oraz budowę kilku nowych o niższej przepustowości [77, 78].
W 2010 roku w zlewni Przemszy eksploatowano 31 oczyszczalni ścieków, z których dla 8 przyjęto konieczność spełnienia wymagań obowiązujących dla aglomeracji o RLM w granicach 15 000 do 99 999 (oznaczenie M-B-B2), zaś dla 7 wymagań dla aglomeracji o RLM ponad 100 000 (oznaczenie M-B-B1). Łącz-na przepustowość projektowa oczyszczalni eksploatowanych w zlewni Prze-mszy wyniosła 389 203 m3/d. Przez oczyszczalnie te przechodziło 236 929 m3/d ścieków. Równoważna liczba mieszkańców korzystających z oczyszczalni wy-niosła około 1 328 600 RLM.
Porównując potencjalną i rzeczywistą przepustowość można dojść do wniosku, że istnieje rezerwa w zakresie możliwości przyjęcia dodatkowej ilo-ści ilo-ścieków na eksploatowane obiekty. Twierdzenie takie jest tylko częilo-ścio- częścio-wo prawdziwe. Różnica pomiędzy tymi wielkościami wynika z jednej strony z występujących w regionie przemian demografi cznych, braku skanalizowania części zlokalizowanych na tym terenie miast i osiedli, z drugiej zaś ze spad-ku jednostkowego zużycia wody w gospodarce komunalnej przypadającego na mieszkańca. Ten ostatni czynnik sprawia, że pomimo niższego przepływu
52
ścieków obciążenie substratowe urządzeń technologicznych odpowiada pro-jektowanemu.
W oczyszczaniu ścieków komunalnych w zlewni Przemszy decydującą rolę ogrywają mechaniczno-biologiczne oczyszczalnie o dużej przepustowości, w których prowadzone są procesy biologicznego usuwania związków biogen-nych. Projektowana przepustowość oczyszczalni typu M-B-B1 wynosi około 280 000 m3/d, zaś w 2010 roku przechodziło przez nie średnio 183 000 m3/d.
Dla oczyszczalni typu M-B-B2 wartości te wynoszą odpowiednio 80 618 m3/d i 43 046 m3/d (tabela 13).
Udział konwencjonalnych oczyszczalni mechaniczno-biologicznych jest mar-ginalny Biorąc pod uwagę przepustowość oczyszczalni stanowi on zaledwie 7%
ogółu. Około 93% projektowej przepustowości przypada na obiekty z podwyższo-nym usuwaniem związków biogennych (M-B-B1 i M-B-B2) (rys. 15). Jeszcze ko-rzystniej wartości te – odpowiednio 4% i 96% – prezentują się w przypadku ludności korzystającej z oczyszczalni (rys. 6). W tej sytuacji znaczącym głównym problemem gospodarki ściekami komunalnymi w omawianej zlewni staje się transport ścieków.
Poprawa w zakresie kanalizacji doprowadzić powinna do ograniczenia ładunku za-nieczyszczeń zawartego w ściekach kierowanych do odbiorników.
Rozmieszczenie przestrzenne oczyszczalni ścieków komunalnych po-krywa się ze zurbanizowaniem zlewni. Zdecydowana większość oczyszczalni dużych (M-B-B1 i M-B-B2) zlokalizowana jest w południowej części zlewni Czarnej Przemszy (obszary silnie zurbanizowane); rozmieszczenie obiektów o niższej przepustowości jest bardziej równomierne.
B 7%
M-B-B 2 21%
M-B-B 1 72%
B M-B-B 2 M-B-B 1
Rysunek 15. Porównanie projektowej przepustowości oczyszczalni w zlewni Przemszy w 2010 roku
B
4% M-B-B 2
17%
M-B-B 1 79%
B M-B-B 2 M-B-B 1
Rysunek 16. Porównanie projektowych wartości RLM dla oczyszczalni pracujących w zlewni Przemszy w 2010 roku
53
Tabela 13. Oczyszczalnie pracujące w zlewni Przemszy w roku 2010 [dane RZGW, 118,119] Lp.OdbiornikMiejscowośćNazwa oczyszczalniRok budowyRodzajPrzepustowość RLMProjektowana m3/dRzeczywista m3/d 1RawaKatowiceGigablok1985/2012M-B-B140 00025 526115 292 2RawaChorzówKlimzowiec/2010M-B-B170 00039 656152 015 3BrynicaŚwierklaniecŚwierklaniec2001M-B-B29005003 880 4BrynicaBytomCentralna2009M-B-B130 00019 25514 0882 5BrynicaPiekaryPółnoc1983/2010M-B-B28 6006 33143 051 6BrynicaPiekaryPołudnie2010B1 5457592 555 7BrynicaSiemianowiceSiemianowice1990/2010M-B-B130 00020 822133 608 8BrynicaBobrownikiRogoźnik2015B2 0004053 578 9Cz. PrzemszaSiewierzPółnocB2 0005533 042 10Cz. PrzemszaDąbrowa GórniczaDąbrowa Górnicza1970/2012M-B-B124 10017 90386 233 11Cz. PrzemszaSosnowiecRadocha II2000/2009M-B-B165 00053 270400 413 12Cz. PrzemszaŁazyŁazy1984/2012B1 0583662 600 13Cz. PrzemszaPorębaPoręba1988/B2 7175342 500 14Cz. PrzemszaBędzinBędzin1996/2009M-B-B25 7937 20825 709 15Cz. PrzemszaWojkowiceWojkowice2015M-B-B23 4001 1455 820 16Biała PrzemszaOgrodzieniecOgrodzieniec2015B1 0004412 426 17Biała PrzemszaSławkówBrowarna2015B6005511 892 18Biała PrzemszaSławkowBurkiB4004411 602 19Biała PrzemszaBukownoBukowno1964/2004B1 6506794 074 20Biała PrzemszaTrzebiniaTrzebinia1973B5 4201 33410 250 21Biała przemszaBolesławLaski2006B6336332 500 22Biała PrzemszaDąbrowa GórniczaStrzemieszyce1975/2010M-B-B121 7706 71811 085 23Biała PrzemszaOlkuszOlkusz1983M-B-B29 0005 49337 444 23Biala PrzemszaSosnowiecZagórze1993M-B-B21 5001 88012 627 25Biała PrzemszaWolbromWolbrom1994M-B-B22 3253 29335 674 26Biała PrzemszaWolbromJeżówka1997B30315 27Biała PrzemszaDąbrowa GórniczaBłędówB300221497 28Biała PrzemszaKluczeKlucze1999B1 2621 2536 745 29PrzemszaLibiążLibiąż A1999B5 2001 82410 002 30PrzemszaJaworznoDąb1995M-B-B250 00017 69668 130 31PrzemszaImielinImielin2015B1 0002662 438 Suma389 203236 9591 328 579
54
We wszystkich analizowanych w zlewni Przemszy oczyszczalniach warto-ści takich wskaźników jak: BZT5, ChZT, zawiesina w ściekach oczyszczonych mieściły się w granicach wynikających z rozporządzenia Ministra Środowiska z 2006 roku [112]. Ich usunięcie przekraczało 90% (tabela 14) [118, 119]. War-tości niższe uzyskano jedynie w przypadku oczyszczalni: Siemianowice (zawie-sina) i Dąbrowa Górnicza – Strzemieszyce (zawiesina, ChZT).
Zdecydowanie większe różnice wystąpiły w przypadku związków biogen-nych. Przyczyną tego zjawiska było różne wyposażenie oczyszczalni w urzą-dzenia do denitryfi kacji i defosfatacji. Część obiektów, z których wyniki były zamieszczone w sprawozdaniach marszałków województw śląskiego i małopol-skiego w roku 2010 [118, 119] była w tym czasie w stadium rozruchu, co mo-gło niekorzystnie wpływać na uzyskiwane wyniki, zwłaszcza na usunięcie azotu ogólnego (tabela 15).
W stosunku do części oczyszczalni wspomniane sprawozdania nie zawie-rają danych o stężeniach azotu ogólnego i fosforu ogólnego w odpływie. Wynika to z faktu, że nie były one wymagane w przypadku oczyszczalni biologicznych, dla których RLM jest mniejsze od 15 000. Dla fosforu ogólnego w odpływie z oczyszczalni część administratorów podawała wartość zero. Jest to efekt sto-sowanej metodyki raportowania i zaokrąglania wartości. Wydaje się, że bardziej prawidłowe w tym przypadku będzie interpretowanie tych wielkości jako poni-żej 0,5 mgP/l (tabela 15).
Przedstawione w sprawozdaniach dane potwierdzają wcześniejszą uwa-gę o poprawie efektywności działania oczyszczalni. Zdecydowana większość wyników odnosząca się do ścieków oczyszczonych spełnia wymagania obo-wiązującego prawa. Te rezultaty uzyskano dzięki zastosowaniu nowoczesnych i efektywnych rozwiązań technologicznych, wprowadzeniu odpowiednich za-sad kontroli procesu oczyszczania ścieków oraz wyraźnej poprawy kwalifi ka-cji personelu technicznego. Analiza prezentowanych danych (tabela 14, 15) wskazuje na celowość ich weryfi kacji poprzez prowadzenie odpowiednich, bieżących kontroli oraz wykonywanie analiz w niezależnych, akredytowanych laboratoriach.